שלשה מי יודע?

...שלשה אני יודע. דריי זענען די יאַפּאַנע בחורים, צוויי זענען די סאַטמאַרע/באָבאָווע/סקווערע/בעלזע/גערע רביס און (איינער) [קיינער] איז אַ פאַרברעכער, אַ פאַרברעכער איז קיינער. אוי מה אדבר מה אספר אוי וויי טאַטע זיסער...

שוין דריי פערטל יאָר דרייט זיך איבער אַ וועלט. מען האָט אַנגעשׁפּאַרט דריי בחורים פאַר שמוגלן נאַרקאָטיק. נו מאי כּולי רעש? וועט איר פרעגן. וואָס קומט זיי? אַ שישי? מפטיר יונה? אתה הראית? אַז איר פרעגט אַזוי דערקענט זיך באַלד אַז איר פאַרשטייט אינגאַנצן נישט דעם עסק. איז לאָמיך אייך מסביר זיין. דוד המלך האָט שוין געזאָגט מוציא אסירים בכושרות. זאָגט רש"י און אַנדערע מפרשים, גאָט טוט ערפונדן כּשרע געפאַנגענע. שווער צו גלייבן אַז אַ ייד וואָס זאָגט יעדן אידנערפרי מתיר אסורים זאָל זיך טרעפן הינטער קראַטעס אָבער אַז דוד המלך זאָגט מיז מען גלייבן.

איז להוי ידוע אַז די בחורים זענען אוודאי כולן שווין לטובה. אילו זכינו איז יעדער פון זיי ווען ער ווערט אַ חתן אַנשטאָט פאָרן קיין יאַפּאַן, וואָלט ער געווען דער בעסטער בחור אין ישיבה, אַן אויסערגעווענדלעכער בעל מדות אויפן צינג פונעם שדכן, ´איך וואָלט אים אַליין גענומן ווען איך האָב נאָר אַ טאָכטער´ ביים אויסקומף, ´הבחור החתן המופלג בתוי"ש´ אויפן חתונה קאַרטל, ´אַ זיידענער יונגערמאַן´ ממחרת יום החופּה ביים שוויגער און ´היז רילי קיוט´ ביים אשת חיל. ועכשיו שלא זכינו זענען זיי נישט מער ווי פשוטע טינאייז´ערס צו די וואָס ווייסן נישט אַז מיט אַ קאַפּעליטש און רעקל איז גאָרנישט פּשוט, און ומפּני חטאינו זענען זיי צו דער יאַפאַנער און יעדער אַנדערע יוריסטישע סיסטעם פאַרברעכערס פונעם ערשטן ראַנג און מען מיז זיי נעבעך אינזינען האָבן ביי אחינו בני ישראל הנתונים בצרה ובשביה נאָך די היימישע צייטונגן דערציילן אַז זיי שרייבן חידושי תורה מתוך הדחק.

לאָמיר מאַכן קלאָר איידער מיר לאָזן זיך אַריין אין די ענינים וואָס כּלל ישראל פאַרגיסט שוין דערויף עמערס מיט טרערן, האַלט אין איין אויסזאָגן פּרק שירה און מאַכט אָן אַ שיעור ברכות פּאַרטיס. דערווייל זענען צוויי פון די דריי נאָר באַשולדיקטע און חייב האָט מען געפונען בלויז איינעם. און אפילו דעם איינעם איז אויך נישט געווען מיט צוויי כּשרע עדות און התראה און עס איז סך הכּל לויט פּסולע עדות, יאַפּאַנישע משפטים בל ידעום און ערכּאות וואָס קערן זיך צו אונז גאָרנישט אָן. אויסער ווען עס רעדט זיך פון הייליגע יידן וואָס זיי האָבן דיספּענסאַציעס וואָס קומט מיטן געבורט און אַ כתב יחוס ביז רש"י הקדוש, ר´ יוחנן הסנדלר ולמעלה בקודש, וויבאַלד דער וואָס איז חולק אויף זיי איז כּאילו חולק על השכינה און יידישקייט אַליין איז אין אַ געפאַר. ועל זה נאמר עת לעשות לה´ הפרו תורתיך, דער בעסטער תירוץ פאַר צושטערן דער תורה איז עת לעשות לה´.

אָבער צוריקרעדנדיק צו די יאַפּאַנע געזעצן און געריכטן, ווייסן מיר אַז זייערע חייב איז נישט חייב, פטור נישט פטור, אסור נישט אסור און אַלעס איז מותר. על אחת כּמה וכּמה ווען מיר רעדן דאָ איבער די יאַפּאַנע קרבנות, אָדער אפשר גאָר קטורת, וואָס זייערע תמימות איז אַזוינס אַז עס איז שווער צו שילדערן. איך מיין אַז איך וועל אייך זאָגן אַז זיי ווייסן ניטאַמאָל ווער דאָס איז חנה מאָנטאַנאַ וועט איר אפשר אָנהייבן צו פאַרשטיין אפס קצהו פונעם אומגליק. קענט איר האָבן אַן אַנונג פאַרוואָס האַלב כּלל ישראל איש וביתו זענען שוין געווען אין יאַפּאַן שתדלנען פאַר די בחורים. וועט איר האָבן אַ פּינטל פון אַ השגה פאַרוואָס מען האָט געדאַרפט מסביר זיין פאַרן ריכטער וויפיל חסד בני ברק פאַרמאָגט און ווי תמימותדיק און סאַראַ בעלי מדות די בחורים זענען. ווען מען וואָלט זיי געזאָגט טראָגן דעם פּעקל צום כּותל מערבי וואָלטן זיי אויך געגאַנגן איז אַ שאלה פאַרוואָס זענען געפאָרן קיין יאַפּאַן וווּ דער שכר הליכה איז פיל מער?

און דער אדון בפקדך האָט עס אַלץ נישט געכאַפּט. וואָס ווייסט ער פון חסד? נאָך אין יאַפּאַן וווּ מענטשן אַרבעטן און אַ האַלבער שטאָט גייט נישט נאָך געלט פאַרן צווייטן האַלב. וווּ מאַכן חתונה איז נישט קיין תירוץ פאַר דער פאָטער אַרומצופאָרן דער האַלבער וועלט. זאָל ער פאַרשטיין דער חסד פון אַ שטאָט וווּ יעדער זאָרגט אַז זיין שכן זאָל חלילה נישט זינדיקן?

גיי זיי דעם ריכטער מסביר אַז מען האָט די בחורימלעך געזאָגט אַז זיי טראָגן אַן ערשטן דרוק פונעם באַרדיטשעווער סידור און אַ כּתב יד פון דער באַבע אדל וואָס אויף די זאַכן זענען דאָ געוואַלדיקע קופצים פון אָסאַקאַ ביז נאַגאַסאַקי. ערקלער אים אַז אַ מקשה לילד אין קיאָטאָ האָט זיך גענויטיקט צו לייגן אונטער איר קישן אַ נועם אלימלך דפוס לעמבערג. און אַז בדיעבד האָבן זיי אויך געדאַרפט שפּעזן צו פאָרן קיין מעזביז און זיי האָבן זיך מיטגענומן די עשבים וואָס דער בעל שם האָט מעלה עשן געווען אינעם לילקע בפניא דמעלי שבתא און זוכה געווען צו עלית נשמה. (ובדרך צחות אפשר לפרש מה שפירש רש"י אצל אברהם אבינו ע"ה, בחזרתו פרע הקפותיו. כי אברהם אבינו הבריח הגבולות וטמן בתבה דברים כדי להעלימם מן המוכסין ונתעשר מזה ובחזרתו פרע הקפותיו ושפתים ישק). איז גיי זיי דאָס אַלעס מסביר פאַר אַ יאַפּאַנער. וואָס ווייסט ער פון חסד? חסד לאומים חטאת.

ובכן לייענענדיק דאָס וועט איר זיך קלערן, ´קטלא, ביסט אַ גרויסע מויל מאַכער לאָמיר זען וואָס וואָלסט דו געזאָגט פאַרן ריכטער? צולייגער וואָס דו ביסט. קריטיקירן קען איך אויך. לאָמיר זען דו פאָר אַוועק פון קינד און קייט וווּ מנין און כּשרס איז נישט בנמצא אויסער אין אַ חב"ד הויז מיט ´יחי´ס אפילו אין בית הכּבוד. נו, גיי דו טו עפּעס אויף. מיינסט אַלעס איז לצנות?´ ממילא כדי להוציא מלבן של צדוקים האָבן מיר טאַקע צוגעגרייט אַ פאַרטיידיקונגס דרשה וואָס סיסערוי וואָלט זיך מיט דעם גערימט און ווען מען זאָל עס האָבן געדרשנט אין סיילעם וואָלט מען אוודאי נישט פאַרברענט די מכשפות און אי"ה אינעם קומענדיקן נומער וועלן מיר עס דאָ פּובליצירן. והריני מוסר מודעה אַז כּל הרוצה ליטול את השם יבא ויטול. איך בין מסכּים מען זאָל עס אויסלייענען אין געריכט אפילו אָן צו זאָגן בשם אמרו אַבי מען זאָל קענען מסביר זיין פאַר יאַפּאַנער אוירן דער יחוס פון די חנניא מישאל און עזריהס פון אונזער דור יתום ויצא גזר דינם לטובה ולאור משפטם. אמן.

ובזה אבא על החתום,
הקטן קטלא קניא

קורין אותה ללועזות בלעז

ר´ שלום בערגער האָט צוגעשטעלט אַ דבר אחר צו ´ואת החזיר´ ותשואות חן חן לו!

"נעשה אדם" - נאמר בעבורך

לייענענדיק פאַר מיין זין די מעשה מיט ר´ שמעון בר יוחאי איז מיר איינגעפאַלן צוויי שאלות. איינס פאַר אַ ניוטרישעניסט און איינס פאַר אַ דערמיטאָלאָגיסט. דער ערשטער איז צי אַ מענשט קען לעבן אויף באָקסער און וואַסער צוועלף יאָר? והשנית, צי זיצן צוועלף יאָר אין זאַמד שעדיקט נישט דער הויט?

ואת החזיר

שלום בערגער איז מציע פאַר דער יידישער וועלט אַז איידער זיי שרייבן וועגן שוויין פלו וואָלט געווען אַן ענין זיי זאָלן עפעס וויסן פונעם נושא. כדי ליישב את הארי וועל איך זאָגן אַז זיי שרייבן סך הכּל נאָך וואָס טויזנט אַנדערע שרייבערס האָבן געשריבן און דער פאַניק האָבן זיי נישט געשאַפט. דאָס איז אָבער פון אויבן אויף.

דער אמת איז אָבער אַז מיר היימישע יידן זענען נישט ממש נתפעל געוואָרן פון סוויין פלו באַלד אין אָנהייב. אמת, עס האָט דערגרייכט ביז דרום אַמעריקא, אייראָפע און אפילו ארץ ישראל. אָבער דאָס איז נישט פון די זאַכן וואָס בדרך כּלל אינטערסירט צו פיל אַ היימישער ייד און אַ ´השם ירחם´ מיט אַ ´לא עלינו´ קענען עס געווענדלעך אָפפטרן. ואם תאמר אַז אירע אין ניו יאָרק האָבן עס באַקומן? נו, איך מיין דו קענסט נישט אַ פסוק חומש ולכל בני ישראל היה אור במושבותם? און וועלכער קינד אין חדר ווייסט נישט פון מכּת דם אַז די מצרים האָבן געקויפט וואַסער ביי יידן, ממילא וואָס איז דען דער חידוש? מיר האָבן הבטחות פון זיידעס, און פאָרן פון ליזענסק קיין אומאַן דורך מיכלשטאַדט און מירון ממילא אל תירא עבדי יעקב, אל תירא תולעת יעקב און אנכי מגן לך. איך מיין איידס האָט מען אויך געזאָגט אַז עס וועט אויפעסן דער וועלט און ווי כנים אין מצרים האָט זיך עס אָפגעשטעלט ביי די היימישע זיפ קודס. ממש ווי די מופתים פון די שמטה פאַרמערס וואָס זען בעין דער ברכה קעגן זייערע שכנים, אַזוי זענען די כל המחלה אשר שמתי במצרים בל יראה ובל ימצא ביי די מדקדקים בקלה כבחמורה. און דאָ איז דאָך דאָ אַ קל וחומר בן בנו של קל וחומר ווייל מיר עסן נישט בשר חזיר כי מפריס פּרסה הוא והוא גרה לא יגר און מיר האַלטן אין חודש אייר וואָס איז ראשי תיבות אני יי רופאך.

דער חורבן איז אָבער נאָר אַז עס האָבן באַקומן, צי מען האָט נאָר אַזוי געזאָגט צי טאַקע, צוויי בחורים פון מירער ישיבה. מורי ורבותי, עלה המוות בחלוננו, בא בארמנותנו און דער מלאך המוות חשקט זיך אויך אָן אין די ווייסע העמעדלעך און שוואַרצע קאַפעליטשן. אָ, דאָ איז שוין ביטער ווי גאַל. זאָל זיין אַז די מבינים זאָגן אַז עס איז עטוואָס לייכטער פאַרשטעקט צו ווערן אויפן די באַן ווי פון אַ היימישן האַפּשו פונעם צווייטן זייט ים הגדול, אָבער וואָס ווייסן מבינים? דו מיינסט זיי ווייסן אַזויפיל? זיי זאָגן אַז דער וועלט ווערט וואַרעם און פונדעסטוועגן שרייען די קוטשמע סוחרים נישט פאַר קיין ביילאָויט. אָבער אַז היימישע בחורים כאַפן עס איז אַ גאַנץ אַנדער מעשה. ס´איז משלנו און מיר דאַרפן זיך פאַרבינדן מיט די היימישע דאָקטורים און איינרייסן וועלטן.

אָבער ווי נישט ווי בכל עצב יהיה מותר, אָדער ווי די גויים זאָגן יעדער וואָלקן האָט אַ זילבענער אונטערשלאַק. אַן אמתער ירא את דבר ה´ האָט אויך געשפירט אַ שטיקל נחת רוח, אַ סאָרט געפיל אַז הגם שאול בנביאים, מיר זענען אויך פון די מי ומי ההולכים. פאַרלאָז דיך אויף יידן אַז עס איז עפעס דאָ אויף דער וועלט צו באַקומן זענען זיי נישט ווייניקער מחותנים ווי אַ צווייטן. מיר זען אפשר אויס אַנדערש אָבער עס פעלט אונז גאָרנישט. מיר קומן מיר איבעראַל אָן. און נישט נאָר מיר קומן אָן מיר קענען אפשר קונה זיין דער גאַנצער מעשה מיט צוגעבן אַ נאָמן. מאַכן אַ מי שברך, טוישן פון חזיר צו מעקסיקע, און צומישן דעם בעל דבר ווי ערב ראש השנה מיטן שופר וישמעו העם ויראו אַז פון אַ חזרישן פלו קען מען אפילו א שטריימל מאַכן.