מײַן שבת שירה

שבת אינדערפֿרי האָב איך אַרױסגעלײגט ברױט פֿאַר די פֿײגלעך מיט אַ דאָפּלטן לשם יחוד. דער ערשטער איז פּשוט װײַל איך האָב ליב ייִדישע מנהגים. דער צװײטער איז װײַל הײַנטיקע צײַטן אַז די האַלאַכיסטן זיגן איבער די סתם עמך האָבן זײ ערפֿונדן אַז געבן עסן פֿאַר די פֿײגלעך שבת אינדערפֿרי איז נישט גלײַך. ממילא זאָגן זײ מען זאָל עס אַרױסלײגן פֿרײַטיק נאָכמיטאָג. איך װײס אָבער אַז אַ מנהג ברעכט אַפֿילו אַ דין און מיט דעם פֿאַרגעניגן האָב איך געהאָלפֿן די קינדער אַרױסלײגן דער ברױט אינדערפֿרי אײדער איך בין אַװעק אין שיל.
*********************************
אין שיל האָב איך געזען אַ בחורל גײן צו צום שאַפֿער און זיכענדיק אַ ספֿר האָט ער אַרױסגעצױגן אַ חיבור אױף הלכות נדה און זיך גענומן בלעטערן. נעבעך דעם בחור ער מײנט אַז דאָרט שטעקט דער זאַפֿט. איך בין נישט בעסער געװען אין זײַנע יאָרן כאָטש איך בין שנעל אַנטױשט געװאָרן װען איך האָב אױפֿגעמישט אַ נדה גמרא און געפֿונען בית שמאי אומרים כּל הנשים דין שעתן. איך מײן, פֿון אַ חזירישן עק קען מען קײן שטרײַמל נישט מאַכן. פֿון דאָרט האָב איך גראַדויִרט צו די אָפּגעדריקטע הלכות פֿון כּיצד מרקדין װאָס געפֿונען זיך אין טאַמפּאָן פּושקעס ביז איך בין געװױר געװאָרן אַז אין אײן נודע ביהודה איז דאָ מער מיט װאָס זיך צו באַקװיקן װי אױף דער רוקן פֿון קאָנדאָם שאַכטלעך אױף די פּאָליצעס פֿון דיואַן ריד. דער בחור האַלט נאָך נישט דאָרט און מיט די פּיאות נאָך נאַס פֿון דער מקווה װאָס ער האָט אַרײַנגעכאַפּט װען אין שיל האָט מען פֿאַרקױפֿט די עליות און נאָך נישט גענוג טרוקן זײ אַרױפֿצודרײען אָן ניצול צו װערן פֿון חשש סחיטה און פֿון שופּנדיקע הױט אונטער די אױערן איז ער געשטאַנען און געבלעטערט. ס'איז נישט געװען דרך אגבדיק װײַל ער האָט עס צוריקגעשטעלט און באַלד דערנאָך עס װידער אַרױסגענומן.

גאָר אַ נאַאיװער בחור װײַל איך אין זײַן פּלאַץ װאָלט עס אַרױסגעשמוגעלט אונטער דער בעקיטשע און עס דורך געטון בעיון רב במקום שאין איש. שטײט ער און בלעטערט און איך האָב מיך אַװעקגעשטעלט װי מרים זען װאָס װעט זיך אױסקאָכן מיטן קלײנעם. אין מיטן קומט צו גײן אַ יונגערמאַן. ער האַלט שױן באַלד צװאָנציק יאָר נאָך חתונה און ער מאַכט שױן אַלײן באַלד חתונה. אַ קלײן געװאַקסענע מיט אַ לאַנגע בײזע באָרד. זײַן פֿרױ האָט אַמאָל, װען מיר זענען בײדע געװען יונגע ראָצערס, געװאָלט באַרוהיקן מײַן פֿרױ אַז זי איז נישט אַזױ צוריקגעבליבן װי איר היט אױפֿן שײטל און דיקע שטרימפּ טון פֿאָרשלאָגן, האָט זי געזאָגט פֿאַר מײַן פֿרױ אַז הונטערן שלאָפֿצימער טיר זענען די מענער אַלע אײניק. בלשון נקייה גערעדט. על כּל פּנים גײט צו דער אײניקער צום שאַפֿער און זיכענדיק אַ ספֿר מערקט ער איבער דער פּלײצע פֿונעם בחור אין װאָס ער פֿאַרטיפֿט זיך. ער געבט אים אַ זאָג 'דאָס איז נישט פֿאַר דיר' און דער בחור האָט עס צוריק געלײגט און שנעל פֿאַרשװינדן געװאָרן. און איך האָב בעסער פֿאַרשטאַנען אַז כּל ישראל עריבים זה לזה.
********************************

אַמאָל פֿלעג איך האָבן אַ קרענק אַז פֿרײַטיק צו נאַכטס האָב איק געליטן פֿון פּחדים. איך פֿלעג צו שפּירן אַ הילפֿלאָזיקײט פֿון נישט זײַן פֿאַרבינדן מיטן מאָדערנעם װעלט. פֿון נישט האָבן צוטריט צום טעלעפֿאָן, צו אַ קאַר, צום לאָמפּ־קנעפּל. איך פֿלעג מיך אױפֿװעקן פֿרײַטיק צו נאַכט אין דער פֿינסטער און ציטערן אַז מען באַגנבט מײַנע געשעפֿטן, אַז מען װעט מיר באַפֿאַלן אינדערהײם און איך בין הילפֿלאָז צוליבן שבת. ס'איז געװען צײַטן װאָס איך פֿלעג צו טראַכטן אַז אפֿשר איז דאָס אַ חלק פֿונעם זינען פֿון שבת. השלך על ה' יהבך װײַל סוף סוף איז מען אַלײן נישט קײנע גרױסע זיבן זאַכן. אַ גאַנצע װאָך דאַכט זיך אַז מען יאָגט אָן מיט די אײגענע קראַפֿטן, קומט שבת און מען טוט דעם מענטש אױס פֿון אַלע זײַנע געמאַכטע מיטלן װײַזט מען אים דערמיט װי אָנהענגיק ער איז אין זײַן באַשאַפֿער. און מיט דעם איז שבת זכּרון למעשה בראשית װײַל מען דרײט דעם ייִדל צוריק צו זײַן נאַקעטן מצב נאָכן בריאה אַז ער זאָל געדענקן װעם ער איז שולדיק זײַן לעבן און זײַנע קראַפֿטן.

אַז איך בין עלטער געװאָרן האָב איך געמאַכט פֿון מײַנע פּחדים אַ ליד. איך קען נישט געפֿונען די שורות אָבער אָנגעפֿער האָט עס געזאָגט װעגן די קלאַנגן פֿון שלאָס און שליסל װאָס הערן זיך אינעם לכה־דודי ניגון, װי דאָס טרײַבל איז אַראָפּ געװױגן מיט סקילה שטײנער, דאָס עירוב שטריקל דרױערט װי בײַ אַ תלייה און דאָס איז אַלעס אײַגעהילט אין דער פֿינסטערניש פֿון די שפּעטע שבת נעכט. ס'איז דאָרט געװען אַנדרע װײניקער געראָטענער מטעאַפֿאָרן און מײַן רעדאַקטאָר האָט זיך בצדק פֿון דעם אָפּגעזאָגט.

הײַנט צו טאָג איז מײַן שבת געװאָרן אַ חשבון הנפֿש. יעדן שבת צײל איך די מינוטן פֿונעם פֿאַרגאַנגענעם װאָך װאָס איך װאָלט געקענט מיט זײ אױפֿטון און איך קוק אױס אױפֿן קומענדיקן װאָך מיט אַ פֿרישע קבלה בלב. אַז איר לײענט דאָס איז אַ סימן אַז פֿון דער קבלה איז עפּעס געװאָרן. סתם שרײַבן איז אָבער נישט קײן תכלית איבערהױפּט נאָך דעס װאָס עפּעס האָט זיך געביטן סײַ אין מיר און סײַ אין די לײענערס. איך קען אַלײן נישט אָנװײַזן אױף װאָס אָבער דער הײַנט איז עפּעס נישט װי דער תמול שלשום. מײַן דאָקטאָר האָט מיר געראָטן אױפֿהערן שרײַבן אױף אַ צװײ חודשים און דערנאָך װידער פֿאַרזיכן. דאָס בין איך אָבער נישט ביכולת אױסצופֿירן. קלער איך אױף דערװײַל אַזױ. דאָ װעלן װערן די שטיקלעך קורצער און מער טאָג־בוכיק װי ס'איז אָריגינעל געװען מײַן פּלאַן און אין דער איבעריקער צײַט װעל איך װידער פּריװן מײַנע הענט צו מער שעפֿערישע זאַכן. װעט עס גײן הרי טוב, און אַז נישט װעט מען מיזן זוכן פֿרישע עצות.

התכבדו מכובדים...

שבת בײַם טיש האָט מײַן ייִנגל דערצײלט אַז אַן עלטערע ייִנגל האָט אים געזאָגט אַז בײַ זײ אין כּתה לערנט מען הלכות בית הכּסא און אַז דאָרט שטײט אַז מען טאָר זיך נישט אָפּװישן מיט דער לאַנגער פֿינגער. האָט איך אים געפֿרעגט װער װישט זיך דען אָפּ מיט אַ פֿינגער? איך האָב שפּעטער געזאָגט פֿאַר מײַן פֿרױ נאָך זי האָט פּראָטעסטירט אַז אַזאַ שמועס געהער נישט צו אַן עס טיש, אַז דאָס איז גאָר גוטע בלאָג סחורה. זי האָט מיר געבעטן אַכטונג צו געבן װײַל מען קען דורך דעם געװױר װערן װער איך בין. האָב איך געזאָגט אַז זי האָט זיך נישט װאָס צו זאָרגן װײַל אין הונדערטע צי טױזענטע תלמוד תורות איבער דער װעלט לערנט מען מיט קינדער די גאָר װיכטיקע הלכות. ס'איז אַזױ װי איך זאָל דערצײלן אַז מײַן ייִנגלס רבי האָט געזאָגט פֿאַר ייִנגלעך װאָס האָבן געשמועסט בײַ מנחה אַז װעגן זײ זענען דאָ באָמבעס אין ארץ־ישראל, אָדער אַז מײַן פּלעמעניצן איז אַ כּלה געװאָרן בײַ די זיבעצן נאָך זיך טרעפֿן מיטן בחור פֿאַר אַ האַלבע שעה. װאָס קען מען זיך דערפֿון אױסדרינגן אױסער אַז בתוך עמי אנכי יושב?

און װאָס איז דען שלעכט אױסצולערנען די קינדער װען זײ זענען נאָך ייִנג אַז מען טאָר זיך אױפֿדעקן בלױז אַ טפֿח פֿון פֿאָרנט און צװײ פֿון אינטן און בײַ אַ פֿרױ פֿון פֿאָרנט גאָרנישט? חנוך לנער על פּי דרכּו און אַז זײ װעלן עלטער װערן װעט עס בלײַבן בײַ זײ אין זכּרון אַז הלכות בית הכּסא מײנט נישט לײגן אשר יצר פּאַפּיר אין בית־הכּסאס װײַל בחורים קענען אָנשטאָפּן די שיסלן און טאָמער קומט עמעצער באַזוכן דער ישיבה און דאַרף פּונקט אַרױס גײן װעט עס מאַכן אַ חילול השם. ועוד גזרו אַז זײ קענען נעמן נאַסע שטיקלעך פּאַפּיר און עס אַרױפֿװאַרפֿן אױפֿן דאַך און זיך פּשעטלן צי מען מעג עס טון אױף שבת װעגן חשש סחיטה. הלכות בית הכּסא איז אױך נישט װעגן זיך װאַשן די הענט מיט זײף װײַל דער באַשעפֿער האָט באַשאַפֿן דער װעלט אױף אַ מאָדנעם אופֿן װי דער נביא זאָגט מײַנע װעגן זענען נישט אײַערע װעגן. דער סדר העולם איז אַז דאָרט װוּ עס איז דאָ זײף איז נישט דאָ קײן טעפּל אױף זיך צו װאַשן די הענט װי אַ ייִד. װײַטער דאָרט װוּ עס געפֿונט זיך יאָ אַ טעפּל איז דאָ אַ האַנטיך װאָס אמת ס'שמעקט טאַקע אָבער דער ריח איז אַן אום־באַטעמטע ריח נישט װי אַ שטיקל זײף און דערפֿאַר איז דער האַנטיך מותר. ולפֿיכך איז גאָר נײטיק אַז מען זאָל מיט קינדער לערנען אַז װען מען גײט אַרױס און מען זאַמלט זיך צאַם די ד' כּנפֿות װי בײַ מהר והבא עלינו זאָל חלילה נישט אַנטפּלעקט װערן מער װי צװײ טפֿחים.

ולמה נקרא שמה, כּלומר דער נאָמן פֿון דעם שטיקל התכבדו מכובדים? װײַל אין דער ערשטער סעיף אין הלכות בית הכּסא זאָגט דער מחבר אַז װען מען גײט אַרײַן אין בית הכּסא זאָל מען זאָגן התכבדו מכובדים וכו' אָבער הײַנט פֿירט מען זיך נישט עס צו זאָגן. נאָך אַ מזל װײַל נישט נאָר מען װאָלט געזען ייִדן, װי איך האָב געזען במו עיני װען איך בין אָנגעקומן דאַװענען מנחה די װאָך שבת נאָכמיטאָג, שטײן און שאָקלן זיך און טשעפּטשן בײַם בימה און װען זײ קומן צום סוף געבן זײ אַ לאָז אױס ומפֿליא לעשות אַביסל אױפֿן קול. נישט נאָר דאָס װאָלט מען בײַ געלעבט נאָר בײַם אַרײַנגאַנג אין בית הכּבוד װאָלטן געשטאַנען ייִדן און אײדער זײ טון אױס דאָס גאַרטל מיט אַ שמיס דאָ און אַ שמיס דאָרט און הענגן אױף דער טשרײַמל אױף אַ העקל װאָלטן זײ געשטאַנען און זיך געשאָקעלט בײַם טיר אױ װײַ װײַ תנו כּבוד לאלקי עליון און טאַנצענדיק אױף אײן פֿיס, הרפּו ממנו, לאָטס מיך שױן אָפּ אױ װײַ װײַל איך קען שױן נישט...

נישט דאָס בין איך אָבער אױסן. װען מײַן ייִנגל האָט מיר דערציִילט זײַן מעשהלע און מיך געפֿרעגט צי די מלמדים קענען האַלטן אַ גלײַך פּנים װען זײ לערנען דאָס האָב איך מיך דערמאַנט װען מען האָט עס מיט מיר געלערנט. איך געדענק אַז נאָכן לערנען האָב איך שטאַרק געװאָלט װיסן װאָס דער וכו' נאָך התכבדו מכובדים אין דער מחבר טוט פֿאַרטרעטן. ס'איז פֿאַר מיר געװען װי דער וכו' נאָך בואי ונצא פֿאַר מזמור לדוד בײַ קבלת שבת. אין די אַמאָליקע צײַטן זענען מיר נישט געװען אַזױ ראַפֿינירט װי אין אונזערע עקבתא דמשיחא. אַמאָל האָט מען געדאַרפֿט דאַװענען זאָגנדיק אתה חוננתנו אין אַ שמונה עשרה װאָס איז געװען געדרוקט נאָך שחרית און אַז ס'איז שױן יאָ געװען אַ באַזונדערע שמונה עשרה פֿאַר מעריב האָט זיך עס געדאַרפֿט טײלן מיט מנחה. חוזק געמאַכט פֿון גאָט. הײַנט אָבער דריקט מען אָפּ זיבן קדיש יתומס נאָך יעדער אײנס פֿון די שיר של יומס און מען לײגט נאָך צו אַן אַכטער פֿאַר נאָך ברכי נפֿשי. ממילא איז נישט קײן װוּנדער אַז בואי ונצא איז בוכשטאַבירט ביזן לעצטן עפּל פֿון די תפּוחין קדישין. אַמאָל אָבער אַז אַ ייִנגל האָט געקענט די װערטער איז ער געװען כּמעט אין דער מדרגה פֿון די ייִנגלעך װאָס זענען געגאַנגן בײַ די זעקס מיט אַ האַלבן מיט אַ װאָלענעם טלית־קטן אױפֿן העמד אוּון אַ גאַרטל בײַם דאַװענען װאָס האָט זײ כּמעט דערשטיקט. האָב איך געװאָלט װיסן װאָס קומט נאָך התכבדו מכובדים נישט אַזױ װײַט אױף עס צו זאָגן נאָר אױף צו װיסן צי עפּעס זאַפֿטיקס באַהאַלט זיך אונטער דעם וכו'.

קײן תשובה האָב איך דערױף קײנמאָל נישט באַקומן. טראַכטנדיק יעצט פֿאַרשטײ איך נישט פֿאַרװאָס ס'איז מיר נישט אײַנגעפֿאַלן אַז אױב צװײ מלאכים באַגלײטן שטענדיק אַ מענטש חוץ פֿון אין בית הכּסא אַרײַן איז װאָס איז דען דער גדולה פֿון שבת אַז צװײ מלאכים באַגלײטן אַ מענטש אַהײם, זײ זענען דאָך מיט אים אַ גאַנצע װאָך אױך? אײַ װעט איר זאָגן אַז שבת איז אַנדערש װײַל מען האָט אײן גוטער מלאך און אײן שלעכטער מלאך, קען דאָך אױך נישט זײַן, װײַל קען דען זײַן אַז שבת איז ערגער װי דער גאַצער װאָך בתמיה? נאָר װאָס דען, פּקח עיניך וראה ועשה אזנך כּאפֿרכסת והרי לך סוד גדול בענין זה.

ייִדישקײט איז גענױ װי צאַמלײגן אַ טלית. מען כאַפּט אָן דאָס טליתל, מיט הענט אױסגעצױגנע געבט מען עס אַ שפּרײט אױס איבערן בוזעם, מיטן גאָמבע כאַפּט מען אָן דאָס מיטלסטן קנײטש און מען ברענגט צאַם די צװײ װײַטע עקן, אַ קנײטש דאָ און אַ פֿאַלב דאָרט, די פֿיר ציצית בײגט מען אַרײַן אין די פֿאַלבן, די בעבעלעך אױף די פֿראַנזן געבט מען אַ דרײ אײַן און דאָס טליתל גליטשט זיך אַרײַן אינעם באַרטל װי אין אַ הענטשקע. נאָך אײן תנאי איז אָבער דאָ אַז ס'זאָל קלאַפּן טאַקע װי געשמירט, בלױז אײן תנאי. מען טאָר דערצו נישט צולײגן קאָפּ. איר מעגט זאָגן פּרשת המן, צוענדיקן פּיטום הקטורת, משלים זײַן אביי הוה אָדער האַלטן אײַערע סעל מיטן אַרױפֿגעצױגעם פּלײצע צום אױער, איר מעגט דאָס אַלעס טון און דער טלית װעט זיך צאַמלײגן. טראַכט אָבער אײן רגע װאָס איר טוט, צי ערשט דער לענג אָדער דער ברײט, צי די עטרה איז פֿון דערױסן אָדער פֿון אינערװײניק, צי נאָכן ערשטן פֿאַלב גײט עס לענג ברײט, ברײט לענג אָדער לענג לענג, ברײט ברײט, און צי דער לעצטער מאָל איז עס אין צװײען אָדער דרײַען און ס'װעט אײַך װיסט װערן. דער סוף פּסוק װעט זײַן אַ שלאַבריקן צאַמגעלײגטן טלית װאָס ס'איז נישט דאָ פֿאַר איר פּלאַץ אין דאָס באַרטל און װאָס די פֿראַנזן אירע פֿאַרהאַנקן זיך װען מען מאַכט צו דער זיפּער. און אַלץ װײַל מען האָט צוגעלײגט אַביסל קאָפּ. נו, כּן הדבר הזה והנמשל מובן.

נתן תתן

װי דער רעשט פֿון דער װעלט האָב איך צוגעקוקט דערשראָקן און ערשטױנט אױפֿן שרעקלעכן כּוח פֿון דער ים און די אומגלױבלעכע פֿאַרלוסטן פֿון דער צונאַמי. איך פֿאַרמאָג נישט אַ טעלעװיזיע און איך האָב מיך פֿאַרלאָזט אױף דער נעץ און אױך אױף די בילדער אין די צײַטונגן פֿון גופֿות װאָס שימלן אין דער זין, פֿון עלטערן װאָס זיכן די קינדער, פֿון קינדער װאָס האַלטן אױס די הענט אױף עסן און פֿון עסן װאָס קומט נישט אָן צו די הונגעריקע. איך האָב געזאָגט פֿאַר מײַנע קינדער װאָס דאָ גײט פֿאָר, איך האָב זײ געגעבן צו פֿאַרשטײן דער נױט פֿון די מענטשן און איך האָב זײ געבעטן אַז װען זײ לײגן זיך אַרײַן אין זײערע װאַרעמע בעטן זאָלן זײ טראַכטן אַ רגע פֿון קינדער װי זײ װאָס זײערע בעטן און זײערע גאַנצע הױז איז פֿאַרפֿלײצט געװאָרן.

ביז אַ טאָג צװײ האָבן זיך אָנגעהױבן די אַפּילן דורך בליץ־פּאָסט און דער נײַעס װיפֿיל מען האָט שױן צאַמגעשטעלט. איך האָב באַשלאָסן אַז איך װיל אױך געבן. איך קען נישט שטײן אין דער זײַט און צוקוקן װי אַזױפֿיל לײַדן און גאָרנישט טון. איך האָב עס אױך געטון צו װײַזן פֿאַר מײַנע קינדער אַז מיר אין אונזער הײם זענען פֿון דעם נישט פּטור װײַל זײ זענען גויים, װײַל זײ זענען װײַט און װײַל ס'האָט נישט קײן שום שייכות מיט אונז. איך האָב געפֿרעגט מײַנע קינדער צי זײ װילן געבן פֿון זײערע װאָכן־געלט. דער עלטסטער האָט געזאָגט ער װעט געבן אַ ניקל. מיר האָט עס געבײזערט, נישט אױפֿן נישט געבן נאָר אױפֿן שפּאָט. איך האָב געזען אין אים דאָס װאָס איך האָב אַזױ פֿײַנט בײַ אונזערע חסידים און הײמישע און װאָס איך פֿאַרמאָג דערפֿון אַלײן. איך האָב אים נישט געװאָלט צװינגן און איך האָב אים בלױז געמוסרט אױפֿן לײַכטשעצונג פֿון דער פּײַן פֿון אַזױ פֿיל מענטשן.

איך האָב מיך אַװדאי אױך געבײזערט װײַל זײן אומװילנדיקײט האָט רעפֿלעקטירט מײַנע צװײפֿלונגן. דער קאָפּ זאָגט טאַקע װאָס איז דען דאָ צו צװײפֿלן און דער האַרץ שרײַעט געװאַלד 'קוק װאָס דאָ טוט זיך.' גרסא דינקותא בוזשעװעט אָבער אױך און לאָזט זיך נישט אַזױ שנעל פֿאָפּן. אָפֿיציעל איז אונזער ליניע ורחמיו על כּל מעשיו און אַז אַ צײַטונג שרײַעבער אָדער אַ פּאָליטיקאַנט באַזוכט אין אונזער שיכטן זענען מיר מלא מיטגעפֿיל און מיטלײַד. אומאָפֿיציעל און װאָס טוט זיך למעשה איז אַ גאַנץ אַנדרע מסכת. די בהמות, און פֿון זײ איז אױך דאָ גענוג, זײ האַלטן אַז אפֿילו צו שפּירן טרױער איז צו פֿיל. די בהמות קען מײן אײַנטײלן אין צװײען. די װאָס האַלטן אַז כּל זמן אַ הײמישע ייִד איז נישט באַרירט האָט עס מיט אים נישט קײן עסק. ער האָט צו זײַן מײנונג אַ הױפֿן מיט מאמרי חז"ל װאָס װיבאַלד ליכּא מידי דלת רמיזי באורייתא איז דאָ דאָרט צו געפֿונען ראיות אױף די נאָבעלסטע זאַכן און אױף גענוג געמײנהײטן אױך. זאָגט פֿאַר די אירע מעשה ידי טובעים בים... באַקומט איר אַ נעבעכדיקן בליק כּאילו 'ער װײסט שױן אױך פֿון אַ שטיקל גמרא צו זאָגן', דער זעלבער סאָרט בליק װאָס מען באַקומט װען מען ציטירט דער רעפֿאָרמער גמרא פֿון טוב תורה עם דרך ארץ.

די סאָרט רעאַגירונגן קומט געװענדלעך פֿון אידיאַלאָגישע רעאַקציאָנערן פֿון װעם ס'איז דאָ פֿיל װײניגער װי מען װאָלט ערװאַרט װיבאַלד רוב עולם האָט נישט די װיסנשאַפֿט צו זיך קענען אַפֿילו מאַכן אידיאַלאָגיש. לעצטענס זענען דאָ די רעכטע אידיאָלאָגן און פֿון זײ איז אַ פּחד. זײ זענען אינגאַנצן עפּעס אַנדערש צו די פֿריערדיקע. זײ קענען היסטאָריע, זײ קענען גיאָגראַפֿיע, נוקמים ונוטרים װי זײערע גאָט װײסן זײ פֿון יעדן עוולה װאָס יעדער פֿאָלק האָט אין אירע היסטאָריע געטון פֿאַר כּלל ישראל און אין יעדן געשעעניש זען זײ דעם יד ה'. זײ האַלטן מיט יעדער ברעקל נײַעס װי ישראל איז אַ מחותן און זען װײַטער דאָס אַנטיסעמיטישקײט פֿון דער װעלט. מאַכט אָבער איבער זײ נישט קײן טעות. זײ רעדן טאַקע אַ מאָדערנער שפּראַך אָבער גלײבן גלײבן זײ גלײַך װי די אַנדרע. גאָט האָט באַשאַפֿן דער װעלט צוליב אונז און גאָט אַלעדיקט דער װאָס שרײַבט קעגן שרון אַ קריקאַטור פֿון זײַן גרױסן אחור. אַן ערד ציטערנישט אין איראַן איז צוליב זײערע שנאת ישראל, אונזערער אײגענער רבין איז דערמערדערט געװאָרן פֿאַר זײַנע 'רציחות' און יעצט אין סרי לאַנקאַ איז װײַל זײ זענען מוסלמענער און קוק זײ האָבן נישט געװאָלט נעמן הילף פֿון ישראל. מאַכט נישט אױס אַז נאָר מענטשן האָבן זײ נישט געװאָלט, מאַכט נישט אױס אַז אין די צײַטונגן איז געװען אַ מעשה פֿון אַ פּאַלעסטינער פּאָר פֿאָלק װאָס האָבן געהאָלפֿן אַ ישראלישע משפּחה װײַל צײַטונגן און אַנטיסעמיטישקײט גײן צוזאַמן װי מטות־מסעי. אױסער, פֿאַרשטײט זיך, די פֿרומע צײַטונג װאָס געהערן כּמעט אַלע צו דער לעצטער גרופּע.

בײדע זענען אָבער נישט קײן רוב און הודו לה' אױף דעם. רוב עולם איז אינטערסירט אין דער נײַעס, האָט רחמנות אױף די מענטשן אָבער צוליב נישט האָבן צוטריט צו די מאָדערנע פֿאַרבינדונגס מיטלן זען זײ נישט דער רױע פּײַן װאָס די כװאַלן האָבן אָנגעמאַכט. זײ זענען שטאַרק נתפּעל פֿון דער כּוח פֿון דער ים, שטאַרק צוטון צי דער חב"דסקער האָט אױך געװוּסט אַז ס'גײט פּאַסירן אָדער בלױז דער חפֿץ־חייִם, שטײן שעות און זענען דן דאָס גרײס פֿון די באָסעס און באַנען װאָס די כװאַלן האָבן געװאָרפֿן, זענען שטאַרק צופֿרידן אַז זק"א איז אַהין אָנגעקומן אָבער פּראַקטיש עפּעס טון פֿאַרדעם, עד כּאן. ס'האַנדלט זיך ברוך השם נישט מיט עגונות. װײַטער עפּעס געבן, איז זײ פֿרעמד אַרױס נעמן אַ פּרוטה פֿון קעשענע פֿאַר אַזאַ צװעק. קײן מליצה בריװ פֿון קײן רב איז נישט דאָ, אַ טײַ אָװענט װעט מען אױף דעם נישט מאַכן און אַ בעל מקובל װעט אײַך נישט צוזאָגן בני חיי ומזוני אױף אַהין צו געבן. אױסער דעם זענען די פּרטים װיאַזױ צו געבן אױך נישט פּובליצירט אין פֿרומע טײַטונגן און ממילא אַפֿילו אַז ס'פֿאַלט עמעצן אײַן װײסט ער נישט װי ס'קומט צו זײ אָן.

װיאַזױ צו געבן האָב איך געװוּסט אָבער דאָך איז עס מיר געװען מאָדנע. איך האָב בלױז אײנמאָל געגעבן פֿאַר אַ נישט ייִדישן צװעק, פֿאַר אַן אַנטי קאַנצר צדקה און דאָס איז געװען מיט אַ פּאָר יאָר צוריק. אין קאָפּ האָבן זיך מיר אױפֿגעשטעלט טענות אַז ס'איז קאָרופּט, און דער געלט קומט אַהין נישט אָן, און איך געב נאָר װײַל איך װיל עפּעס טון. בקיצור אַלע טענות װאָס איך קען ברענגן אױף יעדער צדקה צי ייִדישע צי כינעזישע אָבער דאָ האָט עס מיר עפּעס מער געשטערט װײַל איך האָב געװוּסט אַז איך געב נישט נאָר פֿאַר דער צונאַמי.

איך װאָלט מיך געפֿאָפּט װען איך זאָל מאַכן דעם אָנשטעל אַז איך האָב נאָר געגעבן פֿאַר דער צונאַמי. װיבאַלד איך װײס װי פֿרעמד דאָס קומט אָן פֿאַר מײַנע באַנדע איז געװען אין דאָס געבען אַ שטיקל מרידה. אַ װעג פֿון זאָגן צו מיר אַלײן אַז מײַנע װערדן און בילכערקײטן האָבן זיך געענדערט. באָדט אײַך געזונטערהײט אין אײַערע בלאָטעס, מײַנע קינדער צװינגט איר מיר אָפּצוגעבן אין אײַערע מוסדות, מיר נױטיקט איר זיך צו פֿאַרשטעלן אונטער מאַסקעס פֿון פּענע־נעמער אָבער איבער װאָס איך טו און װוּ איך לײג אײַן מײַן האַרץ און מײַן קעשענע זענט איר נישט בעלי בתים. איר דרשנט אײַך װײַטער װעגן עניי עירך און לערנט עס אָפּ צו מײנען די װאָס שטײן מיט אײַך אױף אײן פּאַרענטשע, ברענגט דעם חיד"א װען ס'לױנט אַז עניי ארץ ישראל זענען נאָך פֿאַר עניי עירך און איך װעל אָפּשיקן געלט קײן טײַלאַנד. שרײַבט אין אײַערע פּרעסע, די ענגלישע פֿאַרשטײט זיך, װי אײַערע מיטלײַד ליגט איבער אַלע ע' אומות אָבער מיר קענט איר עס נישט פֿאַרקױפֿן. איך װײס װי איר װאָלט פֿאַרשטײנערט אַ רב װאָס זאָל רעדן בײַ זײַן כּל נדרי דרשה, אָדער אפֿילו אױף זײַן שובֿבֿי"ם דרשה פֿון נױטיקע אױפֿן אינדיאַנישן ים. יאָ, איך זע אײַך אױס מאָנדע און אױפֿגעקלערט, באַשולדיקט מיר פֿון זיך מה יפֿיתן פֿאַר די גויים און זאָל דאָס זײַן מײַן ערגסטער זינד, און נײן ס'אינטערסירט מיך נישט װאָס זײ װאָלטן געטון װען ס'זאָל זײַן פֿאַרקערט. איך האָב אַ ברירה צו גײן מיט דער שטראָם פֿון דער װעלט אָדער מיט אײַערע שטראָם און איך װעל מיט קײן אײנס נישט גײן בלינדערהײט. ס'איז דאָ אַ גרענעץ צו אײערע שליטה איבער אונז. אַז דאָס מאָל גײט דער װעלטס שטראָם קעגן אײַערע װעל איך אײַך נישט בעטן מחילה דערױף.

דער בעסטער זאַך איז אַז צום סוף האָב נישט נאָר איך געגעבן נאָר מײַנע קינדער אױך. יעצט זאָל דאָס געלט אָנקומן װוּ עס קומט נאָר אָן. מיר קען מען נישט נאַרן װײַל איך װײס דאָך אַז רחמנא ליבא בעי.