יום שבת, מרץ 19, 2005

אַ לעבעדיקער שבת זכור

נישט דאָ װערטער צו באַשרײַבן דער לעבעדיקײט פֿון מײַן שבת זכור. למעשה איז עס אַביסל איבערגעטריבן און איך באַנוץ מיך מיטן חסידישן/חרדישן שאַװלאָן פֿון נישט האָבן װערטער. הערן נישט אױף צו פּלױדערן, די חסידים, אין דער טוש, אין דער מקווה, איבער אַ קאַװע, פֿאַרן דאַװענען, בײַם דאַװענען, נאָכן דאַװענען, בײַם ברית סעודה, בײַ מנחה, בײַ מעריב, פּלױדערן און רעדן און שמועסן און רעדן זיך דורך און פֿרעגן אָן בײַ אַ קליגער ייִד און רופֿן אָן אַ חשובער ייִדן אין ארץ ישראל און פֿונדעסטװעגן האָבן זײערע צײַטונג װאָס יעדער װאָך װערן זײ דיקער און דיקער אַזױ אַז באַלד מאַכן זײ שױן דער זינטיקער טײַמס אױסזען װי אַן עלים לתרופה קעגן אַ טעלעפֿאָן ביך, די אָ צײַטונג האָבן אַלץ אַ מאַנגל פֿון װערטער. אפֿשר פֿאַרדעם איז תורה שבכתב פֿינעף קלײנע בענדער און תורה שבעל פּה צװאָנציק גרױסע כּרכים װײַל כאָטש בעל פּה הערן די װערטער נישט אױף צו פֿליסן קען מען זײ בכתב אַפֿילו פֿאַר געלט נישט קריגן.

אַ ראש ישיבה שטאַרבט און ס'איז נישט דאָ קײן װערטער צו באַשרײַבן זײַן גדלות, זײַן עניוות, זײַן חכמה. אױף דער לווייה איז װידער אַ שאָרטעז מיט װערטער צו באַשרײַבן דער טרױער פֿון די באַגלײטערס װען עפּעס אַ סוג ג' בנש"ק זאָגט אַ הספּד. דער ארון קומט אָן אױפֿן פֿעלד איז נישט פֿאַראַן קײן װערטער צו שילדערן דער װידער קול װען דער ערשטער שטײן בײַם סתימת הגולל קלאַפּט זיך אָן אינעם ארון. להבדיל בין חייִם לחייִם איז עס נישט אַנדערש מיט געבורטסן. װער קען דען באַשאַרײַבן די שמערצן װען אַ פֿרױ גײט צום קינד, און װיפֿיל בדחנים האָבן שױן פֿאַרזיכט זײערע װערטער אױף די מאַמעס תפֿלות װען זי בענטשט לעכט ולא עלתה בידם? בײַ טישן פֿון צדיקי הדור איז עס דער זעלבער, ונתנה תוקף אין סאַטמער, הקפֿות אין באָבאָװ, שבועות אין בעלז זענען אײניק אין דעם אַז זײ לאָזן זיך נישט באַשרײַבן. דער רבי הײבט אױף די ברעמן און די װערטער לױפֿן אױס, דער רבי הײבט אױף אַ פּולקע צו עוזר דלים און ס'איז װי ס'האָט צען יאָר נישט גערעגענט אױף די װערטער בײמער, דער רבי געבט אַ קרעכץ און אַ האַרבסטדיקן װינד בלאָזט פֿון זײ אַראָפּ אַלע װערטער. דער אײן מערקװערדיקער זאַך איז אַז װאָס מער די װערטער לױפֿן אױס װערן די צײַטונג אַלץ פֿילער און פֿילער. אַזױ װי אין די מזל טובס באַקומן אַלץ די אין גומרין עליו את ההללניקס די מערסטע טיטלן.

יונגעלײַט איר זיכט פּרנסות? הײבט אָן מאַכן װערטער. דער ייִד און דער בלאַט װעלן בײַ אײַך באַשטעלן אױפֿן טאָן, דער המודיע און יאַטעד אױפֿן קילאָ. און װינאָר די באַשטעלונגן װעלן אָנקומן װעט יעדער בױם און גאַס לאָמפּ אין באָראָ פּאַרק ובכל מקומות מושבותיהם פּובליצירן אַ פֿרישע װערטער מאַשיניסט. די פּרײַזן װעלן פֿאַלן, ייִדן װעלן האָבן פּרנסה, ערלעכער ייִדן װעלן קענען רוהיג אומקערן זײערע נשמה צו זײערע באַשאַפֿער אָן זיך צו זאָרגן אַז די װערטער װעלן אױסלױפֿן פֿאַר מען האָט באַשריבן זײערע שפֿל־ברכדיקײט און רביס װעלן קענען שטעלן חופּה פֿאַר די אײניקלעך און באַשטעלן פֿון פֿאָראױס על פּי רוח קדשם דער שילדערונג פֿון דער חתונה.

איך פֿאַרפֿאָר אינגאַנצן װײַל סך הכּל האָב איך געװאָלט איבערגעבן דער לעבעדיקײט פֿון מײַן שבת. װאָס זאָל איך אײַך זאָגן? איך האָב מיך פֿאַרלײענט אין די צײַטונגן נאָכן באָד און איך בין אָנגעקומן צו לכה דודי. חרפּות און בושות. איך האָב מיך פֿאַרקלאָצט פֿאַרן לוח מודעות אַז איך זאָל נישט אױסזען געיאָגט, דערנאָך האָב איך מיך אַרײַן געשמוגעלט אין דער קאַװע שטיב, אָפּגעחיפּערט אַ שמונה עשרה און באַװוּנדערט דער נײַער שבת טשײַניק זיכענדיק אױפֿן װאַנט װעמענס נשמה באַקומט אַ העכערונג צוליב דער הײס װאַסער. דערנאָך האָב איך מיך אַרײַנגעכאַפּט אין בית מדרש אַרײַן מיט אַן אױסגעגלײַכטן ריקן און אָן זיך אײַנצובײגן האָב איך מיט די אױגן געװאָרפֿן צו געפֿונען אַ לײדיגע זיץ. דער קוראַז צו גײן נעמן אַ סידור פֿונעם פּאָליצע בריש גלי האָב איך נישט געהאַט. סײַװי װאָלט איך דאָרט געפֿינען די צוריסענע, צושמיסענע לימות החול און נוסח אשכּנז סידורים אָדער חומשים מיט דאַװענען פֿון הינטן אין די אותיות פֿון די יוצרות נאָך ובכן תעלה לך קדושה. נישט פֿאַרדעם אָבער האָב איך נישט געמאַכט דעם אומװעג צום שאַפֿער.

דאָס ביסל לכה דודי װאָס איך האָב געהערט איז נאָך נישט געװען שבת זכורדיק. דאָס ריכטיקער לעבעדיקײט האָט זיך אָנגעהױבן בײַ לא תבושי. װאָס זאָל איך אײַך זאָגן, װיאַזױ שילדערט מען אַזאַ אױפֿלעבונג, אַזאַ פֿענאָמינאַלע אונטערהאַלטונג? שטעלט אײַך פֿאָר װי דער עולם איז שיער נישט אַרױס פֿון די כּלים: מען האָט געזינגן לא תבושי אין פֿיר אַנדרע ניגונים. נײן, נישט װײניקער װי פֿיר. איך מײן נישט פֿיר ניגונים אױף לא תבושי אַלײן און נאָך פֿיר אױף והיו למשיסה. ס'איז דאָך נישט פּורים אַלײן, סך הכּל שבת זכור. אָבער אַ באַזונדערע ניגון אױף לא תבושי, נאָך אײנס אױף והיו למשיסה, אױף ימין ושמאל האָט מען געזינגן חייב אינש לבסומי, װאָד יו בעליװ איט?, און אױף בואי בשלום האָב איך שױן נישט מיטגעהאַלטן אַזױ בגילופֿין בין איך געװען. און דאָס איז אױך נאָר געװען װײַל דער רעגלמעסיקער פּורים רב איז נישט געװען הײַ יאָר. װען ער װאָלט געװען װאָלט ער געטאַנצן בואי בשלום אַרום דער בימה. נאָױ זעט איז סאָמסינג. האָבן דאָס דורכגעלעבט מײן איך אַז מן הסתם פֿאַרדעם קען פּורים נישט געפֿאַלן אױף שבת װײַל װען יאָ װאָלט מען נאָך געקענט זינגן כּגוונא און קאָם אַן אַלעס האָט דאָך אַ שיעור.

אַ שאָד איך האָב נישט צײַט אײַך צו דערצײלן אַביסל װעגן דעם בעל תפֿילה. תורה קען ער שװאַך, נ"ך לכאורה אינגאַנצן נישט, גמרא אױך שװאַכע מעשות און שלחן ערוך גלײב איך נישט װײַל װער פּסקנט דען הײַנטיקע צײַטן פֿון שולחן ערוך?. ברענגט אַ משנה ברורה און עס װערט שױן אַביסל װאַרעמער. ביאור הלכהס קען ער אַ מחיה און איר קענט אים ניטאַמאָל כאַפּן בײַ אַ שער הציון. װי ער צײכענט זיך אינגאַנצן אױס איז אַז ער קען בעל פּה אָן קײן גוזמא יעדער רב אלישוב. און מער װי אַ לא תבושי אױף שבת זכור לעבט אים אױף אַ מחלוקת צװישן ר' חייִם קאַניעבסקי און דער משנה ברורה. זײַן דאַװענען איז אױסגעצױגן און װען אַ צװײטער דאַװענט לױפֿט ער צו יעדער פֿינעף מינוט מיט אַ נײַע הערה אױסגעהאַלטן לױט דער לײטעסט פּסק. אָן קײן גוזמא װען פּוסקים װאָלטן געהאַט אַקציעס װאָלט אונזער בעל תפֿלה געװען דער אינדעקס. און דווקא בײַ אים האָט מען געזען דער לעבעדיקײט שױן שבת זכור. ממש װי דוד המלך װען מען האָט געברענגט דער ארון קײן ירושלים. איך װער שױן אַלײן קורץ פֿון װערטער און בלית ברירה לאָז איך איבער דער רעשט אױף פּורים.

יום רביעי, מרץ 16, 2005

אם אין דעת הבדלה מנין?

אין אַ פֿריערדיקע שטיקל האָט רבי ר' מאירל מיר געמוסרט פֿאַר טרעפֿן פֿעלערס אין אַלע אונזערע אַקטיװיטעטן. כאָטש איך האָב בלױז געזאָגט אַז איך בין סקעפּטיש איז ער נישט אינגאַנצן אומגערעכט.

דער זאַך איז אָבער אַזױ. אין דער אַלגעמײנער װעלט בדרך כּלל אַז מען זעט אָדער מען הערט עפּעס אינטערסאַנט איז מען נישט דערין אַלײן און אַנדרע אױך האָבן עס געזען אָדער געהערט. מען שאַפֿט דערױף אַ מײנונג און דערנאָך קען מען אָפּמעסטן דער אײגענער מײנונג קעגן װאָס אַנדרע האַלטן. לאו דווקא אַז מען ענדערט דער מײנונג אָבער פֿונדעסטװעגן קען מען הערן װאָס אַנדרע זאָגן און באַשליסן צי ס'טוט אונז איבערצײגן אָדער מיר האַלטן זיך בײַ אונזערע. בײַ אונז הײמישע ייִדן האָבן מיר נישט דעם לוקסוס. דער װעלט אינטערסירט גאַנץ װײניג װאָס מיר טון און בײַ אונזערע הײמישע 'קריטיק' איז װאָס מיר טון אַלץ װאַרעם, און משוגע צו װערן, און מוראדיק, און געװאַלדיק ועוד סופּערלוטיװן אשר אין לשער ואין להעריך.

אױסער דעם װאָס רובא דרובא איז עס נאַרישקײטן קען מען אפֿילו נישט זען דער מקור פֿון דעם שרײַבערס נאַרישקײטן. ער זאָגט נישט פֿאַרװאָס ס'איז אַזױ, װאָס איז אים געפֿעלן און פֿאַרװאָס, װאָס עס האָט עװאָקירט אין זײַן מחשבה, פֿון װו דער קינסטלער קומט כּלומר פֿון װעלכע ברינעמס ער האָט געשעפּט און װוּ אַהין ער גײט מיט זײַן קונסט. דאָס אַלעס איז עיקר חסר מן הספֿר. ס'איז כּאילו דער קריטיק האָט געלײענט די ראשי פּרקים פֿון רעצענזיעס װאָס מען טרעפֿט אױף שער בלעטער פֿון ביכער און ער מײנט אַז דערין שטעקט מסכת קריטיק.

צוריק־קומענדיק צו אײַערע פּונקט, איר זענט גערעכט אַז נישט אַלעס בײַ אונז איז גרײַזיג און איך מײן אַז מײַנע פֿילע שטיקלעך זענען טעסטאַמענטן צו פֿילע פּאָזיטיװע זאַכן בײַ אונז. ס'איז אָבער דאָ אַ חילוק צװישן זאַכן װאָס זענען נאַטירליך הײמיש און 'אונזערע' און אַלגעמײנער קולטור װאָס מיר שמוגלן אַרײַן צו אונז און מען רעדט אײַן דעם עולם גולם אַז נישט נאָר איז עס אונזערס מימים ימימה נאָר בחדא מחתא לאָזט מען הערן פֿון צװישן די שורות אַז מיר זענען נאָך בעסער פֿונעם מקור אַלײן.

לדוגמא׃ בדחנות און גראַמערײַ איז אַ הײמישע פֿאַך און אַ זאַך װאָס פֿאַרנעמט בײַ אונז אַן אױבן אָן פּלאַץ בײַ קבלת פּנימס און מצווה טאַנצן װען ס'איז אַן עירוב פֿון סענטימענטאַליטעט און יומאָר און אױף פּורים װען ס'איז בלױז יומאָר. דער סאָרט פֿאַרװײַלונג האָט אַ רײַכע ייִדישע טראַדיציע כאָטש איך שטעל מיך פֿאָר אַז ס'האָט אַ שטיקל מקור אין 'דזאָקערס' און 'דזעסטערס' װאָס אַמאָליקע מלכים און פּריצים פֿלעגן אױסצוהאַלטן אין זײערע הײפֿ. הײַנטיקע צײַטן זענען זײ װי װײַט איך װײס נאָר פֿאַרהאַנען בײַ הײמישע חסידישע ייִדן, און אפֿילו ליטװישע האָבן נישט קײן מצווה טענץ מן הסתם װײַל זײ אײַלן זיך אַהײם.

װען אײנער װיל זאָגן דעות אױף אַ בדחן מיז ער אים פֿאַרגלײַכן מיט אַן אַנדרע בדחן. די װאָס געדענקן פֿאַרגלײַכן יענקל מילר מיט חייִם מענדל מערמאָלשטײן. די װאָס געדענקן נישט פֿאַרגלײַכן פּנחס װעבר מיט יענקל מילר, יהונתן שװאַרץ קעגן שלום קעסלער, שטױבער (איך קען מיך נישט דערמאַנען זײַן ערשטן נאָמן) קעגן שטערן פֿון לאָנדאָן (אַ שװאַכער פֿאַרגלײַך!) אואַז"װ.

דער אונטערשטער שורה איז אַז מען מיז אַרײַנקריכן אינעם תוך פֿון בדחנות עס צוצונעמן אױף קרישקעלעך און דערנאָך פֿאַרגלײַכן די באַזינדערע עלעמענטן. װי דברי תורה װאָס זענען עניים במקום זה ועשירים במקום אחר אַזױ בדחנים אױך. אײנער טױג בעסער אױף די מעשהלעך, אַ צװײטער אױף בדחנות און אַ דריטע אױף בײדע נישט.

װען עס האַנדעלט זיך אָבער מיט זשאַנערן װי פּאָפּולאַרע מוזיק, שרײַבערײַ און אַנדרע שעפֿערישע פֿעלדער װאָס ס'איז דאָ צו זײ אַ זה לעומת זה איז דער לײַכטער און פֿױלער װעג נישט צו אַנאַליזירן װאָס מיר הערן און זען אַרױסצובאַקומן מה טובם, נאָר זײ צו פֿאַרגלײַכן מיט דער װעלטלעכע װאַריאַנט אָדער װאָס דאַכט זיך אונז איז אַ װעלטלעכע װאַריאַנט און באַלד צו דעקלאַרירן אַז מיר זענען גאָר די זיגער. אָפֿט נעמט זיך עס װײַל מיר קענען און פֿאַרשטײן נישט צו די אַנדרע זשאַנערן. אַנשטאָט אָבער צו זײַן אָרענטלעך און זאָגן אַז ס'איז נאַטירליך אַז מען באַזינדערט זיך אָפּ פֿון דער װעלט קען מען דערפֿון נישט צופֿיל פֿאַרשטײן זאָגן מיר נײן, ס'פֿעלט אונז גאָרנישט והראיה הנה זה, קוינו לו ויושיענו. אַן ענדלעכע אַספּעקט איז אַז מחמת דער קורצקײט פֿון אונזערע מושגים װערן מיר 'צושפּרינגן' פֿון יעדער פֿאַלענדיקע בלעטל און אין אַן אײנציקן שװאַלב זען מיר נישט בלױז אַ פֿרילינג נאָר די קאָלירן און געזאַנג פֿון אַ פֿולן זימער טאָג. דאָס איז אָבער מעורר אַ קשיא׃ אַז ס'איז אַזױ גוט װוּ איז דער װעלט, פֿאַרװאָס קומן זײ נישט צו װערן אַרױסגענומן פֿון די כּלים. צו פֿאַרענטפֿערן דער קשיא נאָך קריעת ים־סוף און מלחמת עמלק האָב מען געברענגט יתרו זאָל זאָגן עתה ידעתי, הײַנט ברענגט מען אָן די מבינים װאָס זאָגן אַז בײַ אונז ליגט נאָך מער װי בײַ זײ. מיר לערנען אָפּ װעלט מוזיק װי בלױז אַביסל רעש פֿון אַ װילדן פּױק און מיר פּױקן נאָך העכער. קלאַסישע מוזיק לערנען מיר אָפּ באַשטײט פֿון הונדערט שפּילער ממילא ברענגן מיר אָן הונדערט און אײנס צו שפּילן דער באָבאָװער קל אדון און מיר האָבן שױן אײַנגעפּאַקט אפֿילו בײטהאָװן אױך. אינו דומה שונה פּרקו מיט מאה שפּילערס צו הונדערט מיט אײנס.

דער קרענק איז נישט נאָר אין מוזיק אָדער קונסט נאָר ס'פֿאַרנעמט אַלע אונזערע אַקטיװיטעטן. אַ מלמד מומחה איז נישט בלױז אַ לערער מיט פֿיל געניטשאַפֿט נאָר ער פֿאַרשטײט צו פּסיכאָלאָגיע און יעדער עבודה זרה װאָס ס'דאַכט זיך אונז בלאָזט דורך די גאַסן. װער האָט עס אים אױסגעלערנט? איז שױן אבק אפּיקורסות. װיסקי מיט אַ הכשר איז װי שיװאַס ריגעל. און װען האָט איר דאָס לעצטער מאָל פֿאַרזיכט סקאָטש און װיפֿיל גענױ האָט איר געטרינקן? פֿרעג נישט,'ער פֿאַרשטײט'. יענער עסקן איז נישט בלױז אַ פּגע װאָס קען פֿיקסן אַן אַפּױנטמענט מיט דער בעסטער דאָקטאָר, װײַל ייִדן פֿאַלן אַרײַן אָדער צו די בעסטע דאָקטױרים אָדער צו רוצחים, נאָר יענער פֿאַרשטײט אױך צו מעדיצין. פֿון װוּ? און פֿון װוּ װײסן דען די ריכטיקע דאָקטױרים? און אַזױ גײט עס פֿון דאָס טריװיאַלע צו דברים העומדים ברומו של עולם. מיט אײן אױג זען מיר אונזערע גדלות און מיט דער אַנדרע דער שפֿלות פֿון דער װעלט און אינדערמיט שטעקן מיר אַרײַן דער נאָז.

לענינו, װען מען זאָל זאָגן אױף העלפֿגאָטן אַז ער איז אַ נישקשהדיקע חזן װאָלט איך געקענט דערמיט לעבן. מיז מען אָבער פֿון אים באַלד מאַכן ראָזענבלאַט, קוסאָװיצקי און דאָמינגאָ ואוכלן ביחד. נו, אױף דעם ערלױב איך מיך דאָס רעכט צו אַביסל סקעפּטישקײט.

יום שני, מרץ 14, 2005

מאימתי...

זיצענדיק בײַם סיום און אױסהערנדיק די דרשות איז מיר אײַנגעפֿאַלן אַז איך שפּיר מיך אױסגעשלאָסן פֿון אחינו כּל בית ישראל. זיצן טױזענטער ייִדן װאָס פֿרײען זיך צו האָבן געענדיקט ש"ס און איך 'גײטקרעש' זײערע שמחה װי אַ סאָרט זר הקרב. לאָמיך קלאָר מאַכן: אין מײַנע אױגן איז דער אָרגעניזאַציע פֿון דער סיום געװען װי דער פֿײַערונג פֿון אַ סאָװיעטישן מײַ טאָג. אַן אױבן־אָן אָנגעשטאָפּט מיט פֿירער און אַרום זײ זענען די דאַנקבאַרע קאָמראַדן װאָס לעכצן צו זײַן נאָך אַ סעקונדע אינטער אײן דאַך מיט זײערע מנהיגים אױסגעגאַנגן פֿאַר מתיקות צו הערן זײערע קול. אַז איר װילט זען אַן עמך ייִד טון אַ מצווה מיזט איר װאַרטן אַז דער פּרעזידענט זאָל זײ אײַנלאַדענען אױף אַ חנוכּה לעכט צינדן. דעמאָלסט שטעלט מען צו גראָזװאָרצל ייִדעלעך פֿון די סאָרט װאָס אױף זײ האָט דער בעל שם טוב געגרינדערט זײַן באַװעגונג. אױף די אַלגעמײנע פֿאָטאָ סעציעס לױנט עס פֿאַר אונזערע עסקנים צוצושטעלן אַ שמײכעלדיקע פֿאַרטוליעטע ייִדישקײט.

דאָס איז אָבער אַזאַ תאמר לבית יעקב, אַן אמירה רכּה פֿאַר אַ קריסטליכע אָדיענץ װאָס קענען נישט פֿאַרטראָגן דברים הקשים כּגידים. װען ס'איז פֿאַר אַ רײן הײמישן עולם ברענגט מען אַרױס די ריטן און בײַטשן און מען שטעלט אַרױס דער גאַנצער פּאָליטביוראָ מיט פּנימער כּאילו ס'איז כּלו כּל הקיצים. קײן אײן בעל דרשן װאָס איך האָב געהערט האָט נישט פֿאַרטרױטן די עמך ייִדן, די צענדליקע טױזענטער בעלי בתים װאָס האָרעװען אױף אַן ערליך שטיקל ברױט און נאָך אַ שװערן טאָג גײן זײ אין בית מדרש אַרײַן צו זײערע שיעור, װאָס נאָך זיך לײגן שפּעט בײַ נאַכט שטײן זײ אױף פֿאַרטאָגס אױף גאָרנישט עפּעס אַנדערש װי אַ בלאַט גמרא אָדער די װאָס געבן אױף זײערע לאָנטש שעה אַרײַנצוכאַפּן נאָך אַ דף. אַנשטאָט איז געװען אין דער בראָשור אַ פֿיר בלעטערדיקע באַריכט פֿון דער עסקנות װאָס איז אַרײַן אין אָרגאַניזירן דעם סיום. מאַדיסאָן סקװער גאָרטן קען מען אָנפֿילן יעדער מאָנטיק און דאָנערשטיק אָבער אַזױ װי מען לײגט אַרײַן אַפּאָר הײמישע ייִדן דאַרף מען האָבן דער מסירת נפֿש פֿון נחשון, דער חכמה פֿון בצלאל, דער אָרגאַניזאַציע פֿון יתרו ועל כּולם דער סייעתא דשמיא פֿון אגודת ישראל און מיט דעם אַלעס איז עס אַ נס אַז ס'איז נישט דורכגעפֿאַלן דער לעצטער מינוט. צום באַריכט איז געװען אַ בילד פֿון דער פּרעזידיום װי זי טרעפֿט זיך צו פּלאַנירן. פֿון צװישן די בענקלעך האָט עס אױסגעזען נישט אַזױ װײַט אַ קאָמיטע נאָר אַן איבערגעבונג פֿון אַ דיקטאַט. הװיצע פּרעזידענט ידבר וה'קאָמיטע', װאָס איז ניטאַמאָל יצא מכלל נפֿל, יעננו בראש.

דערנאָך זענען די באַריכטן אין די צײַטונגן פֿאַרנומן מיטן 'דײאיס', דאָס באַליבסטעסטע ענגלישע װאָרט פֿאַר המודיע און יאַטעד שרײַבערס, װאָס דאַרף אָנגעפֿילט װערן מיט יעדער פֿון די אָפֿיצירן װאָס פֿילן אָן דרײַ גאַנצע בלעטער פֿונעם בראָשור. אינטערסאַנט אַז עדיוקײשן אין הײמישע צײַטונגן מיז זײַן 'חינוך' אין קורסיװע אותיות, יונגעלײַט װערן 'אברכים', ראַבײַס װערן 'גראַנד ראַבײַס' און 'מאַראַנאַן...' אָבער פֿאַר אַן אױבן אָן איז זײ נאָר גוט אַ ראַפֿינירטן ענגלישן װאָרט װי דײאיס. אַ פּלאַטפֿאָרם איז צו באַנעריש און אַ סטײ'ז צו טיאַטעריש. פֿאַר די ענגלישע פּעדאַנטן װאָס זײערע קראַפֿט אינעם שפּראַך שײַנט אַרױס װאָך װאָכענטלעך פֿון זײערע אָפּ־עדס איז דײאיס דער אײנציקסטער װאָרט װאָס זאָל פּאַסן דערױף אױסצולײגן די באַלײַכטער פֿונעם דור. ולפֿיכך אױף יעדער כּנסיה לשם שמים װאַקסט דער דײאיס לױט דער געװיקס פֿון זײערע דעות, מדה כּנגד מדה׃ אַז מען ציט צאַם דעם פּנים װי זױער־טײג װאַקסט מען װי זױער־טײג. שאור שבעיסה מיט אַ הכשר.


דאָס אַראָפּ פֿון האַרצן מיז איך זאָגן אַז זיצענדיק דאָרט האָט זיך מיר פֿאַרשמעקט צו װערן אַ מיטגליד אַז דאָס נעקסטע מאָל דער באַן קומט צו פֿאָרן װעל איך אױך קענען בלאָזן מײַן פֿײַפֿער. טראָץ די קולות וברקים און גפֿרית ומלח פֿון מאַנכע רעדנערס זענען געװען אַזעלכע װי דער בעל מסיים אין זײַן באַחנטע ליטװישע ייִדיש װאָס האָבן מיט אײן טרער מער גערעדט װי די אַלע סליק רעדנערס און זײערע פּרעזענטאַציעס. די דברים של טעם פֿון דער נאָװימינסקער האָבן געװיזן אַז דברי חכמים בנחת נשמעים האָט נאָך אַ באַדײַט.

איך בין מיר געזעסן און געטראַכט אַז טאָמער איך װעל אָנקומן אין בית מדרש דער נעקסטער טאָג מיט אַ גמרא אין די הענט און זיך זעצן לערנען װעל איך אױסזען װי אַ ישיבה־קטנה בחורל אָנהײב זמן. שױן אין ישיבה קטנה האָב איך פֿײַנט געהאַט די אָנהײב זמנים װען אַלע בחורים זענען געװען סופּער־װױל, מיט פֿרישע גמרות, נײַע פּלעצער און חברותות און מען האָט נישט אַרױסגעקוקט פֿון דער סידור אפֿילו בײַ דער הױכער שמונה עשרה. איך האָב עס דעמאָלסט פֿײַנט געהאַט װײַל איך האָב מיך געשפּירט װי אַ נאַר פֿאַר מײַן אײגענער צינישקײט װאָס האָט מיר געזאָגט אַז דאָס האַלט זיך פֿון אסתר־תענית אױף פּורים. איך האָב אױך מורא געהאַט אַז װען איך גײ צוריק צום אַלטן װעט עס װײַזן אױף אַ קינדערישקײט װאָס לאָזט זיך נתעורר װערן פֿון יעדער שטות. איך האָב געהאַט אַ חבר װאָס האָט מיר געזאָגט אַז דער מהר"ם װאָס איז געדריקט אינטער דער מהרש"א איז געװען פֿון די טיפּן, װײַל אין די מסכתות װאָס מיר האָבן דעמאָלסט געלערנט איז אײביק געװען גרױסע לאַנגע שטיקלעך אָנהײבן מסכתא און דערנאָך איז ער מיד געװאָרן און די שטיקלעך פֿאַלן אָפּ. ממילא, נישט אָנהײב זמן און נישט שבת סליחות אָדער שלש־עשרה מדות פֿלעג איך מאַכן די שטיקעס דוקא װײַל דעמאָלסט װאָלט עס געװען מיטלױפֿענדיק מיטן שטראָם. אַנדרע װעלן אפֿשר זאָגן װי אַ רבי האָט געטײַטשט והתקדשתם והייתם קדושים, אַז מען מאַכט זיך הײליג װערט מען הײליג. און אַז איך װאָלט מיך דעמאָלסט אַביסל מער געמאַכט װאָלט אפֿשר מער לײַט פֿון מיר געװאָרן. דאָס איז אָבער פּראָסטער ספּעקולאַציעס און װי די ספֿרים הקדושים זאָגן אין לי עסק בנסתרות.

בין איך געגאַנגן אַ רקידה נאָכן סיום װען ייִדן האָבן זיך אַביסל געשעמט אַרײַנצושפּרינגן אין ראָד, און דער נעקסטער טאָג נאָך שחרית האָב איך מיר אַרױסגענומן אַ גמרא און אָנגעהױבן מאימתי. ביז צװײ טעג איז צו מיר צוגעקומן אַ ייִד צי איך זיך אפֿשר אַ שותף. איך האָב מיך העפֿטלעך אױסגעדרײט. איך בין פֿאַרהאַנקעט אױף דף ד' און דער באַן פֿאָרט. איך רעד מיך אײַן אַז ס'איז אַגדתות און ס'איז לײַכט זיך מיטצוכאַפּן און איך װעל מיך טאַקע נאָך מיטכאַפּן. בײַם סיום האָב איך אפֿילו געטראַכט אַז דער בלאָג זאָל װערן אַ טאָגביך פֿון מײַן געראַנגל צו אַלעדיקן אַ בלאַט. דער בלאָג דאַרף דאָך אָבער אָנגײן... על כּל פּנים נעקסטער מאָל מען בעט מיך אַ שותפֿות װעל איך עס כאַפּן בשתי ידים.

דערװײַל גײ איך אַצינד כאַפּן אַ גמרא. ס'איז מיר אײַנגעפֿאַלן אַ געדאַנק אױף מי איכּא ספֿיקא קמי שמיא אָבער דאָס אױף נעקסטער מאָל.

איך נפלת מן השמים הילל בן שחר?

לאָמיך מקבל פּנים זײַן צװײ פֿרישע בלאָגס׃ דער ערשטער איז אַ לײַטיש געשריבענער ייִדישער בלאָג, אַ קלאָרער בילד, װאָס איך האָב באַטיטלט דעם שטיקל מכּח זײַן לעצטן בלאָג.

און דער צװײטער איז אַן ענגלישער בלאָג װאָס שרײַבט לײַכטשעציק און מיט אַ מאָס סאַטיריע װאָס מאַכט אים אַ פֿאַרגעניגן צו לײענען. ער רופֿט זיך אַ ייִנגעלע און דער בלאָג בן שמונה עשרה לקאָפּװײ. צי דאָס איז אַ קטן אין אַ צי גרױסן קאַפּעליטש אָדער אַ גדול אין אױסגעװאַקסענע הױזן, טוט אַלײן באַשליסן.

יום חמישי, מרץ 10, 2005

איך בין נאָך דאָ...

לרבים השואלים, אַ נעכטיקן טאָג קײנער פֿרעגט שױן נישט, איך טו מיר אָבער מײַנס און איך שרײַב. איך בין דאָ און איך געב נישט אױף אַזױ שנעל. שבע יפּול צדיק וקם, און דער װאָס האָט געלערנט ישמח ישראל אַלץ בחור װעט װיסן אַז אפֿילו נאָך די גרעבסטע עבירות קען מען זיך צוריק כאַפּן לבל ידח ממנו נדח. און אַז מדת פּורעניות איז אַזױ איז קל וחומר בת בתו של בנין אב משני כּתובים אַז נאָך זײַן פֿאַרטון אַפּאָר װאָכן קען מען צוריק קומן.

איך האָב אָנגעהױבן אַ נײַע אַרבעט. מזל טוב! גאָר אַ פֿײַנער בעל הבית אָבער משוגע װי דער רוח. האָט ער ליב צו רעדן װי פֿינעף יענטעס וגם לרבות אַ צװײ דרײַ שפּרינצעס אױך. איך װײס שױן װיפֿיל ער פֿאַרמאָגט, װיפֿיל ער װעגט, אַז ער האָט ליב אָפּעראַ, גאָר ליב אָפּעראַ, און ער פֿאַרשטײט צו װײַנען. גליטשן קען ער אַ רעטך אָבער צװײ מאָל אַ יאָר מיז ער פֿאָרן צו די ראָקיס און אײנמאָל קײן שװײץ. װען ער לעבט נישט װאָלט איך געזאָגט אַז ער איז אַ קאַריקאַטור געשאַפֿן דורך אַ שותפֿות פֿון װאָדי אַלען און דזעקי מײסן.

אױסער דעם בין איך נתעורר געװאָרן בײַם דף היומי סיום צו לערנען דאָס בלעטל. איך האַלט שױן דף ד' װען דער װעלט האַלט שױן דף י'. איך געב נישט אױף און דער באַשעפֿער האָט אונז געגעבן אַ שבת קודש זיך מיט צוכאַפּן. איך װײס שױן אין װעלכע אשמורה אַ פֿרױ רעדט מיט איר מאַן און פֿאַרװאָס הײמישע ייִדן קענען נישט זײַן אין ערגעץ אױפֿן צײַט װײַל זײַט משה רבינו האָט געזאָגט כּחצות קענען מיר נישט לײענען אַ זײגער. דער סיום איז געװען נישקשה, נאָר אַ שאָד אַז די קנאַקערס האָבן זיך געשעמט מיט אַביסל ייִדיש און עס איבערגעלאָזט פֿאַר די װײַסע בערד. קײן אײנס פֿון די ייִדישע דרשות האָבן זיך געדאַרפֿט שעמן פֿון דער פֿאַרטיפּושעכץ פֿון דער עבודה זרה רבס דרשה אױף ענגליש. ס'האָט געענדעלט צו די דרשות װאָס מען רעדט פֿאַר מײדלעך פֿון נײַן מיט אַ האַלבן. איך בין נישט געבליבן אױפֿן שמע ישראל װײַל איך האָב נישט ליב אָרקיסטריעטע קידוש השמס, און פֿון העלפֿגאָטס קול בין איך אַ שװאַכער חסיד װײַל סײַ ער קװיטשעט און סײַ זײַן קול איז רױ, פּראָסט און נישט געשלײַפֿט. אױסער דעם אַז חסידים לױפֿן אַרום אַז דאָס איז דער בעסטער אױף דער װעלט בין איך פֿאַרדעם אַלײן סקעפּטיש.

ממילא לערנענדיק דף היומי און זיך אײַנרישן אין מײַן נײַע שטעלע און אױך שרײַבענדיק שעפֿערישע זאַכן איז דער זמן קורץ אָבער מיר בלײַבן דאָ און מען װעט אי"ה מתריע זײַן ברבים אױף עניני הזמן.

האָט מיר אַ גוטן שבת שקלים ושקל אשא בבית נכון ונשׂא