אַ וועלטס קשיא

"ואך למותר שאיסור חמור ואיום לקרות ולהסתכל בהוועב-סייט הנ"ל מלבד האיסור להשתמש באינטערנעט בכלל שאינו לצורך מסחר..."

והא אין איסור חל על איסור!

שר המסכים

הן כּל יקר ראתה עיני בבא לפנינו איש מהיר במלאכתו הרבני ר' שלום בערגער הע"י אב"י בעיר באלטימאר יצ"ו ובאמתחתו תכריך של כתבים אשר טרח ויגע לחבר והמה בכתובים לארוג מחרוזות של שירים ועיינתי בכמה מהשירות ותשבחות שלו וממש נראיתי כמיקר בנפלו עלי מים קרים על נפש עיפה והם המה שיר השירים אשר לשלום וקול אומר הודו והגם משום טעם הכמוס עמדי אין מדרכי לבוא כשר המסכים כי יודע אני מך ערכי ואינני ראוי לעמוד במקום גדולים אבל בהגלות נגלות אלי את האור כי טוב יצאתי מגדרי ואזרתי חילי וחגרתי מתני לחזק ידי העושים והנעשים ובפרט שידעתי נאמנה ההרפתקאות דעדי עליה עד שבא הלום ובדין הוא שיטול שכרו וגם חביבין עלי שמעתתא ודברי תורה צריכים חיזוק.

ואמינא לפעלא טבא יישר ואף ידי תכון עמו וקורא אני לכל אוהבי ומוקירי בית אבא וגם לרבות הסרים למשמעתי להיות חבר לכל אשר יראוך וליתן דמי קדימה להמחבר הנ"ל להיות מהפרענומעראנט"ן ואחד המרבה ואחד הממעיט ובלבד שיטול חבל ויטה שכם במצוה זו כדי שיוכל המחבר לברך על המוגמר ולהוציא פרי מחשבתו מן הכוח אל הפועל וגם אני בל"נ אעשה כן וממני יראו וכן יעשו ומובטחני שכאשר יצא הספר מתחת מכבש הדפוס ותביאו הברכה אל בתיכם יתמלא הבית כולו אורה.

הכ"ד הצעיר באלפי ישראל המדבר לכבוד התורה ועמליה ומצפה להרמת קרן התורה וישראל במהרה דידן

הק' קטלא קניא

ליפּא לא יושיענו

ראשית כּל אַ מחאה. ר' ליפּא האָט געלייגט אַן אבן הפּנה פאַר זיין נייע שטיבל אין איירמאָנט און מען האָט אונז נישט גערופן, נישט געבעטן אַ בריוו און אפילו נישט מודיע געווען. פאַרשטייט זיך אויפן דריטן טאָג סליחות וואָלט מען ניטאַמאָל צו אונז געקענט אַריינקומען אויסער דרייע פאַרטאָגס נאָך וואַרטן פיר שעה. אָבער אף על פּי כּן וואָלטן מיר מן הסתּם געשיקט איינס פון די קינדער מיט אַ בריוו פונעם טאַטן און געבעטן אנ"ש זאָלן זיך משתתף זיין כּדי צו האָבן אַ פינגער אינעם נייעם שיסל. ממילא מיזן מיר מוחה זיין אויפן בזיון פון כּבוד התורה און מלך שמחילה על כּבודו...

אין אמתן זענען מיר אינגאַנצן נישט בייז. חוץ פון וואָס מיר זענען פון די הנעלבים ואינם עולבים פּאַסט דאָך נישט צו גיין אויף אַזעלכע פּלעצער וווּ עס קומען נישט לכל הפּחות נאָך אַ מנין בעלי מופתים, בנן של קדושים, צדיקים, חסידים ואנשי מעשה. עס איז אויך למעשה אַ סאַך בעסער אַז מען זאָגט נישט אויפן גאַס אַז מען האָט אונז גערופן ווייל כאָטש מיר גיין אויפן דרך בעל שם און זענען מקרב אַלע יידן מיזן מיר דאָך אויך אינזינען האָבן כּבוד בית קטלא. ווי דער טאַטע פלעגט צו זאָגן, טאַקע בנים אתם לה' אלקיכם אָבער נישט אַלע קינדער לאָזט מען גיין אַ קאָלפּיק.

אָבער ברוך השם אשר לא השבית לנו גואל. מיר האָבן היינט אַ יו-טיוב וואָס בזכות דעם קענען מיר זען ווי גדולים מאַכן זייערע כּפרות נאָך איידער מען האָט דעם האָן געשחטן, און נאָך פאַר מען האָט דער כּלה געגאָלט קענען מיר זיך שוין מיטפרייען מיט צדיקים טאַנצנדיק די מצוה טאַנץ. ווי נשמות פון זיידעס וואָס קומען פון גן עדן צו חתונות אַזוי האָבן מיר זיך באַטייליקט. מיר האָבן מיר געהערט רבי ר' מיכאלס דברי פּתיחה, רבי ר' ליפּאס דברי ברכה און רבי ר' בערלס דברי שירה.

עליונים ששו ותחתונים עלזו צוצוקוקן אויף אַ דור דעה ווען די נביאות און רוח הקודש וואָס איז ביז היינט נאָר געלעגן ביי די האַלבערשטאַמס און טווערסקיס, טייטלבוימס און האַגערס גייט מיטאַמאָל אַריבער צו יידן וואָס מען האָט פאַר זייערע זיידעס נישט געבעטלט איבער גאַנץ גאַליציע און אונגאַרן. די רביס מיט די הייליגע זיידעס מאַכן אוודאי הטוב והמטיב אַז מי יתן כּל עם ה' נביאים ווערט מקויים און אייניקלעך פון פּלאָמערס און סטאָר קיפּערס מאַכן זיך אויף שילן, פירן טיש, זאָגן תורה און גיין אָנגעטון מיט געפאַרבטע בעקיטשעס ממש ווי דער זאַך אַליין. ובזה אפשר לפרש די סתירה אַז עס שטייט אין בן דוד בא סיידן אַז עס איז כּולו זכּאי בשעת ווען עס שטייט אויך אַז בעוקבתא דמשיחא חוצפא יסגא. נאָר וואָס דען צו זיין פון די זכּאים פאַרלאַנגט זיך נישט אַ קליין מאָס חוצפּה.

מורי ורבותי! מיר ווילן אייך נישט אַנטוישן און קאַליע מאַכן אייערע באַגייסטערונג ווען איר קוקט זיך צו ווי די שכינה נעמט זיך איר פּעקל און שטעקל און קלייבט זיך איבער קיין איירמאָנט. יידן נעמען זיך צאַם כּאיש אחד בלב אחד און מאַכן זיך אַ בית תּפילה אָן קיין ווייסע זשופּיצע אין זייערע מיט. מיר וווּנטשן מיטן פילן האַרצן עוד תטעי כּרמים בהרי קאַטסקילס און אייערע ווערק זאָל זיך פאַרשפּרייטן קיין ברוקלין, קיין איירופּע ולמעלה בקודש קיין ישראל.

און מיט דעם אַלעם טוט אונז לייד אַז ווי אַן אמתער ייד וועט דאָס זיין דער שיל וווּ מיר גיין מיר נישט. מיר האָבן ליב קליינע שטילע אַלטע שילן מיט געלע לעמפּ און טישן וואָס לויפן בלויז אַרום די ווענט וואָס שטיין איינגעזאַפּט מיט יאָרן פון תפילות, און נייע שילן מיט מאַרמאָרשטיין און ישראלישע ארון קודשס גלייכן מיר עפּעס נישט. ממילא איז שוין בעסער צו בלייבן דאָרט וווּ מיר זענען איינגעוווינט, וווּ מיר קענען דעם קל אדון פון יעדן בעל תפלה און דער מאָגן האָט זיך שוין צוגעוווינט צום טעם פונעם הערינג.

דאָס איז אָבער נישט אַלעס. מיר האָבן נישט אויפגעגעבן די עבודה זרות פון אמונת צדיקים און תורת הבעל שם אויף זיך צו ביקן צום פעור פון סעלעבס און מקריב זיין קרבנות אויפן מזבח פון חסידישע פּאָפּ. אַז איר וועט צוקוקן דער ווידיאָ וועט איר זען אַז דער גדולה פונעם נייעם פּלאַץ איז איז אַז ער געהער פאַר קיינעם נישט. ומכלל לאו אתה שומע הן אַז אס געהער פאַר אַלע און יעדער וועט דאָרט באַקומען אַן אייניקע ברוך הבא. דער פּעקעדז קומט אָבער דאָך מיט אַ גרויסער באָרד אין דער זייט צו ווייזן וווּ און וואָס צו זאָגן ווי מען צייגט פאַר אַן אבי הבן אַן עם הארץ וועלכע ברכה צו מאַכן אויף אַ ברית. אַ סאָרט פּיוריטאַניזם וואָס וויל זיך אָפּשאָקלען פון קאַטוילישע היעראַכיעס. ואם תימצי לומר אַ טיי פּאַרטיי וואָס איז אַנטוישט מיטן הילוך העולם און וויל משנה זיין סדרי בראשית. און די נייע עבודה זרה האַלט מען צוזאַמען מיט נגינה אונטער אַ מאַסקע פון אחדות כּאילו מיר האַנדלען מיט די דאַשיקלעך מיט וועם דער בעל שם האָט געזאָגט תהילים.

איז לאָמיך אייך זאָגן. דער בעל שם האָט געזאָגט אַז נאָך אַלע זיינע השגות גלייבט ער ווי אַ נאַר און ליפּא זינגט שטאָלצירנדיק 'איך בין אַ פּשוטער ייד'. ושכינה מה אומרת? די שכינה זאָגט לאָטס מיך שוין אָפּ מיט פּשוטע יידן פון וועם איך האָב די והותר און גיבט מיר זייט מוחל אַ פּאָר אפּיקורסים. אַז ליפּא וויל זיך באַנעמען ווי אַ פּשוטער ייד הרשות בידו. אַז ער וויל מאַכן אַ שיל פאַר פּשוטי עם און ברענגן אומאָפּהענגיקע דרשנים און מגידים זיי דערציילן אַ מעשהלע, אַ משל מיט אַ נמשל און אַ טייער וואָרט איז הבא לטהר מסייעין לו. קומט מיר אָבער נישט פאַרקויפן אַז מען איז דאָ משנה סדרי בראשית, אַז ויאמר אלקים יהי אחדות און עס איז געוואָרן אַ שיל.

מורי ורבותי! אונזער חורבן איז נישט אַז עס פעלט אונז אחדות. אונזער חורבן איז אַז מיר וויסן נישט וויאַזוי זיך צו קריגן. די פרומע אויפגעקלערטע וואָס ברענגן קליפּס און פאָטאָגראַפיעס פון נאַציאָנאַל גיאָגראַפיק ווי די אחדות פון אַ באַנדע באָפעלאָויס קען באַזיגן אַ לייב פאַרגעסן אַז דאָרט האַנדלט זיך טאַקע מיט בהמות. אחדות געבט אונז המודיע און יתד און משפּחה וווּ מיר זענען אַלע אַזוי ווויל און אַזוי זיס און אַזוי פיין. אחדות געבט אונז כּל העולם כּולו וווּ מען קען קוקן די שיינע פּיקטשערס אָן אפילו אַ רמז פון עפּעס דענקעריש.

אחדות געבט אונז לויות פון טויזענטע פאַר אַ פאַרדאַמטן רוצח, אחדות געבט אונז תהלים פאַר אַבּיוזערס פון קינדער, אחדות געבט אונז מוזיק פון ליפא ושותפיו פאַר רובאַשקין און אחדות באַטיטלט דער ראש פון אַ שפּיטאָל, מענגעלע. נישט ווייל מיר זענען גערעכט, נישט ווייל מיר זענען צדיקים, נישט ווייל אַנדערע זענען אומגערעכט נאָר ווייל זיי קענען אויסטאַפּן אַטאַוויסטישע פּחדים פון נעבעך אַ לעמל צווישן זיבעציק וועלף וואָס יעדער וויל פאַרצוקן. ביי כּלל ישראל קען זיך איטלעך זיין פּעקל און ווייסט אַז דער שלא אחד בלבד קומט בכל דור ודור און קען נאָך אפשר קומען אָנקלאַפּן אויף זיין טיר. ממילא אַזוי ווערט אַן אַחדות פון מייזלעך וואָס לויפן צוזאַמען אינעם לעכל אַריין צו שרייען משכיל לדוד בהיותו במערה תפלה.

און ווען מען קריגט זיך אויף וואָס איז שוין דער געשלעגעריי? שאלות ותשובות איבער אַ קליווער גט? צי מורה נבוכים איז בכתובים אָדער יצא מן הכּלל? סך הכּל איבער וועלכער ברידער קען דינגן בעסערע אַדוואָקאַטן און בעסער שמירן מיוניציפּאַלע באַאַמטע. אַן אידיאָט רופט אויס אַן איסור אויף שייטלען און עולם גולם אָדער מאַכט זיך נישט צוטון אָדער פאָלגט ווי אַ בהמה. אפשר אַן אינטעלעגענטע דיבאַטע פון מתירים און אוסרים? לא מיניה ולא מקצתיה. ווער קען זיך טיפער אַראָפּבייגן אין די שמות קדושים שאינם נמחקים און רעדן ווייניקער שכל איז קדוש יאמר לו און פון זיינע שווענץ ווערט אַ שרעק.

און אָט אַן אחדות פון דעם סאָרט וועט איר האָבן אין איירמאָנט און מען וועט זיך רימען אַז יעדער קען קומען. הערט איר אַ גדולה: מען לאָזט אַריין אַלע יידן. אין מייסיז לאָזט מען אויך יעדן אַריין, אין דער קאַרניגי זאַל פרעגט מען נישט ביי קיינעם צי אַן ארוני אָדער אַ זאַלי און אין דער פריק קוקט מען נישט צי איר גייט אַ וואָלענער טלית קטן. נאָר ביי יידן שליסט מען אויס יידן און וואָס פרומער זענען אַלץ מער אויסגעשלאָסן.

און אַז דאָרט רעדט מען זיך איין וועלן מיר קומען אל המנוחה ואל הנחלה איז חלומט ווייטער. די ייִנגלעך וועלן ווייטער גיין אין תלמוד תורהס צו זיצן שורות אויף שורות און זיך אויסרייסן די לינגן צו טייטשן וידבר ה' אל משה לאמר און ביז די צוועלף לערנען סוף טאָג אַביסל 'ענגליש', די מיידלעך וועלן ווייטער לערנען עטוואָס מער לימודי חול צוזאַמען מיט נייען און הלכות שבת צו פירן אַ יידישע קאָך. און די נשים, פון וועם מען האָט גאָרנישט געזען ביים אבן הפּנה, וועלן זיך ווייטער פרה ורבה זיין ווי בלויז גאָט קען הייסן און בלייבן אין דער היים טוישן די ווינדלעך און אַז זיי וועלן זיך באַנעמען וועט מען זיי נישט פּסלען דער עירוב. און די מענער? זיי וועלן זיך פּאַטשן די בייכלעך אין זייערע נייע געביידע אַז זיי האָבן אחדות.

מיי פרענדס, מיר זענען שוין צו ווייט פאַרקראָכן. אַ שטיבל אָן אַ רבי אָדער וואָס געהערט נישט צו אַ דינאַסטיע איז נישט מער ווי טוישן די בעל תפלות אויפן שיף וואָס פאָרט קיין תרשיש. עס איז צו שפּעט. אפילו אַרויסוואַרפן די יונהלעך וועט נישט אָפּשטילן דער שיף.

בעלי מנגנים איך וווּנטש אייך הצלחה רבה אָבער איך וויל קיין פּשוטער ייד נישט זיין. ליפּא לא יושיענו, על סעלעבס לא נרכּב ולא נאמר עוד אלוקינו למעשה ידינו ווייל מאַכן מיט די הענט ברענגט נישט קיין ישועה. מיר דאַרפן רעאַליזם נישט סענטימענטאַלע טרערן קוועטשערס. דאָס איז נישט מער ווי די זעלבע יידענע מיט אַן אַנדערע פאַרבּ בעקיטשע. געט מיר אַ שיל וווּ מען לאָזט אַ יידן מנוחה, מען לאָזט אים פרעגן קשיות און מען צווינגט אים נישט מקבל זיין תירוצים, מען איז נישט אַ חסיד פון אַלע רביס נאָר מען קאָפּעט זיי יעדער באַזונדער אַרויס און דאָרט קום איך זאָגן מה טובו.

עשרתם ערבתם הדליקו את הנר

אַ צדיק האָט געטייטשט עשרתם, עס זענען שוין דורך די עשי"ת, ערבתם, ס’יז שוין אויך דורך ערב יום כּיפּור, הדליקו את הנר מען האָט שוין געצינדן ליכט און מען האָט נאָך אַלץ נישט תשובה געטון.

איך גיי מיר אויפן גאַס און עס טוט זיך אַ וווּנטשעוואַניע. מען געט זיך הענט און מען גמר טובט און גמר חתימהט זיך. פון פיש געשעפט שווימן אַרויס מענטשן מיט זייערע געווּנטשענע פיש צוליבן מעשה בשוטר העיר שאמר לעבדו קנה לי דגים. מאָרגן וועט דער וועלט אַרומלויפן צוטראָגן, כּפּרות פאַר די גאָר פרומע, דאַווענען, אַ שטיקל לעקך פונעם גבאין, קאָכן, באַקן, איינקויפן, אַ סעודה, מיט אַ מקוה, מיט אַ מנחה, מיט צדקה טעלערלעך, מיט נאָך אַ סעודה, מיט איינפּאַקן וואָס צו נעמן אין שיל פאַרן זמן און איך קען מיך נישט כּולל זיין אינעם טומל. איך בין שוין צו ווייט פאַרקראָכן צו קענען אַ טייל נעמן אָבער נישט גענוג ווייט עס זאָל מיר נישט בענקן און עס זאָל מיר נישט וויי טון מיין דערווייטערניש. וואָס טוט מיר וויי, ווייס איך אַליין נישט ווייל איך נעם יענץ נישט צוריק אפילו דער בת קול זאָל מיר הייסן. אָבער אַ ווייטאָג איז דאָ.

איך ווייס דער קול וועט זיך מיר שטיקן ווען איך בענטש די קינדער מיטן ווייסן קיטל אונעם טלית אויפן קאָפּ. איך וועל צוקוקן ווי די גאַסן שטראָמן צו כּל נדרי און זיך וווּנדערן צי דער מקטרג רידערט הללו והללו אָדער איז ער שטום ווי די יום כּיפּור פאַדעשוועס. איך האָב טאַקע ליבּ דער ספּעקטעקאַל פון יידישע מנהגים אָבער עס עסט מיר אַז איך קום נישט אָן צום תּוך.

די טעג פאַרבלענדן מיט זייערע לעמפּ וואָס שיינען אין די אויגן און מאַכן אַלע אַנדערע ריכטונגן אויסזען ווי חושך ואפילה. אָבער מיין ריקן נישט מיין פּנים ווייזט אַהין און צופיל נחמה קען איך פון דאָרט נישט לייזן. וועג ווייזערס געפון איך נישט טראָץ דער ליכטיקייט אָבער עס איז אַ טרייסט אַז אַנדערע גיין אויפן שטראָז. אפילו אַז איך גיי אין אַ פאַרקערטן ריכטונג עלענד בין איך אָבער נישט.

און פּונקט אין די טעג פרעגט מיר אַ לייענער "וואס האט דיר געטוישט? ווען האסטו אנגעהויבן כאפן אז "עס טויגט נישט"?" פרעגט מיר לייכטערע שאלות, האָב איך געדאַרפט ענטפערן, און נישט אין די צייט פון יאָר. איך פרעג מיר אַליין: מיט וואָס האָב איך מיך דען געטוישט? צו סליחות שטיי איך אויף כּמעט יעדן טאָג און זאָגן ביי נאכט שפּירט זיך ווי אַ שווינדל, אין די אלול טעג דרייען זיך מיר די געדערעם, אַז דער עולם האָט אויסגערופן ונתנה תּוקף איז מיר אַ ציטער דורך געלאָפן דער שדרה, עשרת ימי תשובה ריר איך נישט אָן דער בען אַנד דזעריס אין דער אייז קאַסטן און ביי נעילה וועל איך דורשטריקעהייט זויפן די השם השמס. איז וווּ ליגט מיין ענדערונג? בן ארבעים לבינה און איך פאָלג ווי אַן עברי יינגל.

פרעגט מיר אָבער צי יש מנהיג לבירה און איך וועל אייך זאָגן אַז איך ווייס נישט. און אַז איך וועל אַרויפקומן אויבן און איך וועל זען אַז עס איז נישט אַרויף און עס איז פּוסט וועל איך נישט חרטה האָבן אויפן שלש-עשרה מדות אפילו אַז איך וואָלט געקענט באַשטיין זיין אין בעט. פאַר די גלייביקע איז נעבעך שכר מצוה בהאי עלמא ליכא און וואָס איז נאָך האי עלמא ווייסן זיי נישט בעסער ווי איך. ווי ר' וויליאַם האָט  עס אָנגערופן 'די אומאַנטפּלעקטע לאַנד פון וועמענס תּחום קיין משולח קערט זיך נישט צוריק.'

ביי מיר איז אָבער עולמך תראה בחייך. איך נאַש די יוצרות און פרעס די פּזמונים. איך בין מיך מחיה אויף אור-אַלטע נוסחאות און וויקל מיך איין אין פּיור יידישקייט. וואָס קען זיין בעסער ווי דעם? און אַז מען וועט מיר אויף דעם אַמאָל באַלוינען וועט עס זיין אַ באָנוס, הכּל ריוח. און אַז נישט וועל איך נישט דאָרט זיין צו קלאַפן על חטא אָבער אויף מיין פאַרעיפּושטן גוף וועט מען ווייטער זאָגן תמניא אפּי אין די אותיות פון קטלא קניא.  אַזוי שלעכט איז דאָס?

אַ גמר חתימה טובה אייך אַלע!

ממי אפחד?

גאָט איז מיין ליכטיקייט און מיין הילף פון וועם זאָל איך מורא האָבן? גאָט איז דער פעסטונג פון מיין לעבן פון וועם זאָל איך פאָרכטן? ...ווייל מיין פאָטער און מיין מוטער האָבן מיר פאַרלאָזט און גאָט וועט מיך איינזאַמלן.

באַלד וועלן מיר זאָגן די פּסוקים טאָג איין טאָג אויס צוויי אָדער מאַנכע אפילו דריי מאָל אַ טאָג. אין די זיבן וואָכן ווען מען לאָזט אויס די תפלות מיט לדוד ה' אורי וועט עס מיר אויסקומן צו זאָגן לדוד אַ פּאָר מאָל. איך גיי אַ גאַנץ יאָר אין שיל און אין די טעג גייט מען דאָך נאָך מער ווי אַ גאַנץ יאָר. פון די פּאָר מאָל וואָס לדוד וועט פאַרבייגיין מיינע ליפּן וועט אוודאי אויסקומן עטליכע מאָל ווואָס דער מיינונג פון די ווערטער וועט אויך דורך לויפן מיין מוח און די ווערטער וועלן מיר דערהייבן. איך וועל זיי רייטן ווי אַן אינדלער (סערפע"ר בלע"ז) רייט די וואַלן אויף זיין טאָוול ווען ער כאַפּט זיך אין גאָרנישט אָן און פּשוט דרוקט זיך צו צו זיין טאָוול און לאָזט די וויילן זאָלן אים וואַרפן אויף אַרויף און אַראָפּ ווי פרעהס סוס ורוכבו.

אַז עס וועט מיר בּאַלאַגערן  אַ מחנה וועט מיין האַרץ נישט פאָרכטן, אַז עס שטעלט זיך קעגן מיר אַ קריג בין איך אין דעם פאַרזוכערט.

פרעגט מיר אסור נישט וואָס דער דעם איז. טאָמער מיינט איר אַז דאָ וויל איך שרייבן אַז איך האָב געזען דער ליכט, געטראָפן גאָט און איך בין געוואָרן אַ ווידער געבוירענער, אַ קטן שנולד איז פּליז מאָוו אָן. מאידך גיסא אַז אַ כּופר, אַ מאמין ואינו מאמין צי פון די קטני אמנה זעט נישט דער שיינהייט אין די געזאַנגן און  לידער פון גלויביקע איז ער צי זי פּשוט בלינד און טויבּ. לאָז זיי זיך מיאוסן פון די בלוט דאָרשטיקע אשרי שיאחז ונפּץלעך, זאָל שפוך חמתך גרוילן און יכּכה ה' שטיקן אין האַלץ קען מען דאָך אָבער אויך נישט איגנאָרירן די האַרמאָניע פון ה' רועי לא אחסר. צי פון דוד המלך צי וויליאַם בלייק, צי אין קונסט, אין מוזיק, אין אַרכיטעקטור אָדער אינעם געשריבענעם וואָרט האָט מאמינים איבערגעלאָזט אַן אַרבטייל געשאַפן פון שטרעבן צום בזאת אני בוטח. איך בין טאַקע דאָ נישט אויסן געפונען דער 'זאת' ווייל ימי יכלו, מיינע טעג וועלן זיך ענדיקן און פאַרלענדט ווערן און קליגער וועל איך נישט ווערן. מיר איז דער עיקר אַז מיט זאָגן די ווערטער, הערן דער מוזיק, זען דער מאָלערייען אָדער געביידעס כאַפּ איך מיט אויפן אינדלער טאָוול און פאַר די פּאָר מאָמענטן הייב איך מיך מיטן מחבר פון די ווערטער און מיט אַלע וואָס האָבן אויף זיי געריטן במשך די דורות. צוזאַמן יעלו שמים ירדו תהומות.

דער זייגער איז אַצינד זייגער זעקס פאַרטאָגס און איך זיץ שוין דאָ אַ קנאַפּע דריי פערטל שעה. דער זין גייט אויף קעגן דער פענסטער וווּ איך זיץ און די פאַמיליע זענען רוהיק אויף זייערע געלעגער. אין זייגער איינס דרייסיק בין איך אַהיים געקומן פון אַ באָנגעלוי קאָלאָני וווּ מיין שוואָגער האָט מיר געליידנט אויף אַ באַרבערקיו און מען האָט געגעסן ברבורים ושליו ודגים. נישט ממש אָבער סטייק שניצל וסאַסעדזעס זענען געווען ווי אויפן סעודה של לויתן. נאָך אַזאַ סעודה און שפּעט אַהיים קומן וואָלט איך אויך געדאַרפט זיין אין אַ זיסן רוּה. בין איך אָבער דאָ און איך פיר אַ קריג מיט מיינע פּחדים.

אין זייגער פינעף צען צי ווען האָט זיך מיר געחלומט אַז איך בין אין שיל און מען שמועסט און מען טענהט זיך ווי געווענדלעך. מיט אַמאָל הער איך דער קוויטשעדיקער קול פון ל.ג. אַ יונגערמאַן, שוין נישט אַזוי יונג אפילו, אַ שיינער ייִד מיט אַ לאַנגע גרויליכער באָרד און ווילדע וואָנזען. אַ תקיף, זיצט אויף אַפּאָר קהלישע קאַסעס און האָט אַפּאָר הייזער אין דער זייט. ער דאַווענט נישט תמיד אין מיין שיל אָבער ווען ער קומט צו גיין באַקומט ער אַ מוסף, מען קויפט אים אַן עליה, אַ מפטיר געווענדעלך. ווען ער רעדט קופּקעט מען זיך אַרום אים און ווען ער זאָגט אַ מלתא דבדיחותא לאַכט אַיעדער. שרייבט זיך מיט תלמידי חכמים און וואַרפט זיך מיט זיינע ידיעות איבער די חסידישע תורות שבעל פה, כלומר די ענינים וואָס השתיקה יפה להם. צי עס איז דער מחלוקת פון דער צאַנזער רב און זיין זין דער שיניעווער רב, דער קריג צווישן צאַנז און רוזין, די ראַבערייאונגן פון בעלז און מונקאַטש, ר' יואלישנס קאַמפערייען מיט דריי פערטל וועלט, די אָפּגעפאָרענע קינדער פון דעם רבין און די מאָדערנע טעכטער פון יענעם.  אַ פּיסק וואָס ווען ער רעדט שטיין אַלע און גאַפן אויף די פּערלווערטער וואָס שיטן זיך פון זיין מויל. בקיצור אַ דעה שטעלער אין יהדות החרדית וואָס הלכה כּמותו בכל מקום.

ער האָט בלויז אַ קוויטש געטאָן אין מיין טרוים און ויקץ והנה חלום. אַז עס וועט זיין אַ ויחלום שנית ווענדט זיך צי איך וועל זיך באַלד ווידער איינפּאַקן אין בעט אַריין אָבער ותפעם רוחו איז שוין געווען. אָט אַזעלכע חלומות באַגלייט מיט פּחדים זענען מנת חלקי וצור חבלי. זיי צושטערן מיינע נעכט און אָפט אויך מיינע טעג . אַמאָל בין איך ביים שוועל אַריין צו גיין צו מיין רבי ביי וועמענס טישן איך האָב פאַרברענגט לאַנגע שעות פון מיינע בחורישע יאָרן און דער פּחד פונעם רבין צושוידערט מיין שלאָף. אַמאָל איז פאַרקערט און איך בין מיט אים אין אַ שמועס אין איך שפּיר דער זיסקייט פון גן עדן. נאָך אַוועק לעכצן מיינע צענער יאָרן פאַר אַ שטיקל שריים, פאַר אַ דרוק מיט די פינגער ביי שלום עליכם, פאַר אַ שמייכל ביי גוט שבת זאָגן בין איך מיט אים אין חלום און ער הערט מיר אויס אַ יעדער וואָרט. עס איז אַזוי זיס אַזוי ווי זעטיקייט פאַר אַ גביר וואָס לאָזט אים אויך נישט שלאָפן. אַנדערע מאָל בין איך ללעג ולקלס צווישן אָט אַזעלכע קאַפּיצאַנטן ווי דער וואָס האָט מיר היינט אויפגעוועקט. אַמאָל בין אַיך אַן אַרעסטאַנט פאַר האָבן אויסגעפירט אַ האַרבע עברה און איך אינגאַנצן אַליין זיץ אויפן שולד באַנק מיט דער הילפלאָזקייט קעגן צוריקדרייען דעם זייגער. און אַמאָל איז עס אַ ויקץ מיט אַ ותפעם רוחו אָן אַ פאַרוואָס. ווי דער פייט זאָגט ביי נעילה לעת קץ חז וירא. איך כאַפּ מיך אויף און דער האַרץ קלאַפּט מיר און איך פאָרכט און איך האָב מורא אָבער איך קען אייך נישט זאָגן פון וואָס. איך ווייס נישט צי איך האָב געחלומט און אַז איך האָב געחלומט ווייס איך נישט וואָס עס איז געווען.

פרעגט זיך די פראַגע: ממי אפחד? פון וועם האָב איך מורא? איז עס אַ פּחד פון ווערן אויסגעשלאָסן פונעם וואַרעמן חסידישן טראַכט מיטן דמיון אַז מחוץ תשכל חרב? אַז מיין לעבן קען נאָר דאָ האָבן אַ קיום און מיט יעדן לינקן מחשבה און האַסטישן וואָרט בין איך מיך מאבד עצמו לדעת? אָבער אפילו צו דעם האָב איך נישט דער קוראַז ממילא באַהאַלט איך מיך ווי אַ טמיר ונעלם. איך רעד מיך איין אַז מיט מיין עילום שם שיץ איך מיינע קינדערס שידוכים און מיין פּרנסה אָבער באמת שיץ איך מיך פון מיר אַליין. איך חלש נאָכן רבינס לשם ייחוד אַז ער זאָל מיך אויך כּולל זיין. נישט בשם כּל ישראל נאָר בשמי עבדך בן אמתך. און איך קאָפּע און שטויס ווי אַ קינד וואָס מען געט נישט וואָס ער פאַרלאַנגט. איך באַהאַלט מיך אונטער סודאָנימן ווייל איך שעם מיך פאַר מיר אַליין. מיין מחני נא מספרך איז ווייל איך וויל אויך אַ חלק לעולם הבא. אמת דעם היימישן עולם הזה שפּילט אַ ראָלע אָבער איך האַלט ווייט פון אויפגעבן מיין יענער וועלט. און דאָס דריקט און פאָכעט אין אַלע איברים. לאָזט נישט שלאָפן ביי נאַכט און געט נישט רוּה ביי טאָג. סך הכּל זוך איך לחזות בנועם ה' ולבקר בהכלו אויף מיינע טערמינען. את פּניך ה' אבקש צי דו ביסט דאָרט צי נישט אָבער איך וויל נישט צאָלן דעם פּרייז וואָס דו צי אין דיין נאָמן האָט מען באַשטומט.

וואָס האָב איך צוצולייגן אויסער אויסלאָזן קוה אל ה' חזק ויאמץ לבך וקוה אל ה'. קוה וחוזר וקוה.

האיש מקדש א’: רבים אומרים לי...

וווּ ביסטו? פאַרוואָס שרייבסט דו נישט? וואָס הערט זיך מיט דיר? איך האָב נישט קיין ענטפער. עס בענקט זיך מיר צום שרייבן, צו די גוטע צייטן ווען מען האָט זיך אַוועקגעזעצט און געקלאַפּט ווי ביי המן און די אותיות זענען גערונען, די מליצהלעך האָבן געפליסט און ווערטער האָבן זיך אָנגעשטויסן איינס אויפן צווייטן אין זייערע יאָגעניש אַרויס צו קומן לאוויר העולם. די צייטן האָבן זיך אָבער געביטן. מיר פירן היינט אַ פּרנסה קיין עין הרע, די קינדער גיין שוין אין ישיבות, מען בויט זיך שוין אפילו אַ בוידם און אַ ספרים שטיבל, די שונאים שווערן זיך אַז איך פאַרבּ מיר דאָס בערדל און אַקיצור שניים יסעו, די יאָרן לויפן.

 

מיינט איר אוודאי אַז אבדה תּקוותינו, מיר האָבן צאַמגעלייגט אונזער בויגן, אויפגעהאָנגן דער פעדער און אויסגעשיט דאַס בליי און געמאַכט אַ נאָך`ברכה אויפן גאַנצן שרייבעראַציע. האָט איר אויך אַ טעות. טינט פליסט ביי מיר ווייטער און עס וויל זיך שרייבן. איך זע ווי די וואָכן, חודשים און יאָרן פליסן מיר דורך די פינגער ווי זאַמד און אפילו אַ פּראָסט שטיינדל בלייבט נישט איבער. זיי גיין לטמיון כּאילו מען איז אַראָפ געקומן אויף דעם וועלט אויף צו געניסן איין שעה דאָס פאַרדינסט פון צען שעה, אויפצוהאָדעוון קינדער אַז סך הכּל זיי זאָלן קענען אויפהאָדעוון זייערע קינדער און דער גאַנצער תכלית פונעם רעדל איז אַז עס זאָל זיך נישט אויפהערן צו דרייען. אַ פיינער וועלט אָבער ווי נישט ווי א הילכדיקן שפּאַס.

 

זענען דאָ צוויי ישועות. אָדער זיך זעצן לערנען, און איך פאַרמייד דאָס נישט לחלוטין, אָדער זיך נעמן שרייבן מיט אַ ברען וואָס מען האָט אַמאָל אויסגענוצט אויף אַ נשמת. זיך זעצן לערנען האָט איר מעלות. עס איז ביי מיר אַזוי ווייט איינגעגראָבן און איינגעוואָרצלט אַז עס זענען נישט דאָ דערביי קיין קושיות פון תכלית און צוועק. לבי אומר לי אַז דאָס איז אונזער ציל אויפן וועלט און וויפיל דער מוח וויל מיר אָפּווענדן קען עס נישט ביים האַרץ צוגנבנען דאָס געשמאַק.

 

וויפיל מאָל גלוסט זיך עס נאָכן יצא אדם לפעלו און אַ פליישיקע וועטשערע זיך אָנצוטון דאָס רעקל און משכהו לבית המדרש. אמת עס איז דאָ אַ פּחד פון דער בושה אַז מען וועט מיר אָנקוקן ווי אַ כהן בבית הקברות. 'וואָס זוכט ער דאָ? נעבעך ער האָט געמיינט ער וועט טרעפן גליקן אין זיינע אויפגעקלערטע משוגעתן און צום סוף זעט ער אַז קיינער וויל אים נישט אָנקוקן קומט ער אַהער צוריק.' און אַ צווייטער וועט זאָגן 'נאַ, ער דאַרף שוין באַלד אַ שידוך טון קומט ער אין בית מדרש. איך האָב אים נעכטן געזען מיט אַ רעקל אויפן גאַס. ער פלעגט אייביק גיין מיט זיין משוגענע בלויע דזאַקעט. ער מיינט ער זעט אויס קול און די שקצים וועלן זיך פון אים צוטון מאַכן. לאָמיר זען ער זאָל זיך מיט זיי משדך זיין, דער גרויסער צולייגער, האַ.'

 

די בושות וועט מען אָבער איבערקומן און מען וועט זיך אַן עצה געבן אפילו מיט די גרעסערע בזיונות פון די וווילע יידן וואָס וועלן צוברענגן אַ קאַווע און מיר צוווייזן צו אַ פּלאַץ און די יונגעלייטלעך וואָס וועלן מיר קומן געבן שלום עליכם. איך האָב געזאָגט ברוך`הבא ביי זייערע ברית און זיי וועלן מיר געבן שלום עליכם אין מיין שיל. שיין זען מיר אויס. אָבער תורה איז נקנית ביסורין און צום סוף וועט מען זיך צוזעצן צו יידן ביי אַ דף`היומי שיעור און געניסן פון אביי ורבא און רבינא און רב אשי און זיך פּאַסמאַקעווען פון די אמוראישע אַקראָבאַטישע רקידות. אָדער אפשר וועט זיך גאָר גלוסטן צו הערן אַביסל פּשוטע משניות וווּ עס זיצן סתם עמך, תהילים יידן און שאָקלן זיך צו. אַ סגי`נהור זיצט אויך דאָרט און פרעגט אַריין, דער פאָרלערנער פּראָבירט ווייטער צו שטיפּן איידער מען שטעלט זיך צו מעריב, דער יודע הכּל האָט אַ תירוץ און שרייט צוריק, דער בלינדער ייד קען נאָך בעסער און ווענדט אים אָפּ, דער תהילים ייד שמייכלט צום ספּעקטעקאַל און האַלט זיין פינגער אינעם משניות נישט צו פאַרלירן דער פּלאַץ און דער רודף שלום פאַרזיכט צו פאַרגלייכן צווישן די צדדים. בלויז דער יודע תעלומות ווייסט אַז איך האָב שוין משוטט געווען אין אַלע עולמות אָבער נאָר דאָ שפּירט זיך אינדעהיים.

 

דער אמת געזאָגט אַז די פּרקים בתולה נשאת און האיש מקדש הייבן זיך שוין טאַקע ביי מיר אָן און מען דאַרף זיך נעמן צו די ביינער. און אַז נישט ביי מיר איז ביי די אַרומיקע איז וואָס האָב איך אַריינצורעדן אַז דער עולם זאָגט עס איז שוין צייט? דער ערשטער רמז האָב איך געהאַט ווען דער גבאי פון דער גמ"ח איז געקומן צו מיר אַהיים אָפּנעמן מזכּיר נשמות געלט. אַזוי ווי ער גייט אַרויס גיט ער מיר אַ פרעג און ווי אַלט איז דיין עלטסטער בחור? אַזוי זיבעצן, שוין נישט לאַנג, נישט לאַנג, דער אייבישטער זאָל העלפן און דער טיר האָט זיך פאַרקלאַפּט. דאָס איז געווען נאָך סוכּות ווען ער האָט געהאַט צו נעמן דער געלט פון יום`כּיפּור און שמיני עצרת צוזאַמן. יענער וואָך טרעף איך ביים בעקער אַן אַלטן באַקאַנטן. ער איז אַ מלמד, אַ פריינטליכער און ווען איך טרעף אים פרעגט ער מיר אַלץ מיט אַ שמייכל וואָס מען מאַכט און וווּ מען האַלט אויפן וועלט. דאָס מאָל וויל ער וויסן, קטלא, דו דאַרפסט שוין האַלטן ביי שידוכים, ניין? איך: וואָס אַרט עס דיר? דו וועסט דאָך סייווי זיך נישט משדך זיין מיט מיר. ער: וואָס, ווי אַלט איז דיין עלטסטער, אַ בחור איז ער, ניין? זיבצן און אַ האַלב יאָר, נו, שוין נישט לאַנג. וווּ לערנט ער? אַזוי? זייער פיין. קטלא וועסט זען פאַר דו דרייסט דיך אויס וועט מען שוין רעדן. איך ענדיג צאָלן פאַר די חלות און איך זאָג אים גוט שבת און וויל מאַכן בואי בשלום. דער שמייכל איז אים באַלד פאַרשווינדן פונעם פּנים און ער איז אַריין אין אבינו מלכּינו מאָד. דער אייבישטער זאָל העלפן עס זאָל זיין אין דער ריכטיקער צייט.

 

איך שמייכל אָבער ווייטער. מיר האָבן זיך באַגרוסט און ווי דער כּהן גדול אויף כּל נדרי ביי נאַכט הוא פּורש ובוכה אַז מיינע שידוכים זאָלן געלונגן און איך מאַך מיר אַ חשבון אַז די קינדער וואַקסן שוין אונטער, מען דאַרף זיי שוין באַלד חתונה מאַכן און הכּיס ריק ואין בו. איך וויל מיך באַרוהיגן אַז איך האָב נאָך אַפּאָר יאָר אָנצוזאַמלן אָבער מען קען דאָך נישט לאָזן זיין באָרד צו לאַנג וואַקסן איידער ער טוט אָן אַ שטריימל. דערווייל איז ער נאָך מקיים שמח בחור בילדותך און דאָס גנבעט מען ביי אונז צו ווי לסטים. ווען זיי זענען אַכט טעג אַלט אַ שניידל און ביי דריי אַ שערל, ביי פינעף ביבלישע קריטיקער און ביי זיבן דיינים אויף כיצד מברכין, ביי צען אַדוואָקאַטן פון אלו מציאות און ביי דרייצן היטלעך ווי עלטער זיידעס, ביי פיפצן אַטערניס פון אויסבייטן קיען מיט אייזלן און ענדליך בן שמונה עשרה לחופּה, מען קען ווידער אָנהייבן דרייען דאָס רעדל.

 

וועט איר פרעגן, און שלמה המלך רופט דאָס שמח בחור, בתמיה? נו, ער האָט אויך געזאָגט אמרתי אחכמה והוא רחוקה איז שוין אַלעס פאַרענטפערט.