ראשית כּל, לפי דער צעטל־קטן פון רבי ר´ מילך איז אַ שאלה צי מען מעג קוקן אויפן בילד דאָ צו לינקס. רבי ר´ מילך שרייבט אַז מען זאָל נישט קוקן אויף בהמות ווען זיי באַהעפטן זיך איינס מיטן צוייטן. אויף מענטשן זאָגט ער נישט איז לכאורה מעג מען אָבער פאַרשטייט זיך אַז מיר רעדן נישט למעשה און יעדער זאָל פרעגן זיין רב. נחזור אָבער לענינו דאָ זעט מען טאַקע נאָר איין בהמה און ממילא איז שווער וואָס איז דער שייכות צו רבי ר´ מילך? אַ וועלטס קשיא. דער תירוץ איז אָבער אַ פשוטע. די גמרא זאָגט אַז דער וואָס עסט מצה בערב פסח איז כּאילו בועל ארוסתו בבית חמיו, קומט דאָך אויס אַז איר קוקט, אויב איר קוקט חלילה, אויף אַ בהמה בשעת מעשה ממש. מען קען דאָס אָבער מיישב זיין בכמה אופנים. ראשית כּל, אַז עס איז נישט ערב פסח און צו דעם האָבן מיר צוויי שטאַרקע ראיות. איינס, אַז ערב פסח איז היי יאָר נאָך נישט געווען ואם תימצי לומר אַז עס איז יאָ געווען איז עס דאָך שבת און שבת טאָר מען נישט פאָטאָגראַפירן.
נאָר למעשה קען דאָך זיין אַז עס איז פון פאַראַיאָר און עס איז געווען פאָטאָגראַפירט אין חול המועד. און ווי מיין פעטער זאָגט יעדער יאָר אָן אויסנאַם אַז חייב אדם לראות את עצמו איז אַ רמז פאַרוואָס מיר גיין אין אַ זו אויף חול המועד פּסח. איי חול המועד סוכּות גייט מען אויך? די אחרונים רעדן דערפון, יעצט איז דאָך אָבער שבת הגדול איז וואָס האָבן מיר צו רעדן פון סוכּות? אי"ה שבת שובה וועלן מיר אַרום רעדן אינעם נושא. דערווייל אָבער האָבן מיר לכאורה אַ היתר צו קוקן אויפן לעמור אפילו בשעת ער עסט מצה פאַר פּסח.
נאָך איז מיר איינגעפאַלן אַז עס קען זיין אַז ער פסקטנט ווי דער דברי חיים אַז מאַשין מצות זענען חמץ גמור און לפי דעם מעג מען זיי עסן אפילו ערב פּסח אויך. ביז סוף זמן אכילה, פאַרשטייט זיך, ווייל נאָכדעם האָבן זיי אַ דין חמץ לכל דבר. הוא הדין טאָמער האָט מען געמאַכט דער מצה פון אַריזאָנע ווייץ און לויט די גדולי הפּוסקים וואָס אסרן ווייל זיי זענען מקפּיד צו פאָרן קיין מיאַמי קען זיין אַז מען מעג עסן אַריזאָנע מצה ביז ערב־פּסח. און אין אמתן גערעדט כאַפּן מיר אָן ערב־פּסח ווייל דאָס איז לשון בני אדם, למעשה אָבער איז דער זעלבע פאַר די מחמירים נישט צו עסן מצה פון ר"ח ניסן אָדער די מהדרין מן המהדרין וואָס עסן נישט פון שלשים יום קודם החג. און מיט אַ פּעלץ ווי אַ לעמור איז העמידהו על חזקתו אַז ער עסט נישט פון חנוכּה אַז ער זאָל קענען עסן אַ כּזית מצה לתּיאבון.
עס איז מיר אָבער זייער שווער געוואָרן אַז אויב מיר האַלטן אַז דער לעמור עסט חמץ איז וואָס קומט ער מיר לאָזן הערן מיטן בילד? וואָס וויל אונז דער בילד דאָ דערציילן? וועסט דו וועלן זאָגן אַז דער בילד האָט ערשיינט אין כּל העולם כּלו ווייל זיי האָבּן געמיינט אַז עס איז אין אַ פּעלץ און לעבן אַ בוים אין חודש ניסן מיז מען מאַכן אַ בילד ווייל אוודאי מאַכט עס אַ ברכת האילנות אַבי צו קענען אַרויסלויפן פון דער היים פאַר פּסח? איז דאָך נאָך אַלץ שווער ווייל מען זעט נישט אַ בלום אויפן בוים און מען זעט אויך נישט אַ טאָוול הענגן מזכּה צו זיין ייִדן צו מאַכן אַ ברכה. בדוחק קען מען זאָגן אַז דער בילד אַליין דאָס איז דער חידוש ווייל יעדער וואָך טראָגן אָן אַ שיעור צייטונגן נאָך און נאָך בילדער וואָס זענען גאָרנישט מחדש. איך מיין מען קען נישט זאָגן אַז דער חידוש איז אַז גדולי ישראל פאַרברענגן זייערע טעג און נעכט אויף בר מצוות, תנאימס און חתונות פון אַ צווייטן גדולס אייניקל ווייל ווער האָט דען געמיינט אַז זיי טון עפּעס אַנדערש? מעיקרא מאי קסבר והשתא מאי קסבר? אַ טיש פירט מען פרייטיק צו נאַכטס איז דאַרף מען דאָך עפּעס טון אויף די אַנדערע נעכט. דאָס איז אָבער אַ דוחק ווייל מצה מאי קא משמע לן? ממילא ווען עס איז פּסח שני קענען די אַלע טמאים לנפש אדם זיך אָנטון שבתדיק און פרעסן מצה אַבי זוכה צו זיין צו אַ בילד אין כּל העולם כּלו אָבער פאַר פּסח איז עס אַ גרויסער דוחק.
נאָר איך האָב געטראַכט זייער אַ טיפן תּירוץ. ר´ חיים שלמה, איר וועט הנאה האָבן, שטאַרק הנאה האָבן עד כּדי כּך אַז דער קאָפּ וואָס איר שאָקלט שוין זייט אָנהייב דרשה וועט אייך אינגאַנצן צושאָקלט ווערן, און אייער שמייכל וועט נישט וויסן קיין סוף. מיר וועלן ערשט מקדים זיין מיט אַ קשיא וואָס ווערט שוין געברענגט פון פריערדיקע. אויב האוכל מצה בערב פסח איז כּאילו בועל ארוסתו מיז דאָך זיין אַ מיר רעדן דאָ פון אויסערגעווענדלעכע מצות אם כּן דאַרפן מיר דאָך נישט חושש זיין אַז ער וועט נישט עסן מצה לתאבון. ווייל אויב עס איז טאַקע אַזוי גוט וועט ער דאָך האָבן אַפּעטיט אַריינצובייסן אַ צווייט מאָל, פּונקט ווי ביים ארוסה ממש. ממש מרפסין איגרא. נו, ר´ חיים שלמה, וואָס זאָגט איר? איר גייט נישט ברילן אויף שבת קענט איר נישט זען דער שיינקייט פונעם קשיא און אוודאי נישט פון דער ארוסה אָבער איך זאָג אייך עס איז אַ באָמבע קשיא. אַ קשיא איבער אַן אַרוסה וואָס לאָזט די גדולי הפּוסקים נישט שלאָפן. אַ קושיא עצומה. עס האָט עמעצער געזאָגט אויף דער קשיא אַז דאָס איז אַ נערה המאורסה אַשר צעקה בעיר.
מחמת דער קשיא מיז מען זאָגן אַז די ארוסה איז גאָרנישט די ארוסה וואָס מען מיינט. די ארוסה איז אַ פאַרשקלאַפטע היימישע פרוי אַ וואָך פאַר פּסח און זי זעט אויס און האָט אַ טעם פון אַ שמירה מצה, און אַ מאַשין מצה איז צו באַטעמט און האַקל צו פאַרגלייכן. איי פאַרוואָס רופט מען איר ארוסה אָדער לשון סגי נהור אָדער מען מיז זיך דערמאַנען וויאַזוי זי האָט אויסגעזען בשעת זי איז געווען אַ ארוסה אָן אַ טורבאַן אויפן קאָפּ און אַ סאַמעטע פּאָנזעלע אויף איר לייב און דער גאָמבע אין דער דלאָניע, די גראָבע פינגער אויפן גאָרגל, צוויי פינגערס אויפן באַק און צוויי פינגערס איבער די ליפּן ווען די שכנטע פרעגט איר ´ווער אָר יו אָפּ טו וויז יאָר קוקינג?´
לפי דעם איז גוט מאי קא משמע לן דער בילד, דאָס איז להשמיענו דער חטא פון די עירוב רב וואָס העכערן דער געהאַלט פון די גויטעס ערב יום־טוב און שוינען נישט ייִדיש געלט. ווי עס איז ידוע איז דער סוד פון דער קיום פון מעקסיקאָ, קאָלאָמביע און פוילן בזכות וואָס זיי שיקן זייערע נשים אויסצובעטן ייִדישע בעטן און שלייפן ייִדישע פּאָדליגעס און אלמלא פּסח וואָלט פון זיי נישט געבליבן קיין פּליט ושריד. ממילא אַז זיי לא נבראו אלא לשמשני דין הוא שקיפחתי את פרנסתם און פינף דאָלער אַ שעה איז אויך איבער געצאָלט. איי די ייִדן וואָס חנפנען זיך צו די גויטעס און זאָגן מען דאַרף צאָלן מער זאָלן זיי וויסן אַז טאָמער אַ היטלער קומט ווידער אויפן בענקל וועט עס זיי גאָרנישט העלפן און די זעלבער פוילישע וועלן זיי פירן אין קאַלעך אויוון אַריין ווי זייערע זיידעס האָבן געטון. און לאָמיר שוין הערן וויפיל זיי אַליין באַצאָלן.
ממילא קומן מיר אַצינד צום פּשט. דער לעמור עסט אַ מצה שמורה, נישט חמץ פון אַריזאָנע, נישט חדש פון מאָנטאַנאַ נאָר כּשר וישר פון אָרעגאָן, וסימנך לארו"ג בשלחן לחם חמודות, פון אָרעגאָן זענען די כּשרסטע מצות, און דער לעמור האָט מען פאַרשיקט פון דער היים ווייל פון צען טעג פאַר פּסח גיין ייִדן אין גלות זכר ליציאת מצרים און מען עסט נישט אויף פּלאַסטיקע בענקלעך און טישטיכער ווי אַ גאַנץ יאָר נאָר מען זיצט אויפן גאַס און אויף די שטיגן און מען עסט האַלבע כּזיתים און פערטל רביעיתן. און לפי דעם מעג מען שוין קוקן אויפן לעמור און מען דאַרף זיך לערנען כּיבוד אם און עסן מצה בצנעא משום מראית העין און אַזוי כּל הבורח מן הכּבוד איז זוכה צו אַ בילד אין עולם הטיפשים וואָס איז כּידוע נקי מחשש לשון הרע און האָט נישט קיין איין וואָרט וואָס מען קען דעריבער חלילה צוקומן צו עפעס אַ מחשבה אָדער חלילה צו טראַכטן.
ואם תאמר אַז עס איז דאָך ידוע מאמר החכם אַז אַ בילד איז ווערד טויזנט ווערטער און לפי זה זענען די בילדער דער גרעסטער לשון הרע וואָס איז שייך? זאָלט איר וויסן אַז דאָס איז אַ גויִשע מושג וואָס איז געגנבט פון כי אלף שנים בעיניך און עס איז ממש אפיקורסות און כפירה. אמת מיר פסקנען אַז שומע כּעונה אָבער אַז רואה כּשומע איז נישט דאָ קיין מקום להחמיר און בפרט אַז אינו דומה שמיעה לראייה איז די גרעסטע ראיה אַז דווקא ביי שומע איז דאָ לשון הרע אָבער נישט ביי זען. און נאָך מער אויב אַ בילד איז ווי טויזנט ווערטער וואָלט מען דאָך געדאַרפט יוצא זיין מקרא מגלה פון קוקן אויף אַ בילד און מיר טרעפן נישט אַזאַ זאַך אין די פוסקים און חלילה מיר זאָלן אַזוינס מחדש זיין.
בדרך צחות קען מען מוסיף זיין אַז אסור לאדם שיאכל איידער ער גיט עסן פאַר זיינע בהמות. ממילא בהמות מעגן עסן אפילו ערב פסח אויך. און לפי דעם אתי שפיר פאַרוואָס ער עסט דווקא מצות ווייל ער האָט אַ מצווה צו עסן וועגן טועמיה און דער עשה פון טועמיה איז דוחה דער לא תעשה פון נישט בועל זיין אַן ארוסה ביים שווער ווייל דער שוויגער וועט אפשר הערן.
און יעצט ווילן מיר מעורר זיין וועגן דער אינטערנעט...
א גרויסען יישקוח
השבמחקאבל לי יש שאלה הרבה יותר גדולה מהשאלות שלך כי אני נסיתי את שניהם וגם אכלתי בערב פסח וגם באתי והנה ראיתי שזה בכללל לא אותה דבר אולי כבודו יכול לתרץ לי את הקושיה הגדולה.
בעל כרחך היו המצות שלך ריינע ראַזעווע ומשום זה היו המצות יותר משובחות, אבל אלמלי אכלת מצות עבודת יד מקערעסטיר אז בלי שום ספק היה הטעם ממש כמו בעילת ארוסתך בבית חמיך וחלילה להסתפק במאמר חז"ל.
השבמחקעסן מצה אויפגעדעקט אן קיין מצה טאש?
השבמחקאפשר דערפאר וואס אן ארוסה גייט אויפגעדקט? אולי
Thanks for the great post, I couldnt stop laughing from your quote "ממילא ווען עס איז פּסח שני קענען די אַלע טמאים לנפש אדם זיך אָנטון שבתדיק און פרעסן מצה אַבי זוכה צו זיין צו אַ בילד אין כּל העולם כּלו אָבער פאַר פּסח איז עס אַ גרויסער דוחק"
השבמחקkeep it up.