מײַן זין האָט מיר געזאָגט מוצאי יום כּיפּור אַז ער דאַרף נישט צופֿיל שלאָפֿן דעם נאַכט. אױף מײַן װוּנדערונג האָט ער מיר געזאָגט װײַל נאָך אַ טאָג װי יום־כּיפּור האָט זײַן נשמה נישט אַ סאַך אױפֿצושרײַבן װען זי גײט אַרױף בשעת ער שלאָפֿט.
די סוכּה שטײט שױן ברוך השם אָבער איך האָב נאָך נישט אפֿילו אײנס פֿון די ד' מינים. איך זיך נאָך דעם טעם וריח.
ס'זענען לעצטענס געװען אַפּאָר שידוכים אין מײַן משפּחה און נאָך די ימים טובים װעלן זײַן אַפּאָר חתונות און איך קיק אױף זײ נישט אױס. פֿאַרקערט, ס'איז אַ געלעגענהײט צו זען פֿון דער נאָנט װאָס פֿאַר אַן אינסטיטוציע עס איז, װיפֿיל געלט עס קאָסט אָפּ, און װיפֿיל האַרץ װײטאָג און אָנגעצױגענקײט ליגט אין דעם. דאָס ערגסטע איז צו הערן פֿון די זקן ורגילס װאָס האָבן שױן חתונה געמאַכט אַ קינד צװײ און זײ רעדן פֿון דעם גאַנצן עסק מיט אַזאַ לײַכט שעציקײט און אַ שפּעט אױף יענעמס קאָפּ װײַטאָג. נעם די אײַנלאַדענונג קאַרטלעך, דאַרפֿסט נישט בעסער, מאַך דיך נישט נאַריש יענער זאַל איז אױך גוט, דאַרפֿסט נישט אַ פֿאָרשפּײַז װײַל דער עולם רוקט זיך סײַװי הערשט אָן נאָך דער יױך און אַזױ װײַטער. איך האָב אים געװאָלט פֿרעגן און קינדער דאַרף מען יאָ? אײנס פֿון מײַנע זאָרגן פֿון עלטער װערן איז צו װערן אַרײַנגעזאַפּט אין דער שנעל־זאַמד פֿון חתונה מאַכן די קינדער. נישט דער געלט שטערט מיך נאָר דער אַסאַך נחת, דער זאָלסט זוכה זאַן..., דער מערשטעם בײַ דיר אױף שמחות. אײן צדיק האָט נאָך געזאָגט צו מײַן שפּעטן, װעסט נאָך זען װען דו װעסט חתונה מאַכן און איך האָב אים געװאָלט זאָגן... בעסער נישט איבערצוזאָגן.
דערװײַל קומן די קינדער באַלד אַהײם דער לעצטער מאָל בײַם אַלטן רבין װײַל נאָך יום טוב גײן זײ באַלד אַרױף קלאַסן. װעלן מיר זען סאַראַ תנא קמאס זײ װעלן באַקומן פֿאַר מלמדים. צי ער װעט האַלטן װי דער הײַ יאָריקע מלמד 'אַז אַ קינד דאַרף װיסן אַז ער קען אַמאָל כאַפּן אַ פּאַטש.' איך האָב אים געענטפֿערט אַז איך שלאָג אים אַלײן נישט הלמאי זאָל איך אײַך דינגן דערצו. כּלם אהובים כּלם ברורים אַלע אַרבעטן שװער, אַלע צאָלט מען אַ שיבוש, אַלע האָבן שטיבער מיט קינדער, אַלע אַרבעטן זעקס טעג אַ װאָך און 'רוען' זיך אָף אױף גאָטס ליבן טאָג אין זײערע אײגענע קלאַסן אין דער הײם און פֿון זײ בלױז די מלאכים קומן אַרױס אינעם פֿילן זינען. איז װאָס איז דער װוּנדער אַז בײַ פֿיל פֿון זײ איז דער עשה פֿון חושך שבטו שונא בנו דוחה דער לא תעשה פֿון לא הקפּדן מלמד. אַפֿילו די װאָס שלאָגן נישט װײסן אױך נישט װאָס צו טון מיט די קינדער איז שרײַט מען, און מען קלאַפּט און זעצט און מען קוקט אַרױס פֿון די פֿענסטערס, און מען דערצײלט שײנע מעשות װײַל קײנעם איז נאָך נישט אײַנגעפֿאַלן צו פֿרעגן צי װאָס מען האָט אַ תלמוד תורה און װאָס גענױ מען װיל פֿון די קינדער חוץ אַז זײ זאָלן װאַקסן תלמידי חכמים װאָס רוב װעלן סײַװי נישט אױסװאַקסן. נישט מחמת דער יצר הרע פֿון די קינדער נאָר װעגן דער יצר טוב פֿון די מחנכים װאָס שפּראָצן אױף חדשים לבקרים. יעדער האָט אַ פֿרישע מעטאָד פֿון האַנדלן מיט שװערע קינדער אָן צו טראַכטן אַז רוב קינדער זענען נישט שװער. ממילא פֿאַר דאָס רוב האָט קײנער נישט אַ פּלאַן װײַל כּל זמן סהענגט נישט איבער זײ אַ סכּנה אַז זײ װעלן חלילה אױסטון די יאַרמולקעס קען מען זײ לאָזן לױפֿן בדרך ישראל סבא. און איבערצודעקן אױף װאָס מען טוט נישט מיט זײ ברענגט מען כּסדר אַרײַן פֿרומקײטן. אַלץ ייִנגער טאָרן די מײדלעך נישט גײן זאָקן און די ייִנגלעך קורצע הױזן. אַלץ קומט אַ פֿרישע בריװ אַהײם איבער די קאָליר פֿון די שטרימפּ און דער לענג פֿון די קלײדער. ייִדן זענען דאָך אָבער ייִדן. איז אײַנגעפֿאַלן פֿאַר עמעצען אַז מען קען קױפֿן שטרימפּ אין אַ קלענערע נומער און נאָך מען ציט עס אױס װערט עס אַביסל דורכזיכטיג. האָט מען אױף דעם אױך געמאַכט אַ תקנה. לערנען איז טײַער, לערערענס און מלמדים דאַרפֿן עסן. פֿרומקײטן זענען אָבער ביליג. זײ קאָסטן נישט מער װי קאָפּיען די גזירות און אױסטײלן אין די קלאַסן. און סוף סוף מעסט זיך דאָך דער הצלחה פֿון אַ מוסד נישט אױף די קװאַליװיקאַציעס װאָס קומן סײַװי נישט צו ניץ נאָר אױפֿן אָטענטישקײט פֿון זײערע ייִדישע טעכטער.
איך װײס נישט צי עס איז דאָ אַ גרעסער עגמת נפֿש פֿון דאַרפֿן צוקיקן װי קינדער װערן ערצױגן אין אַ סיסטעם פֿון װאָס מען האַלט אַלײן אַזױ װײניק. אַזױ האָט זיך עס מן הסתם געשפּירט בײַ די סאָװיעטן װען דיסידענטן האָבן געדאַרפֿט שיקן די קינדער אינעם סיסטעם אַרײַן און זײ האָבן נישט געװוּסט װיפֿיל פֿון זײערע מײנונגן זײ מעגן אױסזאָגן פֿאַר די קינדער. פֿון דער אַנדרע זײַט װען איך זאָל זײ שיקן אין אַלגעמײנע שולן װאָלטן זײ אַהײם געקומן פֿרעמד צו דאָס װאָס איז בײַ מיר הײליג און טײַער. איז פֿאַרװאָס זאָל איך נישט טאָרן האָבן דער הנאה פֿון אױפֿציען מײַנע קינדער אין מײַן קולטור אַז איך זאָל מיך מיט זײ טײלן מײַן ירושה און פֿאַרװאָס זאָל איך מיזן צוקיקן װי מײַנע קינדער טײלן זיך פֿון מיר אָפּ און דער שפּראַך פֿון די דורות האַקט זיך אָפּ און איך בין גאָר דער האַקער. נאָר גויים מעגן זיך זעצן צו אַ חגא טיש זײדעס, טאַטעס, קינדער און אײניקלעך און אַלע געניסן פֿון דער זעלבער טראַדיציע אָבער בײַ ייִדן מיז דער זײדע עסן שמורה מצות, דער זין מאַשין מצות און דער אײניקל חמץ בפּסח? אַז יעקב האָט געגנבעט די ברכות איז אים אױך אױסגעקומן צו זײַן בײַם טאַטענס טיש איז עס דאָך זײַן רעכט אױך.
װעלן זײ װײַטער גײן אין חדרים װוּ קוריקילום איז אַ װאָרט װאָס כּל הרוצה ליטול את השם פֿעפֿערט דערמיט זײַן שפּראַך און ונשלמה פּרים שפֿתינו מיט רעדן דערפֿון מײנען זײ איז מען יוצא. ס'איז דאָ מלמדים װאָס אַרבעטן שװער, זײ זענען איבערגעגעבן און זײ האָבן ליב די קינדער אָבער מען געבט זײ נישט די געצײַג, די מעטיריאַל מיט װאָס צו לערנען. פֿאַרקערט מען געבט זײ שװערע גמרות און מען לײגט אַרײַן כּוחות אָן צו טראַכטן װאָס מען װיל פֿון די קינדער, צו װאָס זײ זענען פֿעהיג, װאָס פֿאַר אַ ניצן די קינדער װעלן דערפֿון האָבן און װיאַזױ דאָס װעט זײערע ייִנגע קעפּ פֿאָרמירן. דער פֿראַגע איז נישט לימודי קודש אָדער לימודי חול נאָר װאָס און צוּװאָס פֿון קודש אַלײן. איך װעל עס נישט פֿאַררעכטן. אדרבה װען די קינדער קומן אַהײם און איך לױב זײ בין איך עס אַלײן מחזק װײַל אַז איך לײג נישט אַ דגוש אױף װאָס זײ לערנען װעלן זײ עס אַלײן נישט נעמן ערענסט. אױ לי מיצרי אױ לי מיוצרי!
איך האָב נאָך אפֿילו נישט אָנגערירט די מדות טובות און פּראָסט מענטשלעכקײט װאָס זײ זענען זיך קונה אין חדר. איך מיז אָבער לױפֿן זען װאָס די ד' מינים סוחרים האָבן צו פֿאַרקױפֿן און װיפֿיל ס'װעט זײ געלונגן מיר צו שינדן. אַז ס'װעט זײַן בכדי שיעשה װעל פֿון דעם אױך דערצײלן. און אַז נישט האָט מיר אַ גוטן יום־טוב.