אַַ פֿרישטיק אױף אַ קאַלטע שבת חנוכּה:
מען האָט אָנגעהױבן דאַװענען אין שיל שחרית מיט באַלד אַ שעה צוריק און איך בין אין דער הײם געבענדיק מײַנע חברה פֿרישטיק. געמאַכט מזונות אױפֿן קרעם קוכן לכּבוד שבת חנוכּח רופֿט זיך אָן דער קלײנער צדיק'ל מײַנער, ל. 'װער האָב באַשאַפֿן דער אײַבישטער?' דער עלטערער צ., װאָס איז שױן מער אַ מבֿין אױף טיאָלאָגישע ענינים, רופֿט זיך באַלד אָן מיט אַ קאַנאָישער שטימע אַז מען טאָר אַזאַ קשיא נישט פֿרעגן. דאָ קען איך שױן נישט בלײַבן װי אַ צוקיקער און איך זאָג אַז ס'איז נישט דאָ קײַן שום קשיא װאָס מען טאָר נישט פֿרעגן. װײַל מה נפֿשך: האָט די קשיא אַ תירוץ מעג מען דאָך װיסן סײַ די קשיא און סײַ דער תירוץ. און אַז ס'האָט נישט קײַן תירוץ דאַרף מען זוכן אַ תירוץ. אָבער אַז קײנער װעט נישט פֿרעגן װעט קײַן תירוּץ קײנמאָל נישט װערן.
איך נער האָב אָבער דאָ צוגעלײגט אַז טראַכטן מעג מען װאָס נאָר מען װיל. רופֿט זיך אָן צ. צי מען קען נישט זינדיקן אינעם מוח? איך װײס נישט צי ער װײסט װאָס ער פֿרעגט אָבער איך געדענק אַז אױפֿן פּסוק אַז איובֿ האָט נישט געזינדיקט מיט די ליפּן, זאָגט דער מדרש אַז במחשבה האָט ער זיך יאָ פֿאַרזינדיקט. אײדער איך האָב אַ געלעגנהײט זיך פֿאַרענטפֿערן װיל שױן ל. װיסן װאָס װעט זײַן נאָך דער אײבישטער. איך׃ מען זאָגט אין אדון עולם 'בלי ראשית בלי תכלית' הײסט עס אַז ער האָט נישט אַן אָנהײב אין אױך נישט קײַן ענדע. ל.: און אַז ער װעט זיך הרגענען? צ.: (אין אַ בײזע שטימע װאָס ער האָט אװדאי פֿיל מאָל געהערט בײַם רבין און איך האָף נישט בײַ מיר)האָסט דאָך שױן געהערט אַז ס'קען נישט זײַן אַז דער אײבישטער זאָל זיך ענדיקן.
איך האָב צ.'ן געפֿרעגט צי דער אײבישטער קען נישט אַלעס טון און אַז ער קען זיך נישט האַרגענען הײסט עס אַז ער קען נישט אַלעס טון. ל. האָט זיך געפֿרײט אַז זײַנע קשיות זענען הערשט יאָ עפּעס װערט און מען האָט ממשיך געװען מיטן קרעם קוכן.
------------------------------------------------------------------
אין בין אָנגעקומן שפּעט –זײער שפּעט- אַזױ בײַ סוף הלל, כאָב מיך אַרײַן געכאַפּט דורכן אונטערשטן טיר און זיך גענומן דאַװענען. מיט אַביסל קפֿיצת הדרך האָב איך שױן מיטגעהאַלטן בײַם אָנהײב לײנען.
יוסף זאָגט פֿאַר פּרעה'ן 'ס'איז אױסער מיר גאָט זאָל ענטפֿערן...' ער דערמאַנט מיך פֿון אַ בעל תפלה װאָס פּײגערט נאָכן ברעטל אָבער װען מען שיקט אים צו, 'כבין הײַזעריק', 'ממש כ'אָ נישט קײַן כּוח' און באַלד, בלית ברירא, לױפֿט ער, גאָרגעלט זיך אױס אַז קױם װאָס מען װערט אים פּטור און אַז ער פֿאַרטיקט שױן יאָ, זאָגן די לצים 'שכּוח פֿאַרן ענדיקן'.
אױפֿן חשבון פֿון דער סאָרט עניוות האָט אַ צדיק געטײַטשט אױפֿן פּסוק װאָס מען לײנט אַיעדען טאָג חנוכּה 'כּף אחת עשׂרה זהבֿ' אײן בײג פֿון אַ ייִד (עשׂרה=י) איז װערד גאָלד. אפֿשר קען מיר עמיצער זאָגן װאָס איז אַזױ שײן אַז אַ ייִד בײקט זיך? און אױף צו מאַכן פֿון כּלל ישראל בײגערס לערנט מען מיט בחורימלעך פֿון דרײצן יאָר אַלט שער הענווה אין ארחות צדיקים און אין חסידישע ספֿרים װאָס האַלטן אין אײן דערמאַנען אַז מען איז גאָרנישט װערט. כאָטש זײ לײגן צו אַז מען זאָל פֿאַרדעם נישט זײַן בעצבֿות װײַל קרוב ה' לנשברי לב און נאָך פּסוקים און גמרות 'כּידוע'.
אפֿשר װען מען זאָל באַטאָנען פֿון קינדװײַז אָן אַז מען איז יאָ עפּעס װערט װאָלטן ערװאַקסענע מענער נישט געדאַרפֿט לױפֿן צו זײערע פֿרױען אָדער חברים אױף צו שרײַעבן זײערע בריװ, און װען מען פֿרעגט עמעצן אין שול 'נאָ, װאָס האַלטסט די' װאָלט דער תשובֿה על פּי רובֿ נישט געװען 'איך װײַס', צי 'װאָס װײַס איך', און בריװ אין פֿרומע צײַטונגן װאָלטן נישט בדרך כּלל געװען אַנאָנים מיט ראשי תיבות פֿאַר אַ נאָמן. מען װאָלט זיך אַלײן געטרױערט האָבן אַ מײנונג װען מען זאָל האַלטן מען איז עפּעס.
****************************
בײַם לײנען שמועסן יונגערלײַט װעגן נײַע רעסטאָראַנטן,"ביסט געװען בײַם 'דרײַװ טרו'? ס'יז משיגע צי װערן. כבין דאָרט געװען דרײַ אַזײַגער מאָצעשאַבעס". איך מאַך אַ חשבון אַז די ייִנגעלײַט פֿעלט גאָרנישט, זײ קענען פֿרעסן, זױפֿן און זינדיקן אױך אַז זײ װילן און דער שטרײַמעל װעט זײ נישט קיצלן דעם קאָפּ. כּל זמן דער מוח הײבט נישט אָן צו קיצלן פֿעלט אינעם חסידיש לעבן גאָרנישט. אָבער אױף דעם זאָגט דאָס ייִדישע װערטל 'דער װאָרם ליגט אין כרײן און מײנט אַז ס'איז קײַן זיסערס נישט דאָ'.
און אפֿשר איז טאַקע דער װאָרעם גערעכט?
*****************************************
דער קלײנער באַנעמט זיך נישט עפּעס אַזױ אין שול. פֿרעג איך אים פֿאַרװאָס קומט מען אין שול? 'אױף צי שמועסן'. װאָס עפּעס?, כ'אָב געמײנט ער װעט אָנצײגן אױף אַלע שמועסערס אין שול, 'דאַװענען קען מען אין דער הײם אױך' אָבער צו שמועסן מוז מען האָבן נאָך מענטשן.
מען האָט אָנגעהױבן דאַװענען אין שיל שחרית מיט באַלד אַ שעה צוריק און איך בין אין דער הײם געבענדיק מײַנע חברה פֿרישטיק. געמאַכט מזונות אױפֿן קרעם קוכן לכּבוד שבת חנוכּח רופֿט זיך אָן דער קלײנער צדיק'ל מײַנער, ל. 'װער האָב באַשאַפֿן דער אײַבישטער?' דער עלטערער צ., װאָס איז שױן מער אַ מבֿין אױף טיאָלאָגישע ענינים, רופֿט זיך באַלד אָן מיט אַ קאַנאָישער שטימע אַז מען טאָר אַזאַ קשיא נישט פֿרעגן. דאָ קען איך שױן נישט בלײַבן װי אַ צוקיקער און איך זאָג אַז ס'איז נישט דאָ קײַן שום קשיא װאָס מען טאָר נישט פֿרעגן. װײַל מה נפֿשך: האָט די קשיא אַ תירוץ מעג מען דאָך װיסן סײַ די קשיא און סײַ דער תירוץ. און אַז ס'האָט נישט קײַן תירוץ דאַרף מען זוכן אַ תירוץ. אָבער אַז קײנער װעט נישט פֿרעגן װעט קײַן תירוּץ קײנמאָל נישט װערן.
איך נער האָב אָבער דאָ צוגעלײגט אַז טראַכטן מעג מען װאָס נאָר מען װיל. רופֿט זיך אָן צ. צי מען קען נישט זינדיקן אינעם מוח? איך װײס נישט צי ער װײסט װאָס ער פֿרעגט אָבער איך געדענק אַז אױפֿן פּסוק אַז איובֿ האָט נישט געזינדיקט מיט די ליפּן, זאָגט דער מדרש אַז במחשבה האָט ער זיך יאָ פֿאַרזינדיקט. אײדער איך האָב אַ געלעגנהײט זיך פֿאַרענטפֿערן װיל שױן ל. װיסן װאָס װעט זײַן נאָך דער אײבישטער. איך׃ מען זאָגט אין אדון עולם 'בלי ראשית בלי תכלית' הײסט עס אַז ער האָט נישט אַן אָנהײב אין אױך נישט קײַן ענדע. ל.: און אַז ער װעט זיך הרגענען? צ.: (אין אַ בײזע שטימע װאָס ער האָט אװדאי פֿיל מאָל געהערט בײַם רבין און איך האָף נישט בײַ מיר)האָסט דאָך שױן געהערט אַז ס'קען נישט זײַן אַז דער אײבישטער זאָל זיך ענדיקן.
איך האָב צ.'ן געפֿרעגט צי דער אײבישטער קען נישט אַלעס טון און אַז ער קען זיך נישט האַרגענען הײסט עס אַז ער קען נישט אַלעס טון. ל. האָט זיך געפֿרײט אַז זײַנע קשיות זענען הערשט יאָ עפּעס װערט און מען האָט ממשיך געװען מיטן קרעם קוכן.
------------------------------------------------------------------
אין בין אָנגעקומן שפּעט –זײער שפּעט- אַזױ בײַ סוף הלל, כאָב מיך אַרײַן געכאַפּט דורכן אונטערשטן טיר און זיך גענומן דאַװענען. מיט אַביסל קפֿיצת הדרך האָב איך שױן מיטגעהאַלטן בײַם אָנהײב לײנען.
יוסף זאָגט פֿאַר פּרעה'ן 'ס'איז אױסער מיר גאָט זאָל ענטפֿערן...' ער דערמאַנט מיך פֿון אַ בעל תפלה װאָס פּײגערט נאָכן ברעטל אָבער װען מען שיקט אים צו, 'כבין הײַזעריק', 'ממש כ'אָ נישט קײַן כּוח' און באַלד, בלית ברירא, לױפֿט ער, גאָרגעלט זיך אױס אַז קױם װאָס מען װערט אים פּטור און אַז ער פֿאַרטיקט שױן יאָ, זאָגן די לצים 'שכּוח פֿאַרן ענדיקן'.
אױפֿן חשבון פֿון דער סאָרט עניוות האָט אַ צדיק געטײַטשט אױפֿן פּסוק װאָס מען לײנט אַיעדען טאָג חנוכּה 'כּף אחת עשׂרה זהבֿ' אײן בײג פֿון אַ ייִד (עשׂרה=י) איז װערד גאָלד. אפֿשר קען מיר עמיצער זאָגן װאָס איז אַזױ שײן אַז אַ ייִד בײקט זיך? און אױף צו מאַכן פֿון כּלל ישראל בײגערס לערנט מען מיט בחורימלעך פֿון דרײצן יאָר אַלט שער הענווה אין ארחות צדיקים און אין חסידישע ספֿרים װאָס האַלטן אין אײן דערמאַנען אַז מען איז גאָרנישט װערט. כאָטש זײ לײגן צו אַז מען זאָל פֿאַרדעם נישט זײַן בעצבֿות װײַל קרוב ה' לנשברי לב און נאָך פּסוקים און גמרות 'כּידוע'.
אפֿשר װען מען זאָל באַטאָנען פֿון קינדװײַז אָן אַז מען איז יאָ עפּעס װערט װאָלטן ערװאַקסענע מענער נישט געדאַרפֿט לױפֿן צו זײערע פֿרױען אָדער חברים אױף צו שרײַעבן זײערע בריװ, און װען מען פֿרעגט עמעצן אין שול 'נאָ, װאָס האַלטסט די' װאָלט דער תשובֿה על פּי רובֿ נישט געװען 'איך װײַס', צי 'װאָס װײַס איך', און בריװ אין פֿרומע צײַטונגן װאָלטן נישט בדרך כּלל געװען אַנאָנים מיט ראשי תיבות פֿאַר אַ נאָמן. מען װאָלט זיך אַלײן געטרױערט האָבן אַ מײנונג װען מען זאָל האַלטן מען איז עפּעס.
****************************
בײַם לײנען שמועסן יונגערלײַט װעגן נײַע רעסטאָראַנטן,"ביסט געװען בײַם 'דרײַװ טרו'? ס'יז משיגע צי װערן. כבין דאָרט געװען דרײַ אַזײַגער מאָצעשאַבעס". איך מאַך אַ חשבון אַז די ייִנגעלײַט פֿעלט גאָרנישט, זײ קענען פֿרעסן, זױפֿן און זינדיקן אױך אַז זײ װילן און דער שטרײַמעל װעט זײ נישט קיצלן דעם קאָפּ. כּל זמן דער מוח הײבט נישט אָן צו קיצלן פֿעלט אינעם חסידיש לעבן גאָרנישט. אָבער אױף דעם זאָגט דאָס ייִדישע װערטל 'דער װאָרם ליגט אין כרײן און מײנט אַז ס'איז קײַן זיסערס נישט דאָ'.
און אפֿשר איז טאַקע דער װאָרעם גערעכט?
*****************************************
דער קלײנער באַנעמט זיך נישט עפּעס אַזױ אין שול. פֿרעג איך אים פֿאַרװאָס קומט מען אין שול? 'אױף צי שמועסן'. װאָס עפּעס?, כ'אָב געמײנט ער װעט אָנצײגן אױף אַלע שמועסערס אין שול, 'דאַװענען קען מען אין דער הײם אױך' אָבער צו שמועסן מוז מען האָבן נאָך מענטשן.
אין תגובות:
הוסף רשומת תגובה