יום שני, ינואר 19, 2015

אם בהמה אם איש ד’ – גם הצאן והבקר אל ירעו

האַלטן מיר שוין ענדלעך ביים אסיפה גדולה. זה היום עשה ה'. די פּאָליציי זענען דאָ באלפיהם, די עסקנים מיט זייערע ביפּערס און געלע דזאַקעטן ברבבותיהם, כלל ישראל זיט, מאַנהאַטן האָט זיך פאַר זיי אָפּגעשטעלט און די אומות העולם פון סיאַטל ביז מיסיסיפּי שטוינען כמה גדול כוחה של תורה. מען שאַפט ב"ה אַ מצב, נאָך אַביסל וועט קלינגן אַ שמע ישראל וואָס אַ ייִדיש האַרץ וואָס ווערט דערפון נישט אויפגעלאָזט איז אַ ספק צו עמדו רגליו ביים רבינס שלש־סעודות און באַלד דערנאָך גייט מען באַזוכן די לינקס זיך צו דינגן וויפל מענטשן עס איז געלונגן צאַמצושלעפּן.

רבותי, לא עת האסף המקנה, עס איז שוין צייט צו טעסטן די מייקס און מיט אַ חרדת הקודש און מיט אַ יראת הכבוד וועלן מיר איצט אויפרופן דעם נואם בחסד עליון, פה מפיק מרגליות, בוצינא קדישא, חסידא ופרישא, איש האשכולות, כל רז לא אניס ליה, שרים ורוזנים משכימין לפתחו, רויטע לעמפּ טוישן זיך פאַר אים צו גרין, ערשטער קלאַס איז פאַר אים אַ חילול השם און אָן אַ פּריוואַטע פליגער וועט ער זיך נישט הייבן, רעכט אָפּ גלות זימער נאָך זימער, פזר נתן לאביונים, קיין פּרוטה נעכטיקט ביי אים נישט און אויסער אַ העליקאָפּטער צו ר' שמעונען איז ער נישט נהנה פון עולם הזה כמלא נימא. מורי ורבותי תנו כבוד לתורה, דער וואָן אַנד אָוינלי קטלא קניא!

ששששששששששששש, מען בעט דער עולם נישט קלאַטשן, מען זאָל שטיין מיט דרך ארץ און נישט מאַכן אַ חילול השם. מען גייט שוין דאַווענען מנחה.

הנני העני ממעש וכו' וכו'. ווי דער יושב ראש האָט שוין מאריך געווען באריכות און ווי מען האָט שוין פריער געזאָגט זה היום עשה ה'. מיר זענען זיך היינט צאַמגעקומען מאַכן אַ גרויסע תקנה וואָס זייט די אַכצן תקנות אויפן בוידעם ביי חנניה בן חזקיה בן גרון האָט מען נאָך אַזאַ תקנה נישט בייגעוווינט. אפשר אַ גוזמא, נאָר זייט עזרא האָט געהייסן לייענען מאָנטיק און דאָנערשטיק און די ווייבער זאָלן זיך פּערפומירן און די מענער גיין אין מקווה האָט מען זיכער אַזוינס נישט געהערט.

דער טשערמאַן האָט געזאָגט לא עת האסף המקנה און מיר ווילן דווקא יאָ איינזאַמלען די רינדער. לאו דווקא רינדער נאָר בהמות חיות ועופות בכלל און מעג אפילו זיין בשר ודגים אויך. און, מורי ורבותי, טאַקע פאַרדעם זענען מיר איצט דאָ. מיר זענען געקומען מתקן זיין אַז יעדער ייִדישער שטיב וווּ עס געפונען זיך יידישע קינדער זאָל זיין אַ בהמהלע אָדער אַ חיהלע. מעגן זיין אַ קאַץ אָדער אַ הינט, אַ קאַנאַריק צי אַ האַמסטער, אַ פישל אָדער אַ מייזל, אָ קראָליק אָדער אַ געקאָוי. יהיה מה שיהיה אָבער ביי יידישע ייִנגלעך און מיידלעך זאָל זיין כי אין בית אשר אין שם פּעט.

שׁאַאַאַאַאַאַאַ שׁאַאַאַאַאַאַאַאַאַאַאַאַאַאַאַאַאַאַ. דרך ארץ! שטיל זאָל זיין.

עולם, לאָזט מיך נאָר אויסרעדן אַפּאָר קורצע ווערטער און דערנאָך וועט איר אַליין זען הכּנים דברי אם לא. אַז ייִדישע קינדער וועלן האָבן פּעטס וועלן זיי זיך באַלד אויסלערנען אַז מען קען ליבן און ווערן געליבט אָן אַ חשבון. דער רבי מאַכט קולות, דער טאַטע וויל פאַרהערן, די מאַמע פּרעגלט שניצל און אַ בהמהלע איז שאַ שטיל. טשעפּעט נישט, וויל נאָר עסן, אַ גלעט, אַ קיצל, שטינקט אָן אַביסל און גייט זיך ווייטער. מען דאַרף אויף דעם נישט פרעגן אין וועלכער חדר עס גייט, אויסמעסטן די פאות, זיך וווּנדערן צי שבת גייט ער אַ ווייסער העמד און זי מיט ווייסע טייטס, צי זיין קאַפּל איז ריין שוואַרץ אַדער מיט פאָרמען, פון פיר שטיקלעך אָדער זעקס, מיט אַ ראַם אָדער 'רימלעס'. עס אינטערסירט ניטאַמאָל צי עס איז אַ ייד אָדער גאָר אַן אונזערע סאָרט ייִד. עס איז אַ בהמהלע, אַ פייגעלע צי אַ פישל, גאָטס באַשעפענישט, ברויך נאָר עסן און אַביסל וואַרעמקייט און געט נחת מיט אַ שפּרינג, אַ שווים, אַ האַף אָדער אַ לעק.

מיינט נישט רבותי אַז איך מאַך מיך אַ תם און איך ווייס נישט אַז ייִדישע קינדערלעך אַנטלויפן פון הינט אַ מייל און אפילו אַ קעצל איז קיוט בלויז פון דער ווייטנס. מיר פאַרשטיין אויך אַז ייִדישע מאַמעס וועלן זאָגן "פעכי" און "איכי", "סע שטינקט" און "איים נאַט האַווינג איט אַן מיי קאַרפּטעט". זיי וועלן חושש זיין אַז עס קען זיך אַריינכאַפּן אין דער טשיינע קלאָזעט, עס וועט לאָזן מאַרקס אויף דער סיראַמיק פּאָדלעגע, עס וועט מאַכן אויפן פאַטעל און קען חלילה פאַרקניפּן די פראַנזן פון די טעפּעכער. די טאַטעס וועלן שרייען עס איז טמא, די רביס וועלן מאַכן געוואַלדעס אַז עס פולט אָן די קינדערס קעפּ מיט שטותים און די רבנים וועלן שטורעמען אַז עס איז נישט אַ סגולה צו יראת שמים. די חינוך עקספּערטן וועלן אוודאי אויך האָבן אַ מיינונג אויף וויאַזוי מען קען מטהר זיין די שרצים אויף אַ תורהדיקן שטייגער בק"ן דאָלער אַ שעה.

אָבער מורי ורבותי, טייערע יידישע קינדערלעך, די משנה זאָגט הוי מחשב שכר מצוה כנגד הפסדה און איידער מיר שליסן זיך דערפון אויס דאַרפן מיר אויסרעכענען וואָס מיר שטיין דאָ צו פאַרדינען, און אָט דאָ מורי ורבותי קומען מיר צום פּינטעלע, צום חוט השדרה, צום בריח התיכון. אַז ייִדישע קינדער וועלן האָבן פּעטס וועלן זיי פאַרשטיין אַז עס עקזיסטירט אַ מצב אשר הוא לא יום ולא לילה. נישט מילכיק, נישט פליישיק און אפילו נישט פּאַרווע. נישט ייִדיש און נישט גוייש. פּשוט עפעס אַנדערש וואָס דער חדר, דער חומש און משניות געבן זיך מיט דעם נישט אָפּ.

מיר רעדן פון אַ בהמהלע צי אַ חיהלע וואָס מען דרינגט דערפון גאָרנישט אַרויס און ס'יז נישט דאָ דערין וואָס אַריינצולערנען. נישט קיין מוסר השכל, נישט קיין צניעות, נישט קיין תורה לשמה, נישט קיין גמילות חסדים נאָר פּשוט געלעבט. יידישע קינדערלעך וועלן זען א פּיצל וואָס ביי דער אַנדעראַהאַלב דאַרף עס נישט צוגערייטן נעגל וואַסער ביי דער זייט פון בעט, ביי דער צוויי קאָפּעט מען עס נישט אַרויס פון שטוב צו אַ פּלייגרופּ און ביי די דריי גייט עס נישט צום רבין אויפן שויס לעקן האָניק. אמת, דער רבי זאָגט אין חדר אויף אַ גוי און אויף אַ פערד אַז זיי האָבן נישט אַ תכלית און פּשוט זיי עסן און שלאָפן און זאָלן די קינדער טאַקע זען אַז הא גופא איז אַ בהמהלע. און דאָך געט עס נחת אָן אַ שיעור.

מיר האָבן דערמאַנט וועגן ליבן אָן קיינע חשבונות און מיר ווילן חלילה נישט מוציא לעז זיין נאָר אַז מען רעדט שוין איז אפשר כדאי זיך אָפּשטעלן אַ מינוט און אַרום רעדן דעם ענין פון אהבה רבה. עס איז נישט דאָ וואָס צו רעדן אַז מיר ליבן אין גרויסן. יאָר נאָך יאָר, קיין שלעכט אויג, קינדלט מען. דער האַרץ ווערט צופּיצלט אויף וואָס מערערע חלקים און דאָך איז יעדער פראַגמענט נאָך גרעסער ווי דער מקור. ווי די פרעש פון פּרעהס צייטן כאשר יענו אותו כן ירבה וכן יפרוץ. וואָס מער מען שמייסט אַ ייִדישע מאַמעס האַרץ ווערט דאָרט געבוירן נאָך פינעף הערצער וואָס יעדער איינס נעמט פריש איין אַ וועלט.

נאָר וואָס דען, טאַקע פאַרדעם ווייל אַזוי פיל ליבשאַפט און האַרציקייט ליגט דאָרט פאַרשטעקט דאַרף מען אַ פרישע בייבי יעדע אַכצן חודשים ווייל ווען נישט קען דער האַרץ צופּלאַצט ווערן פון אַזויפיל האַרציקייט וואָס שטויסט זיך אָן אַרויסצוקומען. וועלכער האַרץ ווערט נישט אויפגעשוואָלן פון אַ שמייכל און אַ קייכל און די אָנגעוויזענע אייגלעך פון אַן עופעלע וואָס איז קוים יצא מכלל נפל?

ווערט אָבער דאָס קינד אַ יאָר אַלט, עס קריכט שוין נישט אויפן בויך נאָר גייט שוין אויף די פיס און מיטאַמאָל קען עס אַנטלויפן, עס קען זאָגן ניין, עס קען צוריק וואַרפן דאָס עסן און באַלד קען עס שוין צוריק ענטפערן אויך. און די מאַמע דאַרף עפּעס פריש צו ליבן.

נישט דער משה חיים, שלמה יענקל, דער הער נאָר, דער צדיק, דעם מיט וועם מען איז מקיים 'די מצווה'. ניין, מען דאַרף אַ פרישס. דער מאַן איז אין שיל אין דער פרי, ביים אַרבעט ביי טאָג, ביים שיעור ביי נאַכט. דערנאָך דאַרף ער צוגיין אויף אַ רעסעפּשן, אַ דינער, וווּנטשן מזל טוב און מנחם אבל זיין און די ייִדישע באַלאַבאָסטע חלשט ווידער עפּעס צו האַלטן אין די אָרעם, צו האַלצן און צוצולייגן צום ברוסט. באַשאַפט דער באַשעפער מיט זיין אומבאַצוימטער גענאָד פרישע בייביס. דאָס וויגל שטייט ברוך השם שוין נישט ליידיק, דאָס עופעלע זייגט, זוכט אַרום מיט די אויגן און דערלאַנגט מיט די פינגער און ביים יידישע מאַמע פליסט ווידער דאָס האַרץ איבער.

מיינט נישט אַז די ברודערס און שוועסטער שפּילן דאָ נישט קיין ראָלע. וויפל ייִדיש הערצער זענען שוין צושמאָלצן געוואָרן הערנדיק די פראַגע, "מאַמי, ווען גיין אונז האָבן נאָך אַ בייבי?" וויפל ייִדיש נחת ליגט דערין ווען די מאַמע דערציילט עס איבער פאַר די חברטעס און פאַר איר מאַמע באַלד נאָך די קינדער גיין אַוועק אין חדר און שולע ווען דער טעלעפאָן ליגט פאַרשטעקט אינעם טורבאַן. און וויפל זיג ליגט אין הערן די קינדערס קיוטע אומוויסן אַז ברוך השם זיי ווייסן נישט מער ווי מיר האָבן געוויסט אין זייערע יאָרן און חסדי השם אין די היינטיקע שווערע צייטן ציען מיר זיי אויף אויפן ריכטיקן וועג.

און דערווייל קענען די ברודער און שוועסטער אַרומשלעפּן דאָס קליינטשיקן, עס גלעטן, אויפהייבן און אַראָפּלייגן, געבן אַ קענדי און דערלאַנגן אַ פלעשל, אַריינלייגן אין בעט און צוריק אַרויסנעמען. און אַמאָל דערלאַנגן אַ ציפּ אויך אַזוי אַז דער קליינער הייבט שוין ווייטער אָן צו וויינען און מען קען עס ווידער אויפהייבן, קושן און האַלצן אַבי צו העלפן דער מאַמע און איר געבן אַביסל מנוחה פון שעפּן נחת פון טראָגן, געבוירן, זייגן און טוישן ווינדלען.

אָבער, מורי ורבותי, אַצינד קומען מיר אל המנוחה ואל הנחלה. אַז ייִדישע קינדער וועלן האָבן אַ פּעט וועט אין גאַנצן נתהפּך ווערן דער מדת הדין צו מדת הרחמים. אין אָנהייב וועט אפשר זיין שווער ווייל אַ חיהלע קען מען אויך שלעפּן און ציען פונקט ווי דער קליינער ברודערל אָדער שוועסטערל. בהמהלעך און חיהלעך לאָזן זיך אָבער נישט און באַלד לערנט מען זיך אויס אַז לא זו הדרך. אַז עס איז אַ הינט וועט עס האַפקן אָדער אפילו דערלאַנגן א ביס, אַז עס איז אַ קאַץ קען עס דערלאַנגן אַ קראַץ און אַז אַ קראָליק געט עס א שטאַרבּ אָפּ און שלום על ישראל. אַזוי אַרום לערנט מען זיך אויס אַז מען קען ליב האָבן אָן אַ ציפּ אין דער באַק, אַ צי ביים וויידל, אַ קאָפּ אָדער אַ שטויס. ייִדישע קינדערלעך וועלן אויך זיך לערנעם וואָס דאָס איז אחריות. די מאַמע וועט נישט אויסרוימען דער שטייג, טוישן דער וואַסער, פיטערן און נעמען אויף אַ שפּאַציר. הרי שלך לפניך, וועט מען זאָגן פאַרן קינד, און קום נישט צו מיר ווי דו קומסט צום לויפן מיט דיין אַראָפּגעפאַלענער קנעפּל און געלעכערטע הויזן.

גלייבט מיר אַז עס ליגט אין דעם אפילו מער אויך. שבת, תשעה באב, יום־כּיפור און ביים בהמהלע איז אַלעס דער זעלבער. צען מינוט פאַרן זמן, דער טאַטע זוכט דער נעגל שניידער, די מאַמע מאַכט קולות אַז קיינער האָט נישט אַרויסגעלייגט דער פּלאַטע, דער טעלעפאָן קלינגט, דער שבת זייגער איז נאָך נישט אָנגעשטעלט, דער וואַסער זיט נאָך נישט, און דער קראָליק קייט קרויט, דאָס קעצל זיפּט מילך און דאָס הינטל האַפקעט איבער אַ ביינדל. זיי אינטערסירט גאָרנישט. ווייסן נישט פון אַ ליכט צינדן און אַ שקיעה און לאַכן זיך פון אַלעס אויס. אין קאָך לייגט מען צו וואַסער צום טשאָלנט און מען באַקט איבער די חלות און דאָס מייזל איז זיך מחיה אויפן לויפער.

מיר קענען דרשנען איבער דעם לאַנגע שעות אָבער רבותי לא המדרש העיקר אלא המעשה. זאָל יעדער אַהיים גיין און זיך צוגרייטן אַ ווינקל אין אַ שטוב, אַ גאַראַז, אַ סוכה, אַ בייסמענט, אין גאָרטן, וווּ עס זאָל נישט זיין אַבי צו פאָלגן דעת תורה. פאַרשטייט זיך עס וועלן זיין שאלות. אַרויסלאָזן און צוריק איינשפּאַרן אויף שבת, ווי ווייט מעג מען אויפמאַכן דער טיר אַז ווען מען פאַרמאַכט עס ווידער זאָל עס נישט הייסן פאַנגן, געבן צו עסן פאַר ברכת התורה, צי זייער עסן דאַרף א הכשר און נאָך שאלות אָן אַ שיעור.

מיר האָבן צו דעם צוגעשטעלט אַ וועד הרבנים לעניני בהמות מיט אַ שטאַב פון תלמידי חכמים וואָס וועלן קענען ענטפערן לכל שואל. דערצו וועט באַלד זיין צו באַקומען אַ ספר 'בהמה כהלכתה' מיט הסכמות פון אַלע גדולי ישראל. אויך דער נטעי גמליאל וועט בקרוב אַרויסברענגן נאָך אַ באַנד אויפן ענין מיט מנהגי ישראל וויאַזוי מען האָט זיך נוהג געווען מיט קיען אין סקווער, מיט אָקסן אין סאַטמאַר און די ענינים נשגבים וואָס די רוזינע צדיקים האָבן געהאַט מיט פערד.

מען האַלט אויך אין מיטן אויפשטעלן אַ מכון 'כלבים ישרים' וואָס פאַר הונדערט דאָלער וועט מען אייך בודק זיין אייערע בהמהלעך און חיהלעך זיכער צו מאַכן אַז זיי טראָגט נישט קיין פליי אָדער אַנדערע מחלות. אויבער־חכמים וועלן זאָגן אַז זיי קענען עס האָבן פאַר ביליגער אָבער ביי 'כלבים' איז די מעלה אַז מען געט אייך נישט דער רעזולטאַט ווייל דאָס קען גורם זיין שרעקלעכע עגמת נפש. אַז מען וועט זאָגן אַז ביי אייך איז דאָ פליי וועט קיינער צו אייך נישט קומען אויף אַ זכר און די שכינים וועלן נישט לאָזן די קינדער קומען שפּילן. טאָמער אָבער וועט זיך ביי אייך חלילה געפונען אַ ספק־ספיקא פון אַ חשש דחשש פון אַ פלוי וועלן זיי אייך באַלד אָפּקוילען דער פּעט, עס באַערדיקן אין אַ בית החיים און דער חשבון וועלן זיי שוין נאָכשיקן.

די שאלות גלייבט מיר זענען נישט בלויז פּראַקטישע נאָר מעטאַפיזישע אויך. אַז אַ בהמהלע געט אַ שטאַרב וועלן די קינדער ווילן וויסן וווּ עס איז געגאַנגן. זיי וועלן זיך דינגן צווישן זיך צי די בהמהלע האָט אַ נשמה אָדער בלויז אַ ייִד קען האָבן אַ נשמה. דער טאַטע וועט זאָגן חלילה און די מאַמע וועט נישט זיין זיכער און וועט נאָר ענטפערן, "אַזוי קיוט, איך וויל דיך אויפעסן". קינדער לאָזן זיך נישט און וועלן ווייטער פרעגן: אויב עס האָט נישט אַ נשמה איז וואָס איז דאָס וואָס האָט געגעבן אַזויפיל נחת? וואָס האָט זיך געבעטן פאַר עסן, וואָס האָט ליב געהאַט ווען מען האָט זויבער געמאַכט, וואָס האָט דערקענט דעם בעל־הביתס קול, וואָס האָט זיך אַראָפּגעלייגט ביי נאַכט און אַרום געשפּרינגן ביי טאָג? אַלעס אַ בלבול? אַ גוף אָן אַ נשמה? איז אויב אַזוי וואָס איז דער חילוק צווישן ווען עס האָט געלעבט און איצט וועס עס ליגט טויט? און פון וווּ איז דער צער און ווייטאָג ווען עס שטאַרבט?

מורי ורבותי, רעדנדיק אַזוי פאַלט מיר איין אַז אייגנטלעך אפשר זענען טאַקע די קשיות צו האַרב און די שאלות צו שטאַרק. וואָס דאַרפן מיר זיך פּלאָגן מיט נייע צרות ווען מיר ליידן שוין נעבעך אַזוי פיל. גיטין אין אַלע ווינקלען, קינדער ווידערשפּעניקן, אינטערנעט אין יעדער היים און בוני עולם און הצלה רוען רחמנא לצלן נישט אויף אַ מינוט. דאָס לעבן קאָסט אונז אַ פאַרמעג, שכר למדות נעמט אַרויס דאָס ביסן פון מויל און שייטלען און שטריימלעך ווערן טייערער ביי דער שעה. און איצט וועלן מיר זיך ראַנגלן מיט עולם הבא שאלות און נשמה פּראָבלעמען? נאָר דאָס פעלט אונז אויס אַז ביים לעבן וועלן די קינדער רעדן און לאַכן מיט זייערע פּעטס אויף אַזאַ נאַרישע גויִשע שטייגער און לאחר מאה ועשרים פון די פּעטס וועלן זיי אַריינקריכן אין שאלות פון תחיית המתים.

עולם, מיר ציען צוריק. שובו לכם לאהליכם און אויס תקנה. איך בעט אייך האַלט אייך רויִק, מאַכט נישט קיין טומעל און כבר היה לעולמים. אברהם אבינו איז אויך געגאַנגן דריי טעג מיט מסירת נפש צום עקידה און דער מלאך האָט אים געזאָגט, אל תשלח ידך אל הנער. האָט נישט קיין פאַראיבל, מען האָט אייך געגעבן אַ מצב, אַ נאָכמיטאָג אָן חדר און כּולל, בעלי מנגנים פון דער ערשטער שורה, אַ זינגער וואָס האָט צוטרייסלט די הערצער, באָסעס, פּאָליציי, אַמבולאַנסן איז וואָס נאָך דאַרף מען דען. אַ תקנה האָבן מיר אויך געמאַכט און אין הימל איז עס עושה רושם אַז כלל ישראל האָט ווידער געזאָגט נעשה קודם לנשמע. עס איז אַן אויסערגעווענלעכער קידוש השם אַז מען האָט געמיינט אַז כלל ישראל דאַרף פאַררעכטן און דערווייל איז עס גאָרנישט צובראָכן. ברוך השם מיר זענען בתכלית השלימות און מיר דאַרפן נישט תקנות, אין בן דוד בא עד שתכלה פרוטה מן הכּיס און מיר זאָלן זוכה זיין צו ובא לציון גואל בקרוב דידן ונאמר אמן.

קדיש דרבנן.

יום חמישי, ינואר 01, 2015

אם בהמה אם איש ג’ – במשוך היובל

מיינט נישט אַז מיר האָבן מיר פאַרגעסן פון אונזערע אסיפה. עס איז פשוט אַז מיר האָבן מפסיק געווען צו געפונען אַ טרופע זינגער, אַ קאָמפּאַניע וואָקאַליסטן, אַ מנין חזנים, אַ מחנה גאָרגלרייען, אַ כאָר, אַ קאַפּעליע און ווינאָר איר ווילט עס אָנרופן, און דערנאָך האָפן מיר צו מאַכן אַ חזר לענין הראשון. זיך נעמן צום אסיפה רבתי מיט רמ"ח באָסעס און שס"ה צעטלעך ווי עס פּאַסט זיך פאַר אַ תקנה גדולה וואָס זייט תקנות טליטולי"ה ומולינ"א האָט מען נאָך אַזוינע תקנות נישט אינסטוטירט. מען קען דאָך אָבער דעם עולם נישט אַנטוישן און היינטצוטאָג אַז מען רופט אַ ציבור דאַרף מען זינגערס איז זייט מוחל אַז דאָס האָט אַביסל געדויערט מסדר צו זיין און בפרט אַז מיר זענען אומבאַהאַווענט אין די ענינים.

דער וואָס האָט נאָר אָמאָל געדינגן זינגער וועט שוין פאַרשטיין במה דברים אמורים. קוים וואָס מען הייבט מיט זיי אָן און באַלד ווערט מען פון זיי טויבּ. לאָמיר נאָר אָנהייבן מיטן נאָמען אַליין. מיר האָבן גערעדט מיט די כאָרמייסטער פון משוררים און מזמרים, מיט די קאָנדוקטאָר פון קול אומר הודו און ובכן ישתבח, צו די אַגענטן פון שירה, זמרה, המנגנים, רננו צדיקים, לכו נרננה, שיר חדש, פרק שירה און שיר ורננים. טרופּעס מטרופּעס שונים מיט נעמער וואָס יתרו וואָלט זיך פון זיי געמעגט לערנען. כולם שווים לטובה, יעדער איינער מיט אַ חברה יונגעלייט אין געפּרעסטע אַנצוגער, געביגלטע העמדער, צוגעפּאַסטע וועסטלעך, גלאַנצעדיקע שיך, קאַפּעליושן אויסגעגלייכט מיט אַ מעסטער און יעדער איטליך פריש געטובלט אין קראָכמל. מיר האָבן גערעדט מיט איין איזריילי טרופע וואָס זאָגן צו אַז די פיאות וועלן זיי גרייזלען נוסח אַמעריקע און יעדער 'ר' וועט קומען איינגעוויקלט אין אַ סלוי וואַזעלין. אַז איינער וועט באַמערקן פון וווּ זיי זענען זאָגן זיי צו אַ מאָני־באַק גאַראַנטי.

עס האָט שוין געהאַלטן ביי דעם אַז מיר האָבן געדינגן מבינים אויף צו דינגן מבינים. ווי עס ווייסט אַיעדער היינט לעבן מיר אין אַ צייט געבענטשט מיט חכמים ונבונים, יודעי דבר און מבינים דבר מתוך דבר. חדרים וווּ מען לערנט נישט קיין אות אחת אָבער עס וואַלגערן זיך ביי זיי היימישע פּאַדאַגאָגן און פּסיכאָלאָגן מיט אַ געוואַלדיקן חוש צו חינוך. שידוכים וואָס נאָר אין הימל האָט מען אַזוינס געקענט צופּאַסן לייזט מען מיט שלום בית מבינים. די משנה זאָגט אויף הבאת שלום בין איש לאשתו אַז דאָס איז פון די זאַכן וואָס אדם אוכל פירותהם בעולם הזה און מיט אונזערע מבינים זען מיר בחוש דער וואָרהייט פון אַ מאמר חז"ל. מאַכט זיך אַמאָל, נישט היינט געדאַכט, אַ פירוד צווישן צדיקים ברענגט מען באַלד חושן משפט מבינים און מען קריגט זיך נאָך צען יאָר. מעדיצין? וואָס ווען ווער אַ דאָקטאָר? ברענגט אַ היימישע מבין און ער וועט אייך לייענען צווישן די שורות פון די עקס־רייען וואָס דאָס לערנט מען נישט אין קיין שום מעדיצינישע שולע.

כמעשהו בחול כך מעשהו בזינגן. פידלערס, שפילערס, טענצער, משמחים, מרקדים און זינגערס וואָס נאָטן לייענען זיי אפשר בדוחק ווייל דער דזוליאַרד שולע איז עפּעס נישט אַזוי היימיש אָבער דאָך האָבן זיי זיך נישט צו שעמען פאַר קיינעם. אויף אונזערע קיבאָרד שפּילער קען מען זיך דונגן אָבער די זינגערס זענען הקול קול יעקב און צו השיר שהלויים היו אומרים האָט מען אויך נישט געהאַט קיינע נאָטן.

האָבן די מבינים געראָטן אַז יעדער גרופּע זאָל מען רופן אויף אַ פאַרהער, איטליך מיט איר ילד פלא, מען וועט זיי מכבד זיין אַראָפּלייגן אַ וזכני און טאָמער איז קיין אויג נישט טרוקן ביי ומאירים את העולם דינגט מען זיי תיכף ומיד בכסף מלא. אַז איר ווילט לצנות מאַכן קענט איר עס רופן אַזאַ סאָרט שוואַנץ פאַקטאָר אָבער ווי קומט דאָ אַריין לצנות? ווען האָט איר דער לעצטער מאָל געזען אַ טרופּע מיט אפילו אַ רמז פון אַ שמייכל? חלילה, די טרופּן האָבן געקרייט, די הויפּט זינגערס האָבן געמאַכט האַווייעס מיט די הענט און מיט די פיס, די קינדער האָבן געקוויטשעט און די אויגן זענען גערינען ווי משה רבינוס שטיין נאָך מען האָט עס דערלאַנגט אַ שמיס.

מיינט איר אוודאי אַז ביי דעם האָט זיך עס געענדיקט. זאָג איך אייך אַז מען דערקענט אַז איר האָט קיין אַנונג נישט איבער דער מלאכת השירה. וואָס זאָג איך מלאכת, עס איז חכמה ואינה מלאכה. גלייבט מיר אַז שלמה המלכס קליגשאַפט קומט צו דעם גאָרנישט צו. ער האָט געקענט דער געזאַנג פון בהמות, דער האַרמאָני פון אייזלן און קאָנטראַפּונקט פון קיען אָבער איבער אַ כאָר פון "אתקינע סידעסע" ביי אַ פּשוטע מלוה מלכה וואָלט ער פאַרשטאַנען ווי אַ בעל קורא צו אַ ירח בן יומו.

איבער אַקוסטיקס דאַרף איך אייך נישט אויפהאַלטן ווייל מיר האָבן שוין לאַנג געלייזט דעם פּראָבלעם. מען ברענגט ספּיקערס אמתים וחצי רחבו ועשרים אמה קומתו, מען דרייט אַרויף דעם דרייער ווי ווייט עס גייט אויף רעכטס און עס באָמבעט, עס קנאַקט, עס דונערט. בקיצור סע ראָקט. אָבער איבער די מייקס איז שוין אַ גאַנץ אַנדערע מעשה. איך רעד שוין נישט איבער דער ראשית חכמה פון אַ היימישע קאַפּעליע אַז פאַר יעדער פינף זינגערס דאַרף מען אַכט מייקס. איך ווייס נישט וויפל מייקס מען דאַרף צו מאַהלערס סימפאָני פון טויזנט אָבער וואָס פאַרשטיין דען די אומות העולם צו זינגן? מיר זענען אשרי העם יודעי תרועה און מיר האָבן זיך גאָרנישט צו לערנען פון שירה יוונית. די מאָדזיצער רביס האָבן געקענט אַראָפּלייגן אַן אָפּעראַ וואָס ווערדי און פּוטשיני האָבן זיך געקענט פאַר דעם פאַרשטעקן איז רעדט אייך נישט איין אַז די אומות העולם קענען אַלעס. חכמה בגויים תאמין, מעג מען גלייבן, אָבער חכמה ביהודים? וואָס הייסט מען זעט עס בחוש ביי אתה חונן דריי מאָל אַ טאָג.

פאַרפאָרן מיר שוין ווייטער אָבער מיר קומען צוריק צו די זינגער. דאָ ווערט שוין אַביסל האַקל און וויבאַלד די אסיפה איז פאַר קינדער מוזן מיר אַכטונג געבן און מיר וועלן בעטן די קינדער זאָלן זיך שפּילן אינדערויסן אַ פּאָר מינוט. נישט אַלעס איז פאַר זיי. אַ משנה, אַ קאַפּיטל תהילים, שנאָרן אויף חנוכה און פורים, אַ פראַסק מהיכי תיתי אָבער די ערענסטערע זאַכן, דאָס קען זיי חלילה קאָנפיוזן און זיי וועלן פרעגן שאלות וואָס מיר ווייסן אַליין נישט די תשובות. ממילא איז שב ואל תעשה עדיף און אַז זיי וועלן עלטער ווערן וועלן זיי שוין אַליין פאַרשטיין.

איז די מעשה אַזוי. דער עולם מיינט אַז קול באשה ערווה, כּלומר אַז אַ ווייבערישע קול איז אביזרייהו דגילוי עריות און עס איז אסור במשהו הן וכיוצא בהן און כמעט ווי בילדער פון פרויען. למעשה איז עס אָבער גאָרנישט אַזוי גלאַטיק. אמת אַ פרויענישע זינגעדיקע קול איז אסור און אַז מען טראָגט אייך אָן אַ שידוך וווּ די צוקונפדיקע מחותנתטע זינגט יום זה מכובד ביים שבת טיש וועט איר שוין אַליין פאַרשטיין אַז עפּעס איז נישט פויגלדיק. אָבער מעין אַ פרויענישע קול דאָס איז שוין גאָר אַ הידור מצווה. איך רעד שוין נישט פון די ילדי הפלא וואָס כמעט יעדער וואָך גיי איך אויף זייערס אַ שלום זכר. קניינעהאָרע, אונזערע צדיקים זענען קדוש מרחם און אונזדער קינדער זענען בעלי מנגנים מרחם. פונעם ערשטן קוויטש ביים אַרויסגיין לאוויר העולם הערט מען שוין דער אויסעגעווענלעכער טאַמבער אין זייער שטימע.

איך רעד פון די ערוואַקסענע לכל דבר. אין די היינטיקע צייטן פון חסידישע זינגערס איז גאָר אַ מעלה צו האָבן אַ קעלעכל ווי אַ נקבה און צו זינגן נישט ווי א מאָן נאָר ווי אַן אשה. ברענגט אַ יונגעמאַנטשיק מיט אַ קול פון אַ בתולה וואָס איש לא ידעה מיט אַ באָרדלויזע אנדוגינוסדיקע פנים און יעדער שטייט און קלאָצט. ולא תתורו קען מען נישט עובר זיין ווייל ער גייט דאָך אַ שטריימל און האָט פּיאות כאחד האדם און צו אַ הרהור קען אַזאַ קול נישט צוברענגן ווייל אַז מען האָט קיינמאָל נישט געהערט אַ קול אשה איז אַ הרהור צו וואָס? פאַרקערט, עס איז גאָר אַ הידור מצווה און דווקא אַזאַ איינער איז גוט אַויף אַ דערהויבענער מענס אָוינלי וויקענד אין מעזביז אָדער וולעדניק.

מאידך גיסא, קיין מורה הוראה בין איך נישט אָבער לולא דמספינא וואָלט איך געזאָגט אַז עלאַ פיטצזעראָלד אָדער איימי וויינהויז ווערן ביי אונז נישט פאַררעכענט ווי אַן ערווה און איר מעגט זיי בדיעבד אפילו צושיקן אויף אַ שוכן עד. טאַנצן אפשר נישט ווייל מיר גלייכן דער קדוש קדוש קדוש טאַנץ פון אונזערע משוררים וואָס כידוע ליגט דער סוד פון אַ היימישע זינגער אין היפּש מער ווי אין זינגן אַליין. אַ גוטער זינגער מוז היינט אויך זיין וואָס רופט זיך קעמ"פּ בלע"ז. שמייכלען, זיך אַרומלייגן די הענט, זיך שאָקלען אַנשטאָט טאַנצן און ווען דער מצב וואַרעמט זיך גאָר שטאַרק אָן מאַכט מען אַ כשם שאני רוקד. קוקט נאָר צו אַ ואפילו בהסתרה און באַלד וווּנדערט מען זיך וואָס די חברה טון בהסתרה שבתוך ההסתרה.

און אַז מער רעדט פון אַזאַ בחנטע נוסח ווי ואפילו בהסתרה איז אַ שעת הכושר צו ערלעדיקן די ניגונים. די מבינים האָבן געזאָגט אַז זיי זאָלן זיין האַרציקע אָבער פּאָפּולאַרע. היות דער באַרימטע פּענגווין טאַנץ וואָס ענדלט שטאַרק אין דער מצווה טאַנץ פון צדיקים איז שוין אַביסל אויסגעוועפּט וועט מען טאַקע נעמען דעם בהסתרה. דאָס איז שווה לכל נפש און גאָר שטאַרק צוגעפּאַסט צו חתונות, אָפּשערן, חומש סעודות, יאָרצייט סעודות און יום־טוב סעודות איז פאַרוואָס נישט אַן אַסיפה אויך?

איז אַצינד געבליבן בלויז דער מוזיק און דאָס קען מען שנעל מסדר זיין. אַ מנין לופט אינסטרומענטן און נאָך אַ מנין סטרונעס, אַ גג על גג יאַמאַהאַ קיבאָרד און אַלעס צו זינגן אַ ניגון אויף אַ פּסוק תהילים פון דריי אָדער פיר פעלער וואָס מען זינגט איין מאָל, נאָכאַמאָל און צום דריטן אָל וואַרפט מען אַריין אַן 'אוי' אינדערמיט.

איז תאו ואתכנשו אַרום דער סטייז, דער עולם מיט די קינדער צוזאַמען, קומט שטעלט אייך אַרום און קוקט אויף די זינגער, אויפן כאָר, אויף די בלאָזערס און די סטרונעס, אויפן דראָמער און אויפן טעקנישן און אויף וואָס עס זאָל נאָר זיין אַבי צו קוקן און לאָמיר אַלע צוזאַמען נתעורר ווערן:

דער אייבישטער זאָגט אונז
ואנכי הסתר אסתיר אזני
ביום ההוא
ביום ההוא
ביום ההוא
אָבער דער רבי זאָגט
ואפילו בהסתרה
עם צלחת במערה
בוודאי גם צם
ומתענה הצדיק עם קערה
גם מאחורי הדברים הקשים העוברים במיעיך
אני אוכל
אני אוכל
אני אוכל