יום שלישי, ספטמבר 28, 2004

נשמה שנתת בי

מײַן זין האָט מיר געזאָגט מוצאי יום כּיפּור אַז ער דאַרף נישט צופֿיל שלאָפֿן דעם נאַכט. אױף מײַן װוּנדערונג האָט ער מיר געזאָגט װײַל נאָך אַ טאָג װי יום־כּיפּור האָט זײַן נשמה נישט אַ סאַך אױפֿצושרײַבן װען זי גײט אַרױף בשעת ער שלאָפֿט.

די סוכּה שטײט שױן ברוך השם אָבער איך האָב נאָך נישט אפֿילו אײנס פֿון די ד' מינים. איך זיך נאָך דעם טעם וריח.

ס'זענען לעצטענס געװען אַפּאָר שידוכים אין מײַן משפּחה און נאָך די ימים טובים װעלן זײַן אַפּאָר חתונות און איך קיק אױף זײ נישט אױס. פֿאַרקערט, ס'איז אַ געלעגענהײט צו זען פֿון דער נאָנט װאָס פֿאַר אַן אינסטיטוציע עס איז, װיפֿיל געלט עס קאָסט אָפּ, און װיפֿיל האַרץ װײטאָג און אָנגעצױגענקײט ליגט אין דעם. דאָס ערגסטע איז צו הערן פֿון די זקן ורגילס װאָס האָבן שױן חתונה געמאַכט אַ קינד צװײ און זײ רעדן פֿון דעם גאַנצן עסק מיט אַזאַ לײַכט שעציקײט און אַ שפּעט אױף יענעמס קאָפּ װײַטאָג. נעם די אײַנלאַדענונג קאַרטלעך, דאַרפֿסט נישט בעסער, מאַך דיך נישט נאַריש יענער זאַל איז אױך גוט, דאַרפֿסט נישט אַ פֿאָרשפּײַז װײַל דער עולם רוקט זיך סײַװי הערשט אָן נאָך דער יױך און אַזױ װײַטער. איך האָב אים געװאָלט פֿרעגן און קינדער דאַרף מען יאָ? אײנס פֿון מײַנע זאָרגן פֿון עלטער װערן איז צו װערן אַרײַנגעזאַפּט אין דער שנעל־זאַמד פֿון חתונה מאַכן די קינדער. נישט דער געלט שטערט מיך נאָר דער אַסאַך נחת, דער זאָלסט זוכה זאַן..., דער מערשטעם בײַ דיר אױף שמחות. אײן צדיק האָט נאָך געזאָגט צו מײַן שפּעטן, װעסט נאָך זען װען דו װעסט חתונה מאַכן און איך האָב אים געװאָלט זאָגן... בעסער נישט איבערצוזאָגן.

דערװײַל קומן די קינדער באַלד אַהײם דער לעצטער מאָל בײַם אַלטן רבין װײַל נאָך יום טוב גײן זײ באַלד אַרױף קלאַסן. װעלן מיר זען סאַראַ תנא קמאס זײ װעלן באַקומן פֿאַר מלמדים. צי ער װעט האַלטן װי דער הײַ יאָריקע מלמד 'אַז אַ קינד דאַרף װיסן אַז ער קען אַמאָל כאַפּן אַ פּאַטש.' איך האָב אים געענטפֿערט אַז איך שלאָג אים אַלײן נישט הלמאי זאָל איך אײַך דינגן דערצו. כּלם אהובים כּלם ברורים אַלע אַרבעטן שװער, אַלע צאָלט מען אַ שיבוש, אַלע האָבן שטיבער מיט קינדער, אַלע אַרבעטן זעקס טעג אַ װאָך און 'רוען' זיך אָף אױף גאָטס ליבן טאָג אין זײערע אײגענע קלאַסן אין דער הײם און פֿון זײ בלױז די מלאכים קומן אַרױס אינעם פֿילן זינען. איז װאָס איז דער װוּנדער אַז בײַ פֿיל פֿון זײ איז דער עשה פֿון חושך שבטו שונא בנו דוחה דער לא תעשה פֿון לא הקפּדן מלמד. אַפֿילו די װאָס שלאָגן נישט װײסן אױך נישט װאָס צו טון מיט די קינדער איז שרײַט מען, און מען קלאַפּט און זעצט און מען קוקט אַרױס פֿון די פֿענסטערס, און מען דערצײלט שײנע מעשות װײַל קײנעם איז נאָך נישט אײַנגעפֿאַלן צו פֿרעגן צי װאָס מען האָט אַ תלמוד תורה און װאָס גענױ מען װיל פֿון די קינדער חוץ אַז זײ זאָלן װאַקסן תלמידי חכמים װאָס רוב װעלן סײַװי נישט אױסװאַקסן. נישט מחמת דער יצר הרע פֿון די קינדער נאָר װעגן דער יצר טוב פֿון די מחנכים װאָס שפּראָצן אױף חדשים לבקרים. יעדער האָט אַ פֿרישע מעטאָד פֿון האַנדלן מיט שװערע קינדער אָן צו טראַכטן אַז רוב קינדער זענען נישט שװער. ממילא פֿאַר דאָס רוב האָט קײנער נישט אַ פּלאַן װײַל כּל זמן סהענגט נישט איבער זײ אַ סכּנה אַז זײ װעלן חלילה אױסטון די יאַרמולקעס קען מען זײ לאָזן לױפֿן בדרך ישראל סבא. און איבערצודעקן אױף װאָס מען טוט נישט מיט זײ ברענגט מען כּסדר אַרײַן פֿרומקײטן. אַלץ ייִנגער טאָרן די מײדלעך נישט גײן זאָקן און די ייִנגלעך קורצע הױזן. אַלץ קומט אַ פֿרישע בריװ אַהײם איבער די קאָליר פֿון די שטרימפּ און דער לענג פֿון די קלײדער. ייִדן זענען דאָך אָבער ייִדן. איז אײַנגעפֿאַלן פֿאַר עמעצען אַז מען קען קױפֿן שטרימפּ אין אַ קלענערע נומער און נאָך מען ציט עס אױס װערט עס אַביסל דורכזיכטיג. האָט מען אױף דעם אױך געמאַכט אַ תקנה. לערנען איז טײַער, לערערענס און מלמדים דאַרפֿן עסן. פֿרומקײטן זענען אָבער ביליג. זײ קאָסטן נישט מער װי קאָפּיען די גזירות און אױסטײלן אין די קלאַסן. און סוף סוף מעסט זיך דאָך דער הצלחה פֿון אַ מוסד נישט אױף די קװאַליװיקאַציעס װאָס קומן סײַװי נישט צו ניץ נאָר אױפֿן אָטענטישקײט פֿון זײערע ייִדישע טעכטער.

איך װײס נישט צי עס איז דאָ אַ גרעסער עגמת נפֿש פֿון דאַרפֿן צוקיקן װי קינדער װערן ערצױגן אין אַ סיסטעם פֿון װאָס מען האַלט אַלײן אַזױ װײניק. אַזױ האָט זיך עס מן הסתם געשפּירט בײַ די סאָװיעטן װען דיסידענטן האָבן געדאַרפֿט שיקן די קינדער אינעם סיסטעם אַרײַן און זײ האָבן נישט געװוּסט װיפֿיל פֿון זײערע מײנונגן זײ מעגן אױסזאָגן פֿאַר די קינדער. פֿון דער אַנדרע זײַט װען איך זאָל זײ שיקן אין אַלגעמײנע שולן װאָלטן זײ אַהײם געקומן פֿרעמד צו דאָס װאָס איז בײַ מיר הײליג און טײַער. איז פֿאַרװאָס זאָל איך נישט טאָרן האָבן דער הנאה פֿון אױפֿציען מײַנע קינדער אין מײַן קולטור אַז איך זאָל מיך מיט זײ טײלן מײַן ירושה און פֿאַרװאָס זאָל איך מיזן צוקיקן װי מײַנע קינדער טײלן זיך פֿון מיר אָפּ און דער שפּראַך פֿון די דורות האַקט זיך אָפּ און איך בין גאָר דער האַקער. נאָר גויים מעגן זיך זעצן צו אַ חגא טיש זײדעס, טאַטעס, קינדער און אײניקלעך און אַלע געניסן פֿון דער זעלבער טראַדיציע אָבער בײַ ייִדן מיז דער זײדע עסן שמורה מצות, דער זין מאַשין מצות און דער אײניקל חמץ בפּסח? אַז יעקב האָט געגנבעט די ברכות איז אים אױך אױסגעקומן צו זײַן בײַם טאַטענס טיש איז עס דאָך זײַן רעכט אױך.

װעלן זײ װײַטער גײן אין חדרים װוּ קוריקילום איז אַ װאָרט װאָס כּל הרוצה ליטול את השם פֿעפֿערט דערמיט זײַן שפּראַך און ונשלמה פּרים שפֿתינו מיט רעדן דערפֿון מײנען זײ איז מען יוצא. ס'איז דאָ מלמדים װאָס אַרבעטן שװער, זײ זענען איבערגעגעבן און זײ האָבן ליב די קינדער אָבער מען געבט זײ נישט די געצײַג, די מעטיריאַל מיט װאָס צו לערנען. פֿאַרקערט מען געבט זײ שװערע גמרות און מען לײגט אַרײַן כּוחות אָן צו טראַכטן װאָס מען װיל פֿון די קינדער, צו װאָס זײ זענען פֿעהיג, װאָס פֿאַר אַ ניצן די קינדער װעלן דערפֿון האָבן און װיאַזױ דאָס װעט זײערע ייִנגע קעפּ פֿאָרמירן. דער פֿראַגע איז נישט לימודי קודש אָדער לימודי חול נאָר װאָס און צוּװאָס פֿון קודש אַלײן. איך װעל עס נישט פֿאַררעכטן. אדרבה װען די קינדער קומן אַהײם און איך לױב זײ בין איך עס אַלײן מחזק װײַל אַז איך לײג נישט אַ דגוש אױף װאָס זײ לערנען װעלן זײ עס אַלײן נישט נעמן ערענסט. אױ לי מיצרי אױ לי מיוצרי!

איך האָב נאָך אפֿילו נישט אָנגערירט די מדות טובות און פּראָסט מענטשלעכקײט װאָס זײ זענען זיך קונה אין חדר. איך מיז אָבער לױפֿן זען װאָס די ד' מינים סוחרים האָבן צו פֿאַרקױפֿן און װיפֿיל ס'װעט זײ געלונגן מיר צו שינדן. אַז ס'װעט זײַן בכדי שיעשה װעל פֿון דעם אױך דערצײלן. און אַז נישט האָט מיר אַ גוטן יום־טוב.

8 תגובות:

אנונימי אמר/ה...

Katle, thank you for your words of wisdom,you have spoken for the hundreds among us who feel depressed at what has happened to our society over the last few decades since the current system of schooling has come to be.It is unconscionable what we are doing to our kids,putting them thru a dead end education system,where if it were to be measured by any objective means,what it has produced over the last 50 years,one would have to give it a failing grade,bc for the amount of time invested in learning in cheder and then in yeshiva and ultimately in kolel one would rightfully expect to see a dor of reb akiva aigers and noda biyehudas grow up,but in reality the results have been very poor.However unfortunately too many ppl have too much invested in the current system of mosdos,for anyone to really stand up and say enough is enough.One could honestly say that 75% if not more of the bucherim in any given yeshiva will gain nothing from their years in yehiva. It might be a sad truth but it is the truth nontheless and anyone who has spent any time at all speaking to bucherim and dealing with them will surely understand where i am coming from.they feel worthless,empty,literally sitting and willing the hours of the day to go by,it is a pity and a shame.and lest someone get outraged and yell and scream that we cannot change our mesora etc,let us not forget that this is not the mesora we have from previous generations,there never was this system in klal yisroel,of putting 100% of the boys,whether they are qualified or not thru the misery of being enclosed in a yeshiva all day,and where the most popular form of activity and of channelling their youthful energy, is yelling out the window of the yeshiva at passersby.I see a bucher these days putting on tefillin with all his temimes and innocence and my heart aches for him,realizing what he will be going thru for the next 5 6 years thru no fault of his own.and untill the current breakdown will not hit close to home at those who have the most to lose from the abolishment of the charedi education system,we all know that nothing will be done. We all need to ask ourselves what is the purpose of education? shouldnt it be to educate its minions and teach them things that will actually help them and guide them when they eventually have to face real life on the outside,for although many among us would love to bury our heads in the sand and think that our kids can be sheltered from the outside world forever,that is not the case and the time will come when they will need to go out there and work in the real world with real people who come from different backgrounds,with a different language and a different way of doing business,and by not teaching our kids how to deal with all the outside pressures and how to act and talk and write and read and add and subtract we are not furthering their well-being one iota,to the contrary we are just burying our head in the sand and continuing to live our fantasy life without any regard to whether it makes any sense at all.This is a very poignant topic you have raised, katle, and like many other issues you have discussed in your writings the problems are plentiful and the solutions are very very painful and ultimately wishful bc in reality as long as we send our kids to these schools we mustnt be hypocritical and as you said with regards to your own kids you encourage them to learn and take their studies seriously,all we can do is hope for the best and try to incorporate in our kids that they should have the sense themselves when they grow older to want to be productive and self sufficient members of society,and to try to work within the parameters of the system to educate them as much as possible and try to broaden their horizons.........................

אנונימי אמר/ה...

the new beis medrish does not have a clock on the wall. Why?

אחר אמר/ה...

די חילוק ציווישן די חגא'ס איז, אז א גוי וואס ארבעט אין חגא ווערט נישט מחויב מיתה, און פאר קריסטמעס זיכט מען ארבעטער פאר דאפעלט דעם געהאלט.
משה רבינו האט געדארפט הרג'ענען א איד וואס האט אויפגעהויבן א פאר העלצער אין שבת, און זייט דעמאלטס האבן אידן נאך נישט געהיטען קיין צוויי שבתות.

Hoezentragerin אמר/ה...

Anonymous, I couldn't have said it better myself.
There has been progress in the girl's education system though, in the last few years.
As a chasidishe mother I feel I do have some decent options for my daughter. But for my son, it's a lost case.

אנונימי אמר/ה...

katle,what happened you havent written anything in over a month?
hope everything is ok with you

אנונימי אמר/ה...

He is working on the Bush campaign making those fantastic ads. He will be back after a short break.

אנונימי אמר/ה...

???????????????????????????

אנונימי אמר/ה...

Really beutifull your revamped sight. Really really good. It will have been worth the wait. Fantastic.