העשירי יהיה קודש!

העשירי יהיה קודש! מורי ורבותי, היינט פאר 10 יאר דרך כוכב מיעקב און נתמלא הבית כולו אורה מיט דער שיין פון קטלא קניא. הודו לד' שזכינו לזה!

— קטלא קניא (@katlekanye) October 18, 2012

אין הימל אַ יריד

אין הימל אַ יריד

ואומר לך בדמייך חיי

נאָך מיין לעצטער שטיקל איבער דער 'אינטערסאַנטער' שאלה פון דער רשכבה"ג איז אָנגעקומען אַ בריוול פון אַ לייענער אַז ער האָט מברר געווען ביי אַ כלי ראשון און באַשטעטיקט אַז אַזוי איז אין דעם היים טאַקע דער שטייגער. אַז מען ברענגט אַהיים אַ קינד פון ביהמ"ד נאָכן יידישן און עס שטעלט זיך אויס אַז ער איז נאָך גאָר אַן ערל טוט מען עס באַלד פאַררעכטן אָן קיינעם צו פרעגן (עכ"ל). ווי מען זאָגט ביי אונז, קיינער האָט אייך נישט געהייסן קומען און אַז עס געפעלט אייך נישט זייט מוחל קושט דער מזוזה. כּל זמן אָבער איר זענט ביי אונז וועלן מיר באַשליסן וויאַזוי אַנצוגיין מיט די ערלים.

איך וועל נישט איבערקייען די טענות ווייל די פרשה איז יפה נדרשת אינעם קאַווע שטיבל און דער עולם דאַרף אויפשטיין צו סליחות. לאָמיר אָבער רעדן בקיצור איבער איין אַספּעקט וואָס איך האָב נישט געזען מען זאָל דאָרט דעקן. אַז מען מאַכט איבער פון צייט צו צייט בריתן הייסט עס אַז אין בית מדרש דרייען זיך מוהלים וואָס מהלען קינדער אָן זיי זאָלן בכלל וויסן וויאַזוי מען מאַכט אַ געהעריקן ברית מילה. ווי דער צדיק האָט ערקלערט, 'דער טאַטע אָדער דער טאַטעס טאַטע' מאַכן זיך אַ ברית און ווי דוד המלך זאָגט, הרה עמל וילד שקר, מען שוואַנגערט, מען פּלאָגט זיך און עס ווערן געבוירן שאלות. אייגנטלעך נישט שאלות צי מען זאָל מעביר זיין דעם מוהל ווייל דאָס שטייט נאָר לגבי מציצה בפה וואָס חמירא סכנתא מאיסורא. דאָ איז אָבער בלויז אַ שאלה איבערן מצווה אַליין און מען קען דאָך איבער מהלען. ווי ר' ישראל סאַלאַנטער וואָלט אוודאי געזאָגט, ווילאַנג דאָס מעסערל איז שאַרף קען מען נאָך פאַררעכטן.

ביים טאַטן אַליין איז דאָך אויך דאָ אַן ענין פון מצוה בו יותר מבשלוחו. אַז דער טאַטע האָט מיט אַ נאַכט פריער ביים וואַך נאַכט דערציילט דער בעל שמס מעשה פון קינדער כאַפּערס און דערנאָך האָט ער אַ גאַנצע נאַכט געלערנט רעיא מהימנא איז דאָך אָפגערדט אַז ער איז דער בעסטער קאַנדידאַט צום מצוה. און אַז ער קען נישט אַזוי גוט, ווייסן דאָך מיר חסידים אַז רחמנא ליבא בעיא און אחד המרבה ואחד הממעיט, צי ער שנייט אָפּ אַ גרויס שטיקל צי אַ קליין שטיקל אַבי אַז ער מיינט עס ערנסט. און צום ערגסטן איז אַלץ דאָ דער מוהל, דער יושב בסתר, וואָס וועט אַלצדינג מתקן זיין.

אין אמתן איז דאָס גאָר אַ גלייכער זאַך ווייל וואָס וועט זיין אַז דאָס קינד וואַקסט אויף און מען פרעגט אים, ווער איז געווען דיין מוהל. וואָס וועט ער ענטפרן? מיין טאַטע האָט אָנגעהויבן און ר' חיים יהושע האָט געגומרט? קען מען דען אַזוינס צולאָזן? מיר האָבן בקבלה, איין באַשעפער, איין רבי, איין שמעקל און איין מוהל. ממילא איז טאַקע בעסער לטובת הענין אַז מען רעדט נישט דערפון און מען טוט וואָס מען האָט צו טון און מען פאַרגיסט חלילה נישט אומזיסטע יידיש בלוט פון זיין אַ מלבין פני חבירו ברבים.

אויסער דעם איז דאָ אַ גרויסער ענין אַז אַ קינד מיט צוויי מוהלים קען ווערן שטאַרק 'קאָנפיוזד' און אויף דעם איז כּדאי מפסיק צו זיין דעם ענין אַרומצורעדן דעם געוואַלדיקן פּראָבלעם. ווי מיר ווייסן זענען אונזער קינדער כּסדר אין אַ שטאַרקע סכּנה פון ווערן קאָנפיוזד. מען טאָר זיי גאָרנישט זאָגן און נאָך ווייניקער ווייזן ווייל אַז זיי זען אָדער הערן עפּעס וואָס איז נישט אויסגעהאַלטן ווי דער רבי האָט געלערנט אין חדר ווערן זיי באַלד קאָנפיוזד.

דאָס הייסט למעשה אַזוי. אַז זיי זען ערוואַקסענע מענער גיין מכּות אין בית מדרש דאָס טוט זיי נישט צופיל קאָנפיוזן. און אַז זיי זען ווי אַ רבי פראַסקט אָן אַ יינגל בפני קהל ועדה איז אויך נישט צו געפערלעך ווייל אדרבה עס איז למען ישמעו ויראו. נאָר למשל אַז מען וועט זיי זאָגן אַז עס זענען פאַראַן רביס, פון די ריכטיקע סאָרט וואָס האָבן שיינע קאַרס און מען לייגט פאַר זיי לעמפּ אין די ביימער, אַז מען זאָגט פאַר קינדער אַז אַזוינע רביס פאַרברענען הייזער טאַקע אויך אויף למען ישמעו ויראו דאָס וועט זיי שוין אינגאַנצן צומישן דער מוח.

דאַווענען צום ביישפּיל פאַר דער קרבן פון אַזאַ פייער קען זיי אויך שרעקלעך קאָנפיוזן אָבער זאָגן תהילים פאַר נאַרקאָטיק שמוגלער אָדער לעסטערער פון קליינע קינדער צו דעם זענען אונזערע קינדער שטאַרק געאייניקט צו פאַרשטיין. ווייטער הא גופא אַז מען קען טון געמיינע זאַכן פאַר קינדער דאָס איז פאַר זיי כּמעט אַזוי מסוכן ווי לערנען זוהר פאַר די פערציק.

אַז אַ מאַמע שוואַנגערט און מען דערציילט די קינדער אַז זיי גיין האָבן אַ נייע בייבי נאָך דער קינד איז שוין געבוירן געוואָרן און מען טיילט זיי אויס ווי יתומימלעך קען מען אויך אַריינרעכענען אין די זאַכן וואָס מאַכן בכלל נישט אַ רושם אויף קינדער. פאַרקערט גאָר, אַז מען דערציילט זיי צו פרי אַז די מאַמע איז טראָגעדיק דאָס טרייבט זיי אַרויס פון דער זינען און נאָר אַן אכזר אָן אַ יידיש האַרץ און אָן אַ קאָפּ צו חינוך וועט אַזוינס טון.

אַז מען קען זיין אַ ייד אָן אַ קאַפּל אָדער אַ יידענע מיט הויזן איז ממש פון די ערגסטע זאַכן וואָס קען משוגע מאַכן אונזערע הייליקע אומשולדיקע נשמות. אָבער אַז רב קוק איז ימ"ש און אָוי יו איז חזיר טרייף דאָס איז גאַנץ פאַרשטענדליך און אפילו אַ קטן הצריך לאמו קען מבחין זיין אין דער קלאָרער חילוק.

אַנטשולדיקט מיר פאַרן הפסק ווייל מיר האַלטן נאָך ביים ערשטן מוהל אָבער נישט קאָנפיוזען אַ קינד איז פּיקוח נפש ממש.

עס וואָלט דאָך אַלץ אפשר געווען אַ סברא אַז מען זאָל אָנזאָגן פאַר עלטערן שטילערהייט אַז זיי זאָלן נישט נעמען אַזאַ מוהל. אָדער אפשר צורופן דעם מוהל אין דער זייט און אים זאָגן, מאי דהוי הוי, אָבער מהיום והלאה זייט מוחל גייט שנייט מייערן פאַרן שבת יויך אָבער מיט קינדער לאָזט אייך אָפּ. נישט חלילה איבער אייערע כוונות נאָר פּשוט ווייל איר קענט נישט. איי איר בלאָזט די תקיעות און איר קענט אויך נישט, און ביים ראש השנהדיקן מוסף דאַווענט מען צום זייגער איר זאָלט שוין פאַרטיקן, טאַקע אַ פיינע טענה אָבער ר"ה קומט פאָר יעדן יאָר מה שאין כּן דעם רך הנמול האָט נאָר איינס דערפון און ער דאַרף זיך נאָך מיט דעם באַנוצן, בלשון נקייה גערעדט. מיר פאַרשטיין גוט אייערע כוונות אים מחליש זיין דער כוח התאווה אָבער אויף דעם איז איין מוהל אויך גענוג.

ווער ער זאָל זיין אַ 'פּלאָמבער' כלשוננו און ער זאָל אַזוי אַריין שניידן אין אַ רער וואָלט מען געהאָנגן פּלאַקאַטן התורה חסה על ממונן של ישראל און מען וואָלט אים צוריק געשיקט אין כּולל. אַ געוואַלדיקער ירא שמים אָבער אַ בעל מלאכה אַ שוואַכער. ווייטער ווען ער זאָל זיין אַ שוחט וואָלט מען אים באַשולדיקט פאַר אַ מאכיל טרפות און יעדער אומגליק פון די לעצטע צען יאָר וואָלט מען אויף אים אַרויפגעלייגט. ביי אַ פּלאָמבער איז אָבער וויבאַלד צדיקים חביבים עליהם ממונם יותר מגופם און כּל שכּן פון אַ תינוק בן יומו. ווייטער ביי אַ שוחט איז אַ חשש פון צער בעלי חיים דאורייתא פונעם אָקס משא"כּ דאָ רעדט זיך סך הכּל פון אַ קליין עופעלע וואָס איז נאָך אפילו נישט אַרויס מכלל נפל. נו איז וואָס? ער וועט נאָך אַביסל וויינען? ס'יז געזונט פאַר די לונגען. די גמרא זאָגט אויף מילה כי עליך הורגנו כל היום קען עס דאָך חלילה נישט זיין מיחזי כשיקרא.

היוצא לנו מזה איז גאָר אַן אינטערסאַנטער היכי תמצא. ווען עלטערן דינגן אַ מוהל מיט אַ גרויסן באָרד און ער מאַכט די ברכות בלויז פון אַ באַרדיטשובער סידור און ווען ער זאָגט זה הכּסא של אליהו הנביא זעט מען ממש בחוש ר' אליהן, דער מוהל איז לאו דוקא אַן אמתער מוהל און ער קען גאָר זיין דער מלאך המוות אין אַ בעקיטשע. אָבער ווען עס קומט דער מוהל מומחה וואָס ווען ער דערלאַנגט אַ שנייד איז עס אויסגעהאַלטן לכל הדיעות ביי אים טאָרן אפילו טאַטע מאַמע נישט וויסן.

דבר אחר אַז עס איז גאָר אַן עולם הפוך. מציצה בפּה וואָס איז מפני הסכּנה ווערט אַ מצווה דאורייתא ממש ביהרג ועל יעבור, אָבער די מצוות עשה פון מילה איז כל מי שרוצה לטול את השם יבא ויטול און אַז ער קען נישט וועט קומען אַ צווייטער וואָס קען יאָ. אַביסל ווי די עשרת ימי תשובה וווּ מיר האַלטן יעצט. איז דער מוהל אַ צדיק איז נכתבים לאלתר און אַז אַ רשע קען ער נאָך דעם קליינעם אַוועקלייגן. איז אָבער דער מוהל אַ בינוני איז דאָס קינד תלוי ועומד ביז מען ברענגט אים צום היים און מען זאָגט חתמינו באות ברית קודש אָבער אָן אַן אבינו.

הגיע זמן גאולתכם

קומט יונגן און לייט

שאַלט מיט אַ שופר

וואַרפט איין די מויערן

מאַכט אויף פאַר אַנטלויפער

אַ ספר תורה אייער לעבן

און איר זענט דער סופר

נאַשט פונעם עפּל

דער האָניק איז זיס

הגיע זמן גאולתכם

מיידלעך און ווייבער

כאַפּט אייך די פּעק

קומט גיין צו תשליך

און שווימט אייך אַוועק

פאָרט מיט די ווינטן

לאָזט די קייטן ביים ברעג

דער הימל איז בלוי

דאָס וואַסער איז פריש

הגיע זמן גאולתכם

היום הרת עולם

די וועלט האָט געשוואַנגערט

מיר זענען די קינדער

נאָר מער נישט געפאַנגן

הייבט שטאָלץ אַ פאָן

מיט הויכע געזאַנגן

פרייט אייך אין טאָג

כי קדוש היום

הגיע זמן גאולתכם

קומט רעדנער און שרייבער

ברענגט ווערטער צו גיסן

שאַרפט אייער פּענע

די טינט מעג שוין פליסן

ימלא שחוק פינו

לאָמיר אַלע געניסן

געקומען די צייט

צו ליבע און פרייד

הגיע זמן גאולתכם

מאַמעס און טאַטעס

די קאָך איז צו הייס

שליסט אויף דער טיר

און ווישט אייך דעם שווייס

לערנט אייך פון אונז

און נייט צו דעם רייס

מאַכט אויף די אָרעם

די צוקונפט איז דאָ

הגיע זמן גאולתכם

רבנים דיינים

נוגט פון אַ שטיין

וואָס רופט איר אַן עולם

ווען ביי אייך איז נישט ריין

איר קענט מאַכן תקנות

אויף מרור און חריין

שנהיה לראש

און נאַט אַייך אַ פייג

הגיע זמן גאולתכם

ברודער און שוועסטער

קומט אריין פון דער קעלט

רייך זענען מיר

אפילו אָן געלט

מאַכט אויף די אויגן

נאַשט פון דער וועלט

די צייט איז געבייט

דער מאָרגן איז היינט

הגיע זמן גאולתכם

ומלתם את ערלת לבבכם

אין דער דיבאַטע איבער מציצה בפה האָב איך נישט צו אַ שטאַרקע מיינונג. דאָס הייסט אָנגעפער אַזוי. איך גלייב באמונה שלימה אַז מען איז געמלהט אָן מציצה בפה איז מען נישט בכלל כל ערל לא יאכל בו און מען קען רוהיק עסן פון דער קרבן פסח אָן קיין שום חשש. אַז איך קוק אין רמב"ם זע איך אַז מציצה איז אין גאַנצן מפני הסכנה און אַ מוהל וואָס טוט עס נישט איז מען אים מעביר. עס איז אָבער נישט דאָ קיין הוה אמינא פון דאַרפן מטיף דם זיין אָדער חוזר זיין ווי ציצין המעכבין. עס שטייט אויך נישט וועגן מוצץ זיין מיטן מויל. עס קען אָבער זיין אַז עס איז דאָ אַ סתירה אין רמב"ם און ממילא זאָל מען זיך אויף מיר נישט פאַרלאָזן למעשה וכל אחד יעשה שאלת חכם. נאָך מער, וויבאַלד עס שטייט אַז עס איז מפני הסכּנה הייסט עס אַז מציצה איז בערך ווי טרונקן אַביסל טשאָקאָלאַט ליקער צווישן דער פיש און דער יויך. אוודאי אַז דער ליקער איז פאַרסמט וואָלט מען חלילה נישט אויפגעהערט צו טרונקען וויבאַלד מנהג אבותינו בידינו און אַזוי דאָ אויך.

ווייטער איך קען פאַרשטיין דער געשריי פון אונזערע רבנים. מיר זענען מלומדי מכות און יעדער חדר יינגל ווייסט אַז זייט די יוונים ווילן די שונאי ישראל מבטל זיין ברית מילה. אפילו משה רבינו האָט אַ שלאַנג כּמעט איינגעשלינגן ווייל ער האָט זיין זין נישט געמלהט. אַיז אַז מען טשעפּעט מיט אפילו אַ קלייניקייט פון אַזאַ פונדעמענטאַלע מצוה וואָס איז אות ברית ביני וביניכם איז דאָך פּשיטא אַז עס ווערט באַלד אַ שעת שמד, יידישקייט איז אין געפאַר, מען דאַרף איינרייסן הימלען און מען זעט זיך שוין ווידער וואַנדערן אין גלות מיטן פּעקל אונעם שטעקל. ביי אונז חסידים וואָס מיר זענען נישט דורש טעמא דקרא איז נאָך מער. יעדער חסידיש וואָרט איז עשרת הדברות און אַ שבות דשבות אַן איסור כרת ממילא איז לייכט צו פאַרשטיין וויאַזוי פון אַ מנהג ווערט אַ מצות עשה דאורייתא ממש וואָס איז יהרג ואל יעבור. איי אַמאָל האָט קיינער נישט גענוצט אַ צווענגל און היינט מלהט קיינער נישט אָן דעם? דאָס איז אַ שוין אפיקורסיש געפרעגט.

איז דאָך אָבער פאָרט דאָ אַ חשש סכּנה טאָמער איז דער מוהל פאַרשטעקט. פאַרשטייט זיך אַז ביי אונזערע מוהלים פּאַסירט דאָס נישט ווייל מיר זענען נקי מחשש תולעים במחשבה בדיבור ובמעשה. אָבער פונדעסטוועגן אַלץ והייתם נקיים וואָלט דאָך אפשר געווען אַ סברא אַז די וואָס קעמפן פאַר מציצה בפה זאָלן אָננעמען אַז עס איז דאָ אַ סכּנה און ווייזן אַז זיי טון אויפפּאַסן. אַז מען איז מרנן אויף אַ געוויסער מוהל זאָל מען אים אָנזאָגן אַז ער זאָל דערווייל נישט מלהן. אפשר וואָלט מען אויך געדאַרפט איינפירן אַז מוהלים זאָלן זיך בודק זיין פון צייט צו צייט.

די מעשה איז אָבער אַזוי. ווען עס קומט צו האַקעלע זאַכן ווי מילה, שחיטה אָדער חינוך הבנים טאָר מען פאַר די מומרים להכעיס, מבני בניו של אליפז הרשע נישט נאָכגעבן אפילו כקליפת השום. נישט פאַר זיי און נישט פאַרן עולם. דאָס אַז עס זאָל זיך אפילו דאַכטן אַז זיי האָבן מער מיטלייד פאַר אַ יידיש קינד ווי אונז רחמנים ביישנים גומלי חסדים דאָס איז יהרג ואל יעבור און היה לא תהיה. נישט נאָר איז פשוט נישט דאָ אַזאַ דעבאַרמקייט ווי יידישע, היימישע עלטערן נאָר מיר האָבן אויך אינזינען די נשמות. איז וואָס איז שייך זיך צו דינגן איבער אַ קליינער מעסער שניט און אַ זויל מיטן מויל ווען די נשמה רייסט מען אויס מיט אכזריות? דער יונייטיד ניישנס מאַכט אַ קאָנווענץ איבער די רעכטן פון אַ קינד און אונז באַפעלט מען המול לכם כל זכר. וואָס האָבן מיר צו טענהן אַז אין פסוק שטייט מגיד דבריו ליעקב חוקיו ומשפטיו לישראל

ווייטער חמירא סכנתא מאיסורא, זאָלט איר וויסן אַז די געזונט באַאַמטע האָבן אונז נישט איינצוטיילן וואָס איז אַ סכּנה און וואָס נישט. מיר ווייסן אויך פון ונשמרתם מאד לנפשותיכם נאָר דבר זה איז מסור צו די חכמי ישראל בכל דור ודור וואָס ביי זיי שטייט להזהיר גדולם על הקטנים. זיי ווייסן נאָך אַזוי גוט ווי די דאָקטוירים און אַז זיי זאָגן אַז מיר האָבן נישט וואָס מורא צו האָבן דאָס אַליין וועט אונז ביישטיין און שליחי מצווה אינן נזוקין.

*****

לאָמיר אָבער איבערגיין צו אַ קליינער דערציילונג למען ידעו דור אחרון דער מסירת נפש פון אונזערע דור דעה. ומעשה שהיה כך היה. אַ רבי מיט אַ תלמיד חכמים האָבן זיך באַגעגענט. נישט קיין גרויסער נייעס היינט צו טאָג בפרט אַז דער תלמיד חכם פירט ניטאַמאָל אַ רביסטעווע און פאַררופט זיך חלילה נישט אויף אַ דאַרף אין די גלילי גלילות פונעם רבינס מלוכה. שנים שיושבים ואין ביניהם דברי תורה ווייסט איר דאָך אַליין וואָס שטייט. איז נאָך מען האָט זיך אָנגעגעסן פון זילבערנע שיסלען און געטרונקן פון זילבערנע בעכערס, ווי מען זאָגט, אַ ברכה געמאַכט, האָט מען זיך גענומען רעדן אין לערנען.

דערציילט דער רבי פאַרן מורה צדק און ראש ישיבה:

"כ'האָב עוסק געווען אין די טעג אין אַן אינטערסאַנטע שאלה."

נאָר נאָך איין קליינע הקדמה. אַז איר האָט אַמאָל בר־מצוה געהאַט וועט איר אוודאי געדענקן ווי באַלד נאָך אָנטון תפילין האָט איר אויסגעשטעקט די צווייטע און פינפטע פינגער פון אייער פויסט און אַזוי אָפּגעמאָסטן צי דער תפילין של ראש איז חלילה נישט אַ האָר אַרויס פון בין עיניך. און איר געדענקט אוודאי אויך די בחורימלעך, די צדיקימלעך וואָס זענען אַרומגעגאַנגן מיט דער קאָפּ אויסגעצויגן פון פאָרנט כּדי דער היט וואָס איז צוריקגעשטעלט מחמת דער של ראש זאָל האָבן פּלאַץ אויפן אויסגעלענגרטן האַלץ. אַז זיי האָבן אַרויסגעקוקט פון סידור האָבן זיי אויך אויסגעצויגן די אויגן אויף אַרויף ווייל טאָמער הייבט מען אויף דער קאָפּ קלאַפּט זיך אָן דער ראַם פונעם קאַפּעליטש אין דעם נאַקן און מען בלייבט חלילה מיט אַ הוילן קאָפּ. אָט אַזוי זענען די צדיקימעלך אייך אַקעגן געקומען און געוויזן אַז מען דאַרף אויסגלייכן דעם של ראש צו רעכטס, צו לינקס, אַהין, אַהער אַעיקר עס זאָל זיין פּונקט אויפן ריכטיקן פּלאַץ. פון צייט צו צייט זענען אויך געווען אַזוינע אירע וואָס האָבן פּשוט אייך אָנגעכאַפּט דעם של ראש און געגעבן אַ צי און אַ שלעפּ און אַ ‘נו’ און אַן ‘אָ’ און אייך מזכּה געווען איר זאָלט חלילה נישט זיין אַ קרקפתא דלא מנח תפילין.

האָט זיך דאָ געמאַכט עטוואָס אַן ענלעכע מעשה. נישט מיט אַ בחורל נאָר מיט אַ רך הנמול און נישט מיט זיין תפילין נאָר טאַקע מיטן בריתך שחתמת. און צום צווייטן מאָל מעשה שהיה כך היה און איך האַלט אייך שוין גאָרנישט אויף.

"מ'האָט געברענגט אין אַ קימפּאַרטאָרן היים אַ קינד נאָכן ברית. און ס'איז דאָ אַ מוהל אויפן פּלאַץ..."

איר ווייסט דאָך ווי עס זעט אויס דעם ערשטן טאָג סוכּות ווען מען וויקלט אויף דעם אתרוג. מען דרייט עס אַהין און אַהער און מען הייבט זיך אויף די ברילן שטאַרק צו באַקוקן אַ קריץ צי אַ פלעק. מען מאַכט אַ "פּשי" און אַן "אָו אַאַאַ" און ווער רעדט נאָך אַז עס שטייט אַ פיטם. נו, האָבן מיר דאָ אַ לעבעדיקן פּיטם און דער מוהל האָט זיך פאַרחשקט צו זען דעם זה קלי ואנוהו. וויקלט ער אויף דאָס קינד צו כאַפּן אַ בליק און עס ווערט אים שוואַרץ פאַר די אויגן.

"...וואָס האָט געזען אַז עס דאַרף אַ תיקון עפ"י הלכה"

דער פּיטם איז נישט אָפּגעביסן ווי עס דאַרף צו זיין. איך האָב שוין געזאָגט אַז איך קען נישט גוט די הלכות. אפשר זענען געווען ציצין המעכבין, אפשר האָט ער חושש געווען אַז מען האָט נישט געמאַכט מציצה, אפשר מל ולא פרע, קען זיין אַ חיפוי, אפשר אויפן עטרה אָדער קען גאָר זיין אויפן גיד. אַעיקר פאַר דעם מוהל איז עס נישט געפאָלן.

"איז ער געגאַנגן מדעת עצמו און האָט פאַרראָכטן."

זריזין מקדימין און דער מוהל האָט גענומען זיינע כּלים וחתם בבריתו אות ברית קודש. אַזוי אַרום האָט ער זיכער געמאַכט אַז לכשיבנה בית המקדש וועט דער קינד קענען עסן פונעם קרבן פּסח לכל הדיעות. דער מוהל האָט אוודאי געמאַכט אַ גזירה שווה אות אות מתפילין. נאמר כאן כי אות הוא ביני וביניכם ונאמר להלן והיה לך לאות מה להלן בשליחת יד אף כאן בשליחת יד.

"ער האָט נישט געפרעגט דעם טאַטן."

איי דער טאַטע? ער איז נישט געווען צו דער האַנט און ביז ווי לאַנג ער קומט קען ווערן בין השמשות און וואָס האָבן מיר זיך אַריינצולאָזן אין שאלות פון סיי וביום און סיי השמיני. ווייטער די מאַמע, זענען דאָך נשים דעתן קלות און בפרט ווען זי האָט אַ דין פון אַ חולה שאין בו סכּנה איז וואָס דאַרף מען איר סתם מצער זיין. בכלל איז די מצוה אויף אים און נישט אויף איר ממילא קען נאָך ווערן אַ שאלה פון שליחות.

אַכּלל וויאַזוי מען דרייט נאָר דעם אתרוג איז עס אַ פּרי עץ הדר לכל הדעות און די מעשה וואָלט שוין לאַנג געווען פאַרגעסן אויסער פאַרן מוהל וואָס שכרו הרבה מאד. מה עשה הקדוש ברוך הוא? והאלקים אנה לידו. דער אייבישטער האָט צונויפגעברענגט אַ רבי מיט אַ דיין, מזמנן לפונדק אחד, און פאַרשטייט זיך אַז צוויי תלמידי חכמים טרעפן זיך זענען זיי מחדדין זה את זה בהלכה. אָפּגעהיטענע יידן וועלן דאָך נישט רעדן דברים בטילים איז מען עוסק בדברי תורה. מען דערציילט עובדות פון צדיקים, מנהגי ישראל, אַ שיין וואָרט און אַזוי געזעגנט מען זיך מתוך דבר הלכה.

"איז די שאלה צי מ'קען עס טאַקע מאַכן אַליינס אָן צו פרעגן פאַרן טאַטן, ס'איז דאָך אַ מצוה אויפן טאַטן, מ'קען נישט מל זיין שלא מדעתו."

טאָקע גאָר אינטערסאַנט. אַ שאלה צי מען קען מל זיין שלא מדעתו ווייל די מצוה איז מוטל על האב. אָבער אויסער דעם וואָס זאָל בכלל זיין דער הוה אמינא אָנצופרעגן דעם טאַטן? וואָס איז ער בכלל אַ מחותן? ווייל דער אייבישטער האָט אים געשאָנקן אַ קינד איז ער שוין אַ בעל הבית? באַלד וועט ער נאָך איינטיילן צי מען מעג זיין זין אָנרירן אין חדר.

מיר איז באַלד איינגעפאַלן אַז זכין לאדם שלא בפניו ווייל אַצינד אַז דאָס עופעלע איז געמלהט לכל הדעות וועט אים אברהם אבינו זיכער פאַרשטעלן דער וועג אין גיהנום. אויסער דעם טאָמער וועט עמלק ווידער קומען וועט ער נישט קענען מקיים זיין אויפן קליינעם ויזנב בך כל הנחשלים ועיין רש"י שם. באַלד האָב איך מיר געמאַכט אַ ברוך שכיוונתי ווייל דער רבי האָט טאַקע אויך אַזוי מעיר געווען.

און דער רבי לייגט צו:

"דאָס איז זיכער וואָס ס'איז געטון אין שוין געטון. נאָר די שאלה איז אַז מ'קומט נאָכאַמאָל אַזאַ מעשה צי מעג מען אַזוי טון אָדער נישט."

יפה שיחתם של עבדי אבות און שיחת חולין של תלמידי חכמים צריכה לימוד איז דאָך כל שכן ווען צדיקים יושבין ועטרותיהם בראשיהם ונהנים מזיו השכינה און מען וואַרפט מרכבת המשנהס און חתם סופרס, מען ברענגט אַ ראיה פון תרומה און מען ווענדט עס אָפּ פון חלה, מען ברענגט אַ קצות מיט אַ ריב"ש איז נישטאָ קיין ספק אַז די פּמליא של מעלה זענען געקומען אַ טייל נעמען.

מיטאַמאָל רופט זיך אָן איינער פון די אַרומיקע, מן הסתם איינער פון די גבאים, עפעס אַ גיחזי,

"ווער שטערט צו פרעגן דעם טאַטן?"

ממש אַ ירבעם בן נבט אַ חוטא ומחטיא. לא די וואָס ער וויל אַליין נישט מקיים זיין דער מצווה וויל ער נאָך שטערן פאַר אַנדערע אויך. וואָס האָט ער אַריינצושטקען זיין קאָפּ און שכל צווישן אַזעלכע צוויי בערג בכלל? ווער האָט אים דען געפרעגט, אַ נאַרישע דעת בעל הבית אין דער מיט פון צוויי דעת תורהס?

זאָגט שוין אויף דעם שלמה המלך, ענה לכּסיל כאוולתו. נזרקה רוח הקודש אינעם רבין אַריין און ער האָט געענטפערט ממש שכינה מדברת מתוך גרונו.

"אַמאָל איז דער טאַטע אַליין דער מוהל, און אַמאָל דעם טאַטנס טאַטע וכדומה, און ער וועט נישט מסכים זיין אַז עס איז נישט גוט. ס'גייט אַריין אין האַקעלע ענינים, איז אפשר זאל מען גאָרנישט זאָגן."

פאַרשטייט איר וואָס דאָס מיינט כוחא דהיתירא עדיף. וואָס ברענגט מען אַהער אַריין די טאַטע מאַמע? זה מביאו לחיי העולם הזה וזה מביאו לחיי העולם הבא איז וואָס דאַרף מען קומען צו אַן אומאַנגענעמענעם מצב פון כופין אותו עד שיאמר רוצה אני? מען טוט וואָס מען האָט צו טון און אַזוי אַרום ראַטעוועט מען אַ יידיש קינד פון באר שחת.

אַז מען האָט פושט געווען דעם רבינס שאלה האָט דער ראש ישיבה דערציילט זיין שאלה. זיינס איז געווען איבער נוצן קאָלינג קאַרדס און שכר שבת. ביידע זענען תורה, שבת בסקילה און מילה סך הכּל בכרת, און עס זענען ברוך השם נתלבן געוואָרן הלכתא גבירתא אָן צו פאַרגיסן קיין איין טראָפּ בלוט.

*****

טאָמער קלערט איר אַז דעם קטלא קניא קען מען קיין וואָרט נישט גלייבן און ער האָט אַליין מוצץ געווען דער מעשה. אַ מסית ומדיח און אַ פּסול לעדות, אפילו אין חלום ווייסט ער נישט וואָס דאָס איז אַ מסיח לפי תומו און אויף אַ בליץ טראָפּ קען מען אים אויך נישט געטרויען. טאָמער קלערט איר אַזוי זאָג איך גלייבט אים טאַקע נישט. אָבער הלא הם כתובים בספר.

די מעשה האָט דערציילט דער מרא דאתרא פונעם עיר האלקים קרית יואל אַז בדידיה הוה עובדא. ער איז דאָרט מושל בכיפה און דערוואַגט אייך נאָר זאָגן אַנדערש. און מען האָט די מעשה אָפּגעדרוקט 'בלתי מוגה' אין זיין פּראָפּאָגאַנדע בלעטל אונטערן רובריק משולחן מלכים ממילא ניתי ספר ונחזי. (ובדרך צחות אפשר לפרש הטעם שמאכלים העולים על שולחן מלכים לית בהן בישול עכו"ם כי רק על שולחן מלכים, מאן מלכי רבנן, מבשלין, בוחשין ואוכלין קדירה כזו ודו"ק)

ומכאן מודעא רבה לאורייתא על כל גזירה שלא תבא איבער ברית מילה וועלן די פני הדור און עיני העדה זיך קענען זעצן אַרום דער טיש און שטאָלצערהייט זאָגן, ידינו לא שפכו את הדם הזה.

ועתה כתבו לכם

שלום בערגער האָט אָפּגעשריבן אַ שיינער איבערבליק פון פרויען שרייבער צווישן חרדים, פאַרוואָס זיי זענען מער מצליח ווי מענער און די פּראָבלעמען מיט וואָס זיי דאַרפן זיך פאַרמעסטן. אינטערסאַנט ער האָט נישט דערמאַנט מעלות, וווּ שלום פלעגט אַליין שרייבן, וואָס ווי איך פאַרשטיי איז געגרינדעט געוואָרן און איז געווען (נאָך אַלץ?) געפירט אינגאַנצן דורך פרויען. פאַר אַ היפשע פּאָר יאָר איז מעלות געווען דער מוצלחדיקסטע און דער וועגווייזער פאַר פיל פון די פּובליקאַציעס וואָס פילן היינט אָן דעם ערב שבתדיקן גראָסערי וועגל.

מיר איז אויסגעשטאַנען איין שטיקל פונעם אַרטיקל. די חרדישע שרייבערן ליבי אַסטייר זאָגט אין אַן אינטעריוו אַז זי פאַרמייד פון אירע דערציילונגן רציחות און ציל־לאָזע געוואַלד, כאַראַקטאַרן אָן אַ תיקון און סעקסואַלישע איממאָראַלישקייט. פרעגט אַסטייר, "קען דאָס זיין אַ גוטער ליטעראַטור? איך האַלט אַז יאָ. וויבאַלד איך קען מיך נישט פאַרלאָזן אויף געשלעכט און געוואַלד צו פאַרקויפן מיינע ביכער מיז איך מיך פאַרלאָזן אויף אַלט מאָדישע מיטלן ווי באַשאַפן שאַרפע כאַראַקטאַרן, אַריינברעגנן הומאָר, און ווידערשאַפן היסטאָרישע מצבים אויף אַן איבערצייגנדיקער וועג."

ראשית כּל לאָמיך זאָגן אַז איך האָב אַסטייר קיינמאָל נישט געלייענט און עס קען זיין אַז זי שרייבט וווּנדערליכע דערציילונגן און ראָמאַנען. איך מיז מיך אָבער דינגן איבער אירע ממילא, אַז דאָס אַז זי לאָזט אַרויס דער זאַלץ און פעפער פון חיי אדם עלי אדמות הא גופא געט אַריין אַ בעסערן טעם אינעם געקעכץ.

לאָמיר אָנהייבן מיט איר "אַלט מאָדיש" און באַלד פרעגן ווען האָט דער אַלט מאָדישקייט עקזיסטירט. די תורה און נביאים און להבדיל האָמער זענען פון די אור עלטסטע ביכער וואָס מענטשהייט פאַרמאָגט. אין מיין חומשל באַלד ביים אָנהייב פון בראשית און אדם און חוה טון ווי גאָט האָט געבאָטן אָן קיין בושה, קין הרגט הבל, דער אייבישטער מאַכט חרוב דעם גאַנצן באַשטאַנד, נח לייגט זיך שלאָפן מיטן אברל צום וועלט, קעניגן הרגנען זיך, סדום גייט אונטער און לוטס טעכטער מאַכן חתונה דעם טאַטן. און דאָס איז בלויז די ערשטע פיר סדרות. נביאים, ווי אויך האָמער, איז איין שטיק רציחה און אַ היפּש ביסל סעקס איז דער זייט.

מיר דאַרפן אָבער נישט גיין ביזן תורה און זיך פאַרנעמען מיט יידישע טעקסטן. לאָמיר גיין צו די אַלט מאָדישע גויישע טעקסטן פון די לעצטע פּאָר יאָרהונדערט און אפשר וויל זי געבן פון זיי ביישפּילן. וואָלט זי מסכּים געווען צו שאַפן אַ דאָן קישאָט און אים אָפּגעבן די מכּות ער האָט געכאַפּט, אים אָראָפּציען, זייט מוחל, די הויזן און אים העלפן געפונען זיין דולציניאַ? מען קען דאָך זאָגן כּמעט אויפן גאַנצן קאַנאָן אַז אי לאו אהבה ויראה כמה ספרא רבה איכא בשוקא?

לאָמיר שוין זאָגן אַז ביי דזיין אָסטין, אויף וועם אַסטייר ווערט פאַררופן ווי אַ חרדישע ווערסיע, איז טאַקע נישט דאָ געוואַלד און אויך נישט בפירושע סעקס. איז לאָמיר זען אַ חרדישע דערציילונג וווּ די פּסיכאָלאָגיע פון דער מלחמה צווישן די געשלעכטן איז צונימען אַזוי אויף טעלערלעך. געזונטערהייט, מאַך אַ באַשוי, זעץ דעם בחור און דער מיידל איינעם קעגן צווייטן ביי אַ טיש אין דער שבתדיקער עס צימער און געב זיי חלילה נישט אפילו אַ גלאָז וואַסער. אָבער לאָמיר הערן די אמתע געפילן און טרייבונגן פון דאָס פּאָר נישט זאַוולאָנען פון חני'ס צווייפלונגן צי זי זאָל אַוועקקוקן פון זיין אָרעמקייט צוליב אַ 'תורהדיקע לײַף'. זי מיינט דאָך אוודאי נישט סטענדהאַלס מימרא אַז פּאָליטיק איז דער מילשטיין אַרום ליטעראַטור.

מאַדאַם אַסטייר באַגעניגט זיך אָבער נישט מיט אַלט מאָדישקייט און זי מיז אויך ווידער באַשאַפן היסטאָריע. דאַרפן מיר דאָך וויסן וווּ האָט זי געטראָפן די אָ היסטאָריע וווּ קיינער צינדט נישט אונטער יענעם דעם הויז און מענער און פרויען גיין אויף באַזונדערע זייטן פונעם טאַראַטור. האָט זי אפשר געלייענט צופיל אַרטסקראָל און זי זוכט צו מאַכן היסטאָריע וואָס האָט דער ערשטער מאָל אויך נישט פּאַסירט? אפשר וואָלט איר רבקה פון איוואַנהאָוי גראַדואירט פון בית רחל און מאַדאַם באָוואַרי וואָלט געגאַנגן צוגעדעקט. אינטערסאַנט נאָר אַז אין דער היסטאָריע וואָס שפּילט זיך אָפּ אין נודע ביהודה טון זיך מענער און פרויען מייחד זיין און מען הערט אפילו שווערע אָטעמען פון הינטער דער טיר.

אדרבה לאָמיר טאַקע זען שאַרפע כאַראַקטאַרן און ווי זיי זען אויס אַז מען נעמט פון זיי צו כעס, נקמה, קנאה און תאווה. עס איז דאָך ממש אַ שאָד שייקספּיר האָט נישט געוווּסט איר סוד און ער וואָלט איינגעשפּאָרט אָטעלאָוי זיין עגמת נפש און רביצן מאַקבעט וואָלט געזעצן אויבן אָן אין עזרת נשים. ווייטער הומאָר, אַז מען פאַרמייט די פשוטסטע טרייבונגן פון מענטשהייט איז עס מן הסתם אַזוי לאַכעדיק ווי אַ בדחן דרייע פאַרטאָגס.

זי איז אָבער נישט איינער אַליין אַזוי צו פאַנטאַזירן. אַ גרויס חלק חרדישקייט איז באַזירט אַז מיר האַלטן ברענענדיק אַ פלאַם פון דורי דורות ווען 'דער וועלט איז געווען וועלט'. און נישט בלויז דער יידישער וועלט. וויפיל יידן קוקן נישט אָן דער ענגלישער קעניגן אָדער באַרבראַ בוש און האַלטן זיי פאַר מאָראַנישע חרדים ווייל ווי מיר ווייסן 'בעסערע גויים' טראַכטן אויך ווי אונז. אמת זיי געבן עטוואָס אַ בעסער חינוך פאַר זייערע קינדער אָבער דאָס איז פּשוט ווייל מיר האָבן די תורה הקדושה וואָס איז כּולל אַלע ז' חכמות. אָבער אויסער דעם איז בלי ספק אַז זיי עסן אויף פלאַסטיקע טישטיכער, זיצן אויף פּלאַסטיק איינגעוויקלטע בענקלעך און דעקן אפילו צו די מצבות פון זייערע באַליבטע מיט פּלאַסטיקע מענטלען.

אַסטייר איז ווי עס זעט אויס אַ בעל תשובה און זיכט מחזק זיין דער פאַנטאַזיע אַז מיר חרדים קענען שאַפן אַ פּאַראַלעל וועלט פון ליטעראַטור, מוזיק און קונסט אָבער על טהרת הקודש ווי מיר פאַרטייטשן עס אין 2012. צו דעם זענען די בעלי תשובה אידיאַל. זיי זענען שוין 'דאָרט' געווען און סיי זיי דערציילן אונז אַז מיר האָבן זיך גאָרנישט צו שעמען פון דער גויישער גאַס און סיי קענען זיי אונז אויסלערנען וויאַזוי מעלה צו זיין די נצוצות. און אַז צו דעם מיזן זיי איבערלאָזן זייערע חכמה, בינה און דעת ביים מזוזה איז דאָך דער מתן שכרה בצדה אַז זיי קענען זיך שפּירן אינערווייניקסדיקע, כאָטש נישט אַזוי אינערווייניק צו הערן דער געוואַלד און אוממאָראַלישקייט וואָס מען קייט איבער אין מקווה און ביי זכרים און קדישים.

און אָט אַזוי שטייגן מיר זיי גאָר איבער. מיר קענען ווייזן דעם חפץ חיים אין קונסט אָן מסיח דעת זיין מיט דער שמוץ פון רעמבראַנדטס בת שבע אָדער באָטיטשעליס ווענוס, אונזער פּאָעזיע דאַרף נישט ליידן פון שיר השירימדיקע ברוסט און אונזער ליטעראַטור קען אויסזען טאַקע ווי אַסטיירס און איר שטאַל חבירים אין אַרטסקראָל, פעלדהיים, תרגום און אַנדערע מיט דיקע פּאַפּיר, גרויסע אותיות, ברייטע ראַמען, אַ יש מאין היסטאָריע און שפּאַנונגן אָן פרויען, אָן סעקס און אָן געוואַלד.

ממש ומלאה הארץ דעה את ה’.

האיש מקדש ד': דברו בו נכבדות

האַרט נאָכן לעצטן בלאָג פון זיך אָפּרעדן אַז די שדכנים ווילן פון מיר נישט וויסן און די ישועה איז געקומען. ווי מען זאָגט ערגעץ וווּ אין סליחות, וממכה עצמה מתקן רטויה, פונעם שטעקן אַליין ווערט געבוירן אַ שלאַנג.

ומעשה שהיה כּך היה. מיין פרוי זאָל זיין געזונט איז געגאַנגן אויף אַ חופה. איר קענט דאָך אוודאי הלכות חתונה ביי אונז. קיין קאַרט אויפן סעודה איז נישט געקומען ווייל ווער האָט דען צייט צוריקצושיקן ווען כּלל ישראל איז אַזוי פאַרטון מיט דאַווענען, שיעורים, רעסעפּשנס, דינערס, שבת, יום־טוב, קעמפּס, בריתן, בר־מצוות, תנאים, חתונות, לויות און אינדערמיט מיז מען טראָגן די קינדער אין חדר און נעמען דעם צום דאָקטאָר און יענעם קויפן אַ נייעם לייבסצודעקל. איז ווער האָט צייט אויספילן נאַרישע קאַרטלעך און נאָך דערצו ביז אַ געוויסן דאַטום? וואָס ווייס איך וואָס וועט זיין ביזן חתונה. און אַז די פרוי קען גיין מיז זי דאָך אינזינען האָבן פרעגן איר מאַן צי ער וויל אויך גיין און ווען זעט מען זיך דען? צווישן נאַכטמאָל און דער שיעור אויף צוויי מינוט ווען דער טעלעפאָן האַלט אין איין קלינגן? איז נמנו וגמרו אַז סעודה קאַרטלעך זענען איבעריק און די וועם מען מיינט ווייסן שוין אַז זיי מיינט מען און עפּעס אַנדערש איז סתם אַ טרחא דציבורא.

איז געווען אַזאַ חתונה וואָס אַ קאַרט איז געקומען אָבער מיין פרוי האָט געוווּסט אַז איר מען מיינט נישט. צו דעם זענען דאָ פאַרשידענע הלכות. צו איינעם איז מען יוצא מיט גיין צום שבתדיקן קידוש ביים אויפרוף, צו אַ צווייטן מיז מען גיין צום טאַנצן אָבער מיט אַ מאַנטל איבער די וואָכעדיקע קליידער איז אויך גוט און צו נאָך איינעם מיז מען זיך אָנטון און אויספאַרבן ווי ושתי אויפן שושנדיקער באַנקעט. מאַכט זיך נאָך איינער און מען האָט נישט כּוח צו גיין ביי נאַכט און מען איז יוצא מיט גיין צום חופּה אין דער פרי אָווענט. עס איז שנעלער, ווייניקער מענטשן און מען קען גיכער אַרויס.

אָט אויף אַזאַ חופה איז מיין פרוי געווען און וועם זאָל זי טרעפן, טאַקע שיינדי, ק.ר.ש.ס פרוי פריש פון איר ערשטן שידוך. מען האָט זיך געמזלט טובט און זיך צוקישט און האָוי נייסט און מען גייט צום חופה. די חופה נעמט נישט קיין עק און די פרויען ווילן אַרויס. זיי האָבן שוין געזאָגט מזל טוב פאַרן מחותנתטע פאַרן חופה און די כּלה האָט שוין געמאַכט זיבן הקפות און מען דאַרף דאָך נישט אויסוואַרטן מען זאָל אָפּלייענען דער גאַנצער כּתובה און די זיידעס און פעטערס זאָלן אָפּזאָגן די שבע ברכות.

איז אָבער אַ פּראָבלעם. איר ווייסט דאָך אַז ביי אַ חופה איז דערווייל נאָך נישט דאָ מחיצות און די מענער און פרויען מעגן זיך זען. אל תפתח פה לשטן און מן הסתם וועט מען באַלד די פרצה אויך מתקן זיין ווייל דאָס איז פון די לעצטע פיטשעווקעס וואָס האַלטן אָפּ משיחן. אין ארץ ישראל הער איך אַז ברוך השם שטעלט מען שוין יאָ מחיצות אפילו אויף חופּות אָבער צו אונז אין טומאת ארץ העמים איז עס נאָך נישט אָנגעקומען. אָן אַ מחיצה קען אָבער אויך זיין אַ פּראָבלעם ווייל אַז די ווייבער שטיין מער אַריינצו און די מענער ביים טויער קען דאָך אַ פרוי נישט גיין צווישן צוויי מענער. און בכלל איז נישט מדרכּי הצניעות אַז פרויען זאָלן זיך דורכשטיפּן דורך אַן עולם מענער.

האָט מיין פרוי, זאָל זי זיין געזונט און שטאַרק, געזאָגט פאַר די פרויען, "קומט מיר נאָך, איך וועל אייך ווייזן אַ וועג." ממש ווי ביי קריעת ים סוף, זי האָט נאָר אָנגעהויבן צו גיין און עס האָט זיך אויפגעמאַכט אַ וואַרע און ווי דער כהן גדול אויף יום כּפּור זענען זיי אַרויס בשלום ובשלוה.

הייבן זיך אָ די שמועסן. שיינדי דערציילט פונעם שידוך, ווי זי האָט זיך אומגעקוקט אויף די היימישע מיידלעך און געטראַכט, מאין יבא עזרי. זי וויל נישט אַוועקשיקן איר זין אין דער פרעמד אָבער פון די לאָקאַלע מיידלעך האָט זי נישט געזען קאַנדידאַטן. ווילאַנג דאָס איז אָנגקומען און עס איז געפאָרן פון גאָוי. זי האָט פאַרקוקט אַז די מחותנתטע איז נישט אַזוי פענסי אָבער די כּלה איז אַ פיין מיידל און דער רעשט ווייסן מיר שוין.

אַז עס איז דאָ אַ שמועס פירט זיך עס באַלד צו מיין תנא קמא. "חני," זאָגט שיינדי פאַר מיין פרוי, "איך האָב פאַר דיר אַ שידוך אַזוינס און אַזעלעכס און איך זאָג דיר שוין אַז עס איז נישט רחי ש. איך האַלט עס אָבער פאַר אַ יאָר ווייל איך ווייס דו זוכסט נאָך נישט."

איז שמע מינה תרתי. ראשית כּל, דער עולם ווייסט פון מיין צדיק צו זאָגן און ברוך השם יידן האָבן אים אינזינען. אַסאַך וויכטיקער איז אָבער דער "נישט רחי ש." פון דעם איז משמע אַז די בת קול פון בת פלוני לפלוני הערט זיך שוין פון הינטער די קוליסן. יידן שמועסן שוין מיט וועם עס וואָלט געקלאַפּט, מיט וועם איך בין צוגעפּאָרט און צו וועלכער שטערצל געהער מיין טאָפּ. מען האַלט שוין אפילו כמעט ביים צווייטן בת קול נאָך דער ערשטער איז אָפּגעשלאָגן.

מיינט אָבער נישט אַז דער רחי ש. איז סתם אַ ברכה לבטלה. איך זאָג אייך עס איז גאַנץ אַ שיינער זאַך. דער פאָטער האָט אַ פּאָר דאָלער, דער מיטער פאָרט אַן עס יו ווי מיט טעלערלעך מיט איר נאָמען ווי אירע יום־טובדיקע מחזורים, אַ שיינע פאַמיליע כאָטש ער האָט זיך מאָדעניזירט און שטיצט זיך דאָס בערדל, אַ הויז האָבן זיי ווי אַ רבי פון טויזענטע, זיי זענען שוין פּסח און סוכות נישט געווען אינדערהיים זייט ער האָט זיך אויסגעטון זיינע ווייסע שטרימפּ, פון על איי ביז אילת דורך שפּאַניע און האַווייאי איז נישט דאָ אַ הכשר וואָס זיי האָבן נאָך נישט טועם געווען, און די צדקות וואָס ער טיילט אויס נאָך אַ רייזע קיין לאַס וועגעס איז ממש להפליא. ממילא מאַכט מיר נישט אינגאַנצן אַוועק, פאַר קטלאן טראָגט מען אָן גאַנץ שיינע זאַכן.

דאָס מיידל הייסט עס איז היפּש פרומער ווי זיי און זיי באַשולדיקן אַז די שולע האָט איר אָנגערייצט קעגן די עלטערן. אָבער וואָס האָבן מיר צו דאגהן פון דאָס מיידל אַז אַרום און אַרום קלאַפּט אַלעס. סייווי האַלט מיר שוין פּאָסט רחי ש. ממילא וואָס דאַרף מען סתם באַרעדן מענטשן.

איך קען אָבער נישט ענדיקן אָן די שוועגערן. זי האָט באַלד געפרעגט, "נו, לאָמיר שוין הערן ווער." זאָגט מיין פרוי אַז זי ווייסט נישט און זי האָט ניטאַמאָל געפרעגט ווייל אונז האַלטן מיר ביי גאָרנישט. "וואַט, יו דידנט איוון אַסק, יור קרייזי." זי זאָגט ווייטער אַז מען קען זיך נישט וואַרפן און מען דאַרף אַלעס נעמען אין באַטראַכט ווייל היינט איז נישט קיין חכמות. מיין מבינטע שושקעט זיך טאַקע נאָך איבער איר טאָכטער אָבער נאָך האָבן חתונה געמאַכט אַ פּאָר קינדער איז זי שוין אַזוי באַהאַוונט אַז ווען זי זאָגט דעות איז נישט דאָ קיין עצה אויסער אויסצוהאָרכן.

אנה אלך מרוחך

וווּ אַהין זאָל איך גיין

אויסגעקוועטשט יעדן קליק

געזען אַלע פריינד

וועם מיין פנים איז זיי פרעמד

זיך באַגרוסט

מיטן פּאָסטקעסטל

און דער חידוש פון אין כּל חדש

וווּ זאָל איך גיין

אַז אין מיר איז פּוסטער

מיטן אפשר פון גאָרנישט געפונען

גיי ווער נתגלה

אויף אַ מכובדיקן מעת לעת

און כּרת ביזן קבר

שרייבן וועסטו אַ מכה

חוץ אַ פאַרשטויבטן פּשט

אויף

וווּ אַהין זאָל איך גיין

האיש מקדש ג’: על אלה אני בוכיה

איך האָב געזאָגט איך וועל דאָ שרייבן וועגן מיינע שידוכים איבערלעבענישן און איך דאַרף האַלטן וואָרט. פּסח איז געווען וואָס צו שרייבן ווען דער 'איש' איז אַהיימגעקומען אויף יום־טוב. מענטשן האָבן געפרעגט צי דער טלעפאָן קלינגט נאָך נישט און איך זאָג אַז נישט. ביזוי בזיונות אָבער מען קען דאָך נישט זאָגן ליגן: למעשה איז נישט געווען קיין איין טעלעפאָן, קיינער האָט מיך נישט צוגערופן צו אַ ווינקל אין שיל און מען האָט מיך נישט אָפּגעשטעלט אויפן גאַס. 'זאָרג דיך נישט', זאָגט מען מיר. אַ שיינעם דאַנק.

אַ שוועגערן זאָגט אַ דעה אַז יענע צייטן האָבן זיך שוין געענדיקט און מען דאַרף אַליין גיין זוכן. וואָס ווייסט זי מיט אירע טעכטער וואָס איר חסידות וויל נישט אָנרירן ווייל אַ בענד איז זיי אויך צו פרום. דערווייל האָבן איך מיך שפּאַצירט צום דאַווענען און צוריק מיט מיינע ישיבה בחורים און זיך געפרייט אַז מיטאַמאָל קוקן מיידלעך און פרויען אַלע אין מיין ריכטונג. שכר הליכה ווינאָר.

האָט זיך אָבער געמאַכט פאַר אַ וואָך אַז דער טעלעפאָן קלינגט און אַ שוואָגער דערציילט אַז ד.ג. האָט אַ שידוך געטון מיט ק.ר.ש. מזל טוב, כאַטש נישט דער ערשטער מאָל וואָס צוויי יידן זענען זיך משדך. דאָ איז אָבער אַנדערש ווייל ק.ר.ש. איז מיינס אַ נאָנטער חבר. טראַך. מזל טוב! און אַ געזונטן ציפּ. איך רוף אים אָן, הייבט ער אָבער נישט אויף. שוין איין מאָל אַ מחותן. שיק איך אים אַן עס.עם.עס כמנהג יהודאי וואָס האָבן חלילה נישט פייסבוק און 'כאַפּן נישט' וויאַזוי טוויטער אַרבעט. 'אַ סאַך נחת' מיט אַסאַך סימני טראַסק (! בלע"ז). ביז אַ האַלבער שעה איז דאָ אַ 'מערטשעם ביי דיינע קינדער' אין מיין טעלעפאָן און וויבאַלד דער תנאים איז הערשט אין עטלעכע נעכט אַרום האָבן איך אַ פּאָר טעג צו לעקן מיינע וווּנדן.

אַז איך וועל זאָגן ער האָט געטון אַ שיינער שידוך וועט עס אפשר קריצן פאַר די וואָס גרוילן זיך פון אַ פּאָרעכץ וואָס דער יסוד דערפון איז נישט צו געפונען דעם אחד יחיד ומיוחד נאָר צו פאַרמיידן דעם מי הוא זה ואיזהו. און אַסאַך מאָל איז דאָס אויך צופיל. למעשה רעדן מיר אָבער דאָ פון אַ שידוכים מאַרק און פּונקט ווי אַ קאָמוניסט קען נישט איגנאָרירן די וואָל סטריט טיקערס קען מען אויך נישט אַוועקמאַכן די שאַצונגן פון דער שידוכים בערזע. טאָג טעגלעך ליציטירט מען דאָרט ערשטראַנגיקע פלייש פאַר פעטע פּרייזן, מעקלערס טראָגן אַרום זייערע סחורה ווי אויף אַ יריד און די שנאָרערס קומען סוף טאָג צום ראַמשפאַרקויף אויסטאַפּן וואָס איז נאָך געבליבן. לויט די ווערדן און שאַצונגן פון דעם מקח וממכּר האָט ער גוט געמאַכט. דער מחותן איז אַ בעל תפלה, מער ווי אַ בעל תפלה, גאָר אַ חזן, אַ שטיקל ראש ישיבה, אַ מגיד מישרים, אָ פּאָר טולער הייסט עס איז דאָרט דאָ און ער איז אויך נישט צו כאַניאָקיש ווייל ער גייט נישט אַ סאַמעטער היט. בקיצור, ווי אַ שיינער אתרוג, עס איז 'אַ זאַך'.

מיין פרוי פאַרגלייכט באַלד די יאָרן פונעם חתן צו אונזער 'איש' און געפונט תירוצים פאַרוואָס ער איז ערשט 'געגאַנגן'. דאָס מיידל קען זי נישט און אויך נישט דער מאַמע אָבער די שוועגערן זאָגט אַז זי איז גאָרנישט ספּעשל און זי פאַרשטייט נישט פאַרוואָס שיינדי האָט עס געטון. האָב איך געזאָגט אַז שיינדי האָט עפּעס אַנדערש געוואָלט האָט זי נישט געדאַרפט שיקן דאָס צדיקל צו די מוסדות פון איר מאַנס חסידות. יעצט איז אָבער צו שפּעט ווייל די וועם שיינדי וויל ווילן שיינדין נישט אָנקוקן.

און דער שוואָגער זאָגט 'געלט זוכט געלט.'

בין איך געבליבן מיט מיינע געפילן פון זיך מאַכן אַ חשבון הנפש וואָס גענוי עקבערט ביי מיר. איז אַזוי. ראשית כּל, צום ערשטן מאָל האָב איך מיך מיט וועם און מיט וואָס צו פאַרמעסטן. אַז ביז היינט האָב איך געטראַכט טיאָרעטיש איבער וואָס וועט זיין האָב איך שוין אַצינד עפּעס קאָנקרעט אויף וואָס זיך אָנצוכאַפּן. איך ווייס שוין יעצט ווער וועט מיך נישט נעמען. און כאָטש איך בין אין יענעם אויך נישט אינטערסירט וויל איך אָבער די ברירה דערין.

לאָמיר זיך נישט נאַרן קיינער וויל נישט זיין און וויל אפילו נישט אויסזען אַ לוזער. אָבער פאַרפאַלן: יענער מאַרק וווּ יינגלעך און מיידלעך פּאָרן זיך ביי דער זיבעצן אָדער, 'ניין, ער איז יענער וואָך געוואָרן אַכצן', יענער מאַרק איז פאַר מיר געשלאָסן. איך קען דאָרט נישט אויפשטעלן אַ קראָם און מיט כּל הון דעלמא וועט מען מיר דאָרט נישט לאָזן קויפן. אמת איך זיך עס נישט און איך האָב אַנדערש אַוועקגעשטעלט מיין לעבן אָבער אפילו איך זאָל יאָ וועלן וועט עס מיר העלפן אַ רעטעך.

עס איז אָבער מער פון דעם אויך. איך האָב מיך טאַקע דערווייטערט במחשבה בדבור ובמעשה אָבער איך בין אַלץ גענוג נאָנט דורך מיין וווינאָרט, מיין שיל, מיינע פריינד און מיין משפחה זיך צו בענקן אויף די וואַרעמקייטן. איך ווייס אַז מיין חבר ווען האָבן זיינע פּאָרציעס נחת פון אַ תנאים, מזל טובס, שטעלן אַ חופה און ביז אַ יאָר קוועלן אין 'מזל טוב, זיידע'. כאָטש איך בענק מיך נישט צו זיי קען איך אָבער זייערע זיסער טעם. גלייבט מיר עס איז גאַנץ באַטעמט פאַר די פּאָר טעג און וואָכן.

אָבער נאָך מער ווי נחת איז מיין חברס זינס שידוך פאַר מיר אַ מיילשטיין אויף מיין שטראָז פון לעבן. ווי אַ וועגפאָרער שטעלט זיך אויף זיין רייזע און קוקט צוריק ווי ווייט ער איז געפאָרן, ווי אַ משולח ליידיקט זיך די קעשעניעס ביי מיטאָג צו ציילן זיינע גראָשן וואָס ער האָט צאַמגעשטעלט פון פיפצן שחריתן כן הדבר הזה. אַז איך קוק אין שפּיגל זע איך אויף צוריק מיין מאין באת און עס דערלאַנגט אַ שטאָך איבער וואָס איך האָב איבערגעלאָזט. פּאַראַלעל מיט מיין סטעטשקע פאָרט זייערע שאָסיי וווּ מען טאַנצט היינט עוד ישמע און ביז אַ יאָר זינגט מען יום ליבשה. די ברייקדאָוינס אויפן טראָטואַר זענען די אַלטע בחורים, די קינדלאָזע פּאָרפאָלקן און די אַנדערע לא־יצלחס פון אונזער סיסטעם. איך קען נאָר צוקוקן ווי דאָרט פאָרט מען אויף קרוז קאָנטראָל און איך פּלאָג מיך מיט נאַוויגיישאָן אויף אַ קראַנקן סיגנאַל.

מיין חבר איז אויך אַ קריטיק. שבת אינדערפרי איבער אַ קאַווע ווען אינעווייניק זינגט מען המתגאה על חיות הקודש קענען מיר שפּעטן פון אַלצדינג. ער הערט מיר אויס מיינע טענות און סברות. אַמאָל לייגט ער צו און אַמאָל טענהן מיר זיך אויס. ער איז אָבער אַ פּראַקטישער און פון אַלע אונזערע טיאָריעס וועט ער קיינע מסקנות נישט ציען. ער האָלט פונעם רבין אַ פייג אָבער ער האָט אָנגערופן דערמאַנען ביים רבין דעם שידוך און ער האָט נישט געטרונקן לחיים ביז ווי לאַנג עס איז אָנגעקומען אַ תשובה.

אין זיינע אויגן איז דאָס דער וועלט וווּ מיר לעבן, ביי דריי גיין די יינגלעך אין דעם חדר און די מיידלעך אין דער שולע און פון דאָרט פאָרט דער באָס ביזן קבר און שטעלט זיך בלויז אויף די באַשטעטיקטע סטאַנציעס. אַז עס איז גוט געווען פאַר אונזערע עלטערן וועט עס גוט זיין פאַר אונז אויך. ואידך איז גוט טאַקע איבער אַ קאַווע ווען די קעשענעס זענען לער אָבער נישט אויף זיך צו פאַרפּאַטשקן דאָס לעבן. און הא גופא, זיך פאַרפּאַטשקן דאָס לעבן, בין איך זיכער אַז ער און אַנדערע באַשולדיקן מיר. דאָס ווערן פאַרפרעמד ביי חבירים, קרובים, שכינים האָט זיך טאַקע אירע מעלות אָבער פון צייט צו צייט דערלאַנגט עס אַ שטאָך ועל אלה אני בוכיה.

דאָס איז אַלעס פאַר מיר. פאַר מיין בחור זאָג איך אָבער, שמח בחור בילדותך. עס קומט זומער, קויף דיר אַ קאַרט, פאָר אַרום און מאַך אַ לעבן. אַנדעק דער וועלט און בטל נישט דיינע בעסטע יאָרן ווייל ייִנג וועסט דו ווידער נישט זיין. איך ווייס נישט צי ער וועט מיר פאָלגן; עס קען שאַטן צום שידוך.

ותשר דבורה

לייענט און האָט הנאה פונעם נייעם נומער פון דאָס שבת בלעטל. אַ דאַנק זיי פאַר אָפּרדריקן מיין רעצענזיע פון דבורה פעלדמאַנס ביך “אָנאָרטאָדאָקס”.

Shabbos Blettel 10

אל תחטאו בילד

לעניות דעתי איז געווען ביי דער קעגן־אסיפה צו ווייניק צעטלעך אויף יידיש. איך זאג דאס נישט אַלץ אַ יידיש ליבהאָבער כאָטש אפשר פאַרדעם אויך. אַז דער ציל איז צו ברענגן אויפמערקזאַמקייט צום היימישן עולם און בפרט קינדער מיז מען צו זיי רעדן אויף זייערע שפּראַך. דאָס איז אַלגעמיין אמת אָבער פיל מער פאַר אַ געמיינדע וווּ אינערליכער קריטיק קען קומען בלויז פון אינערווענדיק און כּמעט אַלע מאָל בעל פה און וואָס פאָרכט קריטיק פון דערויסן ווי דער טויט.

דער עיקר ציל פון אַזאַ פּראָטעסט איז צו ברענגן באַוווּסטקייט צו ערוואַקסענע, סיי עלטערן אַז זיי זאָלן נישט מורא האָבן צו באַקעמפן אביוזערס פון זייערע קינדער און סיי פּאָטענציאַלע אַביוזערס אַז אית דין ואית פּאָליציי. נאָך וויכטיקער איז אָבער צו זאָגן קינדער דערפון אַז זיי זאָלן אַכטונג געבן עס זאָל מיט זיי נישט געשען און טאָמער פּאַסירט עס זאָלן זיי וויסן אַז זיי קענען עמעצן דערציילן. רעדן צו קינדער איז פיל וויכטיקערער ווייל ערוואַקסענע זענען שוין מוחלט אין זייערע דעות און עס איז שווערער זיי אויפצוקלערן, כאָטש זיכער נישט אוממעגלעך, און אויך ווייל אַז זיי זענען בעלי דעת האָבן זיי שוין וווּ געווויר צו ווערן. נאָך מער אָבער ווייל דבר הכתוב בהווה. רעדן צו ערוואַקסענע איז איבער פאַרגאַנגענע עוולות, רעדן צו קינדער איז איבערן צוקונפט און דאָס קומט אוודאי ערשט.

מיר האַלטן ליידער זייער זייער ווייט פון ווען חדרים, מתמידים, קעמפּס וכדומה וועלן אַליין רעדן צי לאָזן בעלי דרשנים קומען רעדן צו קינדער דירעקט אויף זייערע פּערזענלעכער זיכערהייט. אויף סעקסועלע אַביוז האָבן זיי מורא פונעם גאַנצן נושא און אויף פיזישע אַביוז איז דאָך נישט שייך כּל זמן מען שלאָגט נאָך קינדער אין רוב חדרים.

אויף זינטיק איז געווען אַ געלעגנהייט זיך צו באַווייזן פאַר די קינדער ווי אויך די טאַטעס. איז אַ פּלאַקאַט 'דער אינטערנעט נישט דער פּראָבלעם' דער בעסטער מיטל? איך זאָג אַז נישט. די לחכּימא ברמיזא אָבער מיר האַנדלען נישט מיט צו גרויסע חכמים. דאָס אַליין אַז נישט היימיש אָנגעטונע מענטשן האַלטן אַ צעטל אויף ענגליש שאַפט אַ רעפלעקס ווי ווען באַאַמטע רוקן זיך אָן אין חדר אָדער קעמפּ. קינדער ווייסן אינסטינקטיוויש אַז ווען גויים מישן זיך אַריין אין אונזער געשעפטן דאַרף מען זיי אויסנאַרן, שפּעטן, ענטפערן מיט 'אשרי יושבי ביתך' און דערמיט ווערן דער גבור פון כתה. איז ווען זיי זען אַ קבוצה פון אַזוינע מענטשן מיט אַזוינע צעטלעך ווערן זיי אפשר נייגעריק אָבער עס רעדט נישט צו זיי. אַז זיי פרעגן זייערע טאַטע אָדער עלטערער ברידער וואָס דאָס מיינט איז לייכט זיך אַרויסצודרייען ווען זיי ווייסן אפילו נישט וואָס דער וואָרט מיינט. יאָ, איך האָב געזען אַ קריפּטישער מאמר חז"ל און איך האָב געזען אַ צעטל אויף נישט אידיאָמאַטישער חסידיש יידיש. דער רוב איז אָבער געווען ענגליש און געצילט פאַר ערוואַקסענע וואָס ווייסן סייווי אָדער פאַר דער פּרעסע וואָס אונזערע ישועה וועט פון זיי נישט קומען.

אם אין אני לי מי לי און אַז מיר ווילן קעמפן מיז מען רעדן דירעקט צו די קינדער. גרסא דינקותא איז מער ווערד ווי שפעטער לערנען און מען מיז פירן דער קאַמף בעיקר ביי זיי. און קאָנצענטרירן נישט נאָר אויף סעקסועלע אַביוז וואָס ווי שלעכט עס איז איז אַלץ אַ מיעוט שבמיעוט. שלאָגן קינדער אפילו ברוטאַליש איז מעשים בכל יום און כּמעט יעדער קינד האָט עס אַליין צוגעזען אָדער געהערט דערפון כּלי ראשון. אויך, דער מלמד וואָס קען שלאָגן וויפיל ער וויל איז שוין אַ פּאָטענציאַלער אַביוזער אָבער ביים שלאָגן איז אים לייכטער אָפּצושטעלן וויבאַלד ער טוט עס בגלוי.

איך בין נישט געווען ביים פּראָטעסט און אפשר זאָל איך נישט רעדן. איך האָב אָבער געהאָפט צו זען פּלאַקאַטן ווי 'מלמדים דאַרפן לערנען נישט שלאָגן', 'עשה למען תנוקות של בית רבן', און נאָך גראָדע דירקעטע אָנזאָגונגן. דרוקט צעטלעך מיט בילדער וואָס רעדט צו קינדער ווי אַן אלף בינה און לייגט עס וווּ עס וועט צו זיי אָנקומען. אַז איר ווילט זיין געשפּיצלט זאָל זיין 'מסכת מכּות איז צו לערנען נישט מקיים זיין'. נאָך מער פון אַלעס דאַרף מען געבן עצות פאַר קינדער. ‘דיין רבי טאָר דיר נישט שלאָגן’, ‘רשע למה תכה רעך איז פאַר קינדער אויך’, 'אַז דיין רבי שלאָגט דיך רוף 1-800-4-A-CHILD' וכדומה. אַזעלכע פּלאַקאַטן קען אַ טאַטע נישט אַוועקמאַכן און עס מאַכט אויף אַ קינדס קאָפּ. אַז ער פרעגט מיז מען אים ענטפערן.

עס האָט אָבער אויפגעטון ווייל כאָטש זיי זענען געשטאַנען מחוץ למחנה אין מער פון איין זינען האָבן זיי זיך באַוויזן. זאָלן די פירער וויסן אַז וווּ זיי וועלן גיין פון אינטערנעט אסיפות ביז סיום הש"ס וועלן אַזעלכע פלאַקאַטן זיי נאָכגיין ווי אַ צייכן פון קין. זאָלן זיי זיך שעמען אַז מען דאַרף אויפגעבן תורה און מצוות כּדי צו שיצן אויף אַ קינד. פאַרברייטערט עס און פּראָטעסטירט אינדערויסן פון ישיבות און תלמוד תורהס, קעמפּס און מקוואות. באַקומט אַן ערלויבעניש און מאַרשירט דורך 13טע אַוועניו און לי אַוועניו. ביי תקיעת שופר און כּל נדרי זאָלן מיר נישט פאַרגעסן פון די געשרייען פון אומשולדיקע קינדער. די נומערן מעגן זיין קליין אָבער ווערטער זענען ווי וואַסער אויף אַ שטיין. צוביסלעך לעכערן זיי דורך.

ויקהלו כל העדה

בסוד סודות קען איך דערציילן אַז מען האָט אונז מכבד געווען זאָגן אַ פּאָר ווערטער לכּבוד דער מאורע. מיר גרייטן זיך שוין עטלעכע וואָכן און מאָרגן אי"ה וועלן מיר רעדן ברב עם הדרת מלך. פאַר די טמאים לנפש אדם וואָס מיינען אַז זיי מיינט מען נישט און זענען זיך פורש פונעם ציבור וועלן מיר דאָ איבערגעבן דער תוכן פון אונזערע קול ה' ברמה חוצב להבות אש.

************

מורי ורבותי, מיר זענען זיך דאָ היינט צאַמגעקומען אויף אור לערב ר"ח סיון כדי מקיים צו זיין הצלת הדורות לנו ולבננו עד עולם. די נשמות פון גאַנץ כּלל ישראל זענען דאָ עד סוף כּל הדורות. אויף הספדים אין צענדליקער יאַרן אַרום וועט מען דערמאַנען אַז דער נפטר איז געווען אויפן כּינוס. אוראייניקלעך אין הונדערט יאָר אַרום וועלן זאָגן אויף זייערע עלטע זיידע אַז ער איז דאָ געווען.

מורי ורבותי מיר זענען טאַקע דאָ. מיר זענען די אשר ישנו פּה לפני ה' אלקיכם.

פרעגט זיך די שאלה וואָס יעדער ייד וואָס איז היינט דאָ דאַרף זיך צו פרעגן: פאַרוואָס בין איך אַצינד דאָ? און אַיעדער ייד וואָס קען נישט דאָ זיין און לעכצט דאָ צו זיין דאַרף אויך פרעגן: פאַרוואָס וויל איך דאָרט זיין. וואָס איז מיין פליכט פון דאָ זיין?

מורי ורבותי כּל קהל עדת ישראל: מיר זענען דאָ פאַר איין איינצלע סבה און עס איז דאָ בלויז איין טעם אויף אייערע אָנוועזענהייט. קוקט אַרויף אַהער, שאו נא עיניכם, מיר זענען די סבה. ווייל מיר גדולי ישראל האָבן אייך באַפוילן צו קומען אַהער. ווייל דעת תורה האָט באַשלאָסן אַז יום א' במדבר וועט מען זיך צאַמקומען אין דעם מעכטיקן שפּילפעלד און איבערקערן אַ וועלט.

כּלל ישראל: שמים וארץ אתם עדי. בלויז פאַרדעם זענט איר דאָ. אויף צו ראַטעווען אייערע קינדער וועט נאָר אַ חסר דעה אַהער קומען. אויף צו זיין הייליק און אָפּגעהיטן זענען די אויבן־אָנניקעס וואָס זיצן דאָ צו מיין רעכטס און לינקס פאַרגלייצט מיט די אויגן די לעצטע מענטשן וואָס וועלן אייך אַרויס ציען פון די מ"ט שערי טומאה.

ווען די קוראי הדורות וועלן קומען באַשרייבן אונזערע דור וועלן זיי נישט שרייבן פון דער השחתה פון אונזערע פירערס, זיי וועלן נישט דערמאַנען די שאַרלאַטאַנען וואָס רופן זיך רביס און גדולים און זיי וועלן אפשר אפילו אויסלאָזן די צוויי אָדער דריי דורות פון ליידיגייערס פון דער פני פון אונזערע דור. זיי וועלן שרייבן פון דער טפּשות פון אונזערע עפּאָכע. זיי וועלן זיך פרעגן ווי קען דער עם חכם ונבון האָבן געווען אַזעלכע פערד אויפצונעמען אַזעלכע פירערס? ווי זענען אַזעלכע אומגעלימפּערטע שלאָמזלנים, שיין גערעדט, געוואָרן אונזערע אויבן־אָן? ווי קען זיין אַז אין אַ דור וואָס קיינער שטערט אונז נישט צו זיין יידן האָבן מיר געמאַכט דערפון אַזאַ תל?

די תשובה געפונט זיך אין דער נעכטיקער הפטרה פון ירמיהו הנביא: אך שקר נחלו אבותנו הבל ואין בם מועיל. ההמיר גוי אלהים והמה לא אלהים.

מורי ורבותי אחינו כל בית ישראל: קוקט אַהער אַרויף. אלה אלהיך ישראל און אויף די אָ געטער שרייט דער נביא ההמיר גוי אלהים והמה לא אלהים. קוקט אַהער, מיר האָבן זיי דאָ אַפירגעבראַכט איר זאָלט קענען צייגן ווי אַ שפחה על הים: אתם המיתם את עם ה’.

אויף דעם פעלד קומען געווענלעך שפּילערס צו שטויסן און וואַרפן באַלן. יעדער זייט האָט זיך זיין פאַרב און יעדער שפּילער זיין נומער. מורי ורבותי אייערע זייט איז בלויז שוואַרץ און איטלעך פון אייערע שפּילער דאַרף האָבן אַ נומער איינס און אַז נישט וואָלט ער נישט דאָ געווען. אויף זיי צו זען האָט איר געצאָלט אַ קאַרט בכסף מלא. אויף זייערע קליגשאַפט און דברי מוסר האָט איר אויפגעגעבן אייערע זונטיק. דאָ זענען זיי און כּזה ראה וקדש, בתמיה. המה לא אלהים? געטער זענען זיי נישט? קוים מענטשן זענען זיי.

זיי ווילן אייך אסרן טעכנאָלאָגיע און אויף דעם זענט איר דאָ. נישט אסרן נאָר פילטערן. זיי וועלן בורר זיין דער פּסולת מתוך האוכל און אייך פיטערן דאָס וואָס זיי זאָגן איז כּשר און מותר. זיי האָבן מורא פון דער נייער וועלט ממילא דאַרפן זיי עס באַקעמפן. זאָלן די גדולים זיך אויפמאַכן אַ טוויטער קאָנטע וועלן מיר זען סאַראַ דברי חכמה זיי האָבן צו פאַרקויפן. לאָזן זיי אוימאַכן אַ בלעטל אויף פייסבוק און מיר וועלן מיר זען דער קאַליבער פון זייערע פריינד. אָבער חס ושלום, ממילא אויף טוויטער האָט מען נאָכפאָלגערס, אָבער חבירים? פאַר אַ חבר געט מען אַ פּדיון? אַ חבר פאַרברענט דיר דער הויז און מאַכט חרוב דיינע קינדער?

לאָמיך אייך זאָגן הויך און קלאָר: טעכנאָלאָגיע וועט ווייטער מאַרשירן און וועט זיי באַזיגן. קיינער וועט נישט פּטור ווערן זייערע מיקראָווייוו אויוונס און קיינער וואַרפט נישט אַרויס זייערע קאָמפּיוטערס.

ווי עס האָט זיך אויפגעוויזן פון דמשק ביז מצרים: מען קען נישט פאַרשקלאַפן מענטשן אויף שטענדיק. דאָס וואָס האָט פּאַסירט אין מאָסקווע קען אויך פּאַסירן אין מאָנסי. זיי וועלן אונז איינזאַלצן מיט שידוכים ווי אויף אַ בהמה מאַרק און מיר וועלן געפונען פאַרגעניגן אויפן וועב. זיי וועלן גנבנען און רצחנען און מיר וועלן זיי צונעמען אויף טעלערלעך אין פאָרומס. זיי וועלן מאַכן געוואַלדעס ביי שמע ישראל אָבער טויב ווערן ווען מען געוואַלדיקט יינגלעך און מיידלעך. זיי וועלן שרייען גילוי עריות און יהרג ואל יעבור און זיך צוקנייטשן דער שטערן ווען מען שענדט אומשולדיקע קינדער. תנוקות של בית רבן שאין בהם חטא וועט איר נישט שיצן איז באַגראָבט אייך פאַר בושה ווען איר שרייט עשה למען יונקי שדים שלא חטאו.

קוקט אָבער אַרויף אַהער ווייל טאָמער וועט איר זיך אויסדרייען וועט איר זען דער פּראָטעסט אינדערויסן און דעם אמתן חורבן וואָס אונזערע פירער מאַכן אָן. זיי זאָרגן זיך פאַר אונזערע ייִנגוואַרג ממילא געבן זיי אויס אַנדערטהאַלבן מיליאָן דאָלער אויף צאַמצוברענגן "כּלל ישראל"? איר קענט ברענגן הונדערט טויזנט מענטשן אָבער דער פּסוק זאָגט לא מרבכם חשק ה' בכם.

קול ברמה נשמע. דער קינד וואָס וויינט ווייל מען שטעלט זיי אַרויס פון חדר אָדער שולע צוליב די שמוציאַנען און פּאַסקודסווע וואָס איר טוט באַשיצן, זיין און איר געוויין שרייט אייך אַלע איבער מיט אייערע מעגאַפאָנען און פּלאַקאַטן.

קומט אייך צאַם, שאַפט אַ מצב, פילט אָן די בלעטער ווייל אייערע טעג זענען געציילט. איר באַנעמט זיך ווי עמעצער גאָויאינג פאָר בראָויק פאַרדעם ווייל איר זענט באַנקראָט. אייערע וואָגן איז לער פון אידייען, פּוסט פון עצות, הויל פון תוכן און בלויז קענט איר מאַכן די העוויות פון אַ מאַכטלאָזער גוסס.

צינדט שוין ליכט ווייל פה סיטיפילד נטמן יהדות החרדית ווי מיר קענען עס. דאָ וועט זיך אויפווייזן אַז את ערום ועריה. אייערע רבנים און רביס און ראשי ישיבות קומען צו פליען אין ערשטע קלאַס מיט טעכנאָלאָגיע, מען האָט אויפגעזוכט דעם סטאַדיום אויפן וועב וואָס אייערע פילטערס וואָלטן נישט געלאָזט אַהין אָנקומען, מען האָט באַשטעלט דעם פּלאַץ אויף אימייל, זיך אָרגאַניזירט אויף סמאַרטפאָוינס און מען זעט אונז איבער דער וועלט מיט לייוו סטרימינג. איז וועמען נאַרט איר?

איר ווילט זען זען רביס און גדולים גייט נישט אין סיטיפילד. דאָ איז בלויז אַן אָנשטעל. אַ טיאַטער וווּ זיי מאַכן זיך מיט די פרומע פנימער פאַר די פאָטאָגראַפירער. איר ווילט זען זייערע אמתע פרצוף ווי זיי רודפן אויס זייערע געגענער, ווי זיי זאַמלען זיך אָן מיט יעדער תאווה פון עולם הזה בשעת ווען זיי דערקענען ניטאַמאָל אַ צורתא דזוזא, ווי זיי לעבן ווי גאָט אין פּאַריז בשעת ווען זייערע חסידים גיין בעטלען חתונה צו מאַכן די קינדער, אַז איר ווילט דאָס זען פאָרט נישט קיין קווינס. גייט קוקט אויף "דער דיקטאַטור" וואָס שפּילט נישט ווייט פון אייך.

לאָמיר אָבער מסיים זיין מיט דער מעשה פון ר' עקיבא וחבריו ווען זיי זענען געגאַנגן אויף הר הבית און געזען פיקסן. די חברים האָבן געוויינט אָבער ר' עקיבא האָט געשמייכלט. ווייל אַז עס האַלט שוין דער מצב אַזוי נידעריק קען עס נאָר בעסער ווערן.

די פיקסן האָבן אייך צאַמגערופן ווייל ווי אַ ליכטל וואָס האַלט ביים אויסגיין און געבט אַ פלאַם אויף אַזוי האָבן זיי זיך דאָ געגעבן אַ כאַפּ אויף. זיי שיסן דער גרעסטער קאַנאָן און מער קענען זיי נישט. מאָרגן, מאָנטיק פּרשת במדבר וועט איר זען אַז אייערע לאָג־אָן אַרבעט דער זעלבער. די קומענדיקע יום־טובדיקע צייטונגן וועלן זיך איבערייסן צו שילדערן דער שמע ישראל אין אַ מעקסיקאַנער וואַל און דערנאָך וועט מען עסן קעז קוכן און קרעפּלעך און מען וועט אין אַלעס פאַרגעסן.

אַ גוט יום־טוב יידן.

אלה אלהיך ישראל

בתשואות חן להעוסקים בצרכי צבור באמונה שעמדו לימיני ועסקו ללא ליאות לכל מלאכת עבודת הקודש. הקב”ה ישלם שכרם

פאַרוואָס יידיש?

פאַר אַ פּאָר וואָכן איז מיר אָנגעקומען אַזאַ שאלה אין דער פּאָסט פון ר’ שלום בערגער:

אפשר קען קטלא קניא מיר זאָגן על רגל אחת פאַרוואָס ער שרייבט אויף יידיש.

וזאת תשובתי:

אַזוי פרעגט שלום בערגער. פאַרוואָס שרייב איך אויף יידיש.

איך ווייס נישט די תשובה.

ווייל יידיש איז מיין שפּראַך. ווייל אין יידיש קען אויך מיין נשמה רעדן. ווייל אין יידיש רעדט מען פון האַרצן.

קומען צוויי חסידים, זעצן זיך אַנידער און קנאַקן ניסלעך און רעדן אַ שטייגער אויף יידיש. מען רעדט, מען שרייט, מען ווערט היציק, מען רעדט איינעם איבערן צווייטן, מען לאַכט, מען וויינט, ניסלעך פליען מיטן שפּייעכץ, מען ווישט אָפ דעם צווייטן דאָס ברעקל, מען גלייכט יענעם אויס דער קרוגן, מען קראַצט עפּעס אַרויס פון באָרד און אַלעס אין יידיש.

אין ענגליש גייט אָבער נישט אַזוי. ניין. זיץ מיט אַ גלייכן רוקן, האַלט ווי אַ מענטש דער גאָפּל און מעסער, קיי נישט מיט אַן אָפענעם מויל, שלינג ערשט אַראָפּ און דערנאָך זאָג וואָס דו האָסט צו זאָגן, לאָז ערשט אַ צווייטן אויסרעדן, דער אַקסענט מיז זיין ווי אַ מענטש, דער גראַמאַטיק אויסגעהאַלטן לכל הדעות, יעדעס וואָרט מיז האָבן אַ זינען און אַ מיינונג. ווער האָט דען צייט צו דאָס אַלעס ווען די נשמה שרייט?

פאַרוואָס שרייב איך אויף יידיש? ווייל יידיש רעדט צו מיר. איך פּראָביר פאַרמאַכן איר פּיסק אָבער זי פייפט זיך אָן. זי פּלוידערט אָן אויפהער און מאָנט פון מיר ווערטער, שרייבן, מחשבה, צייט. עס שרייט און שלאָגט, שרייב, שרייב און שרייב. איך האָב מיך דאָס נישט אויסגעוועלט. ווען איך וויל כּבוד וואָלט איך געשריבן די טעמעס אויף ענגליש אָדער כאָטש פאַרזיכט. איך שרייב אין דער שפּראַך וואָס איך הער און אין דער שפּראַך וווּ מיין פייער בלייבט א כּלי ראשון.

פאַרוואָס שרייב איך אויף יידיש? וויאַזוי דען זאָל איך שרייבן? פראַנצויזן שרייבן אויף פראַנצויזיש און ענגלענדער אויף ענגליש איז הלמאי זאָל אַ ייד נישט שרייבן אויף יידיש. יידיש איז אונזערע תורה שבעל־פּה איז זאָל זיין פאַרבאָטן דערפון אַ תורה שבכתב?

אויסער דעם ווי קען איך אָנקומען צו יידן וואָס דאָרשטן אויף אַ יידיש וואָרט און קענען שוואַך ענגליש. און אפילו אַז זיי קענען יאָ, איבערזעצן אונזער לעבענס שטייגער אויף ענגליש איז ווי דער פּאָעזיע וואָס ווערט פאַרלוירן אין איבערטייטש. מען קען עס שילדערן אין אַנדערע שפּראַכן אָבער דער טעם פון דער נשמה יתירה דאָס געבט זיך בלויז איבער אויף יידיש. גאָרנישט זעטיקט דער מאָגן ווי א היימישער מאכל און גאָרנישט זעטיקט די נשמה ווי אַ היימישע שפּראַך. וואָס עס זאָגט זיך אין יידיש זאָגט זיך נישט אויף אַן אַנדערע שפּראַך.

אויף לה”ק איז עס אָדער עלעגאַנט ווי אונזערע תורה הקדושה, ר' יהודה הלוי, ביאַליק און נאָך און נאָך אָדער איז עס וווּלגאַר פון אַ באַגליקטן פאָלק וואָס מיינען ווייל זיי האָבן אַ לאַנד מעגן זיי יעדן האָבן אין בוידעם. מיר זענען אין גלות אפשר דאָפּעלט אַזוי לאַנג ווי אין ישראל. אין גלות האָבן מיר נישט אַ לאַנד און עס איז נישט על תלה בנויה אָבער ספרים האָבן מיר פאַר די לומדים און אַ שפּראַך האָבן מיר פאַר
יעדן. די שפּראַך איז יידיש.

איך שרייב אויף יידיש פאַר דער זעלבער סבה וואָס איך שרייב בכלל. ווייל איך קען נישט אַנדערש. שתיקה בתרי, שטיל זיין קאָסט טייערער. ווען איך רעד אויף ענגליש איבער יידישע ענינים און איך ווער צוהיצט שיסן פון מיר יידישע אויסשפּרעכן און ווען איך ווען רעד דענקעריש אויף יידיש קומען צו גיין די ענגלישע מער מדוייקדיקע טערמינען. אין ענגליש טראַכט מען אָבער אין יידיש פילן מיר. ווי קען עס זיין אַנדערש אַז מיר לעבן אין יידיש. אין ענגליש בין איך ווי אַ דרויסנדיקער אָבער אין יידיש רעד איך פונעם תוך תוך סיי פון מיר און סיי פונעם בתוך עמי אנכי יושב.

און נאָך איין סוד. אויף יידיש קען איך מיך בעסער באַהאַלטן. אין ענגליש איז דער מאַרק גרויס און די סחורה ווערט אָפּגעמאָסטן אַנטקעגן מער גלאַנצעדיקע און זאַפטיקע. אין יידיש איז אָבער אַ חידוש. איינער קומט שרייען און באַלד באַקרוינט מען אים און מען באַקראַנצט אים.

זאָל דאָס זיין מיין מתן שכרה בצדה ווייל סייווי קען איך נישט צופיל אַנדערש.

כּאן הבן שואל

קוקטס

איך בין דער טאַטע
ביים אויבן אָן
עירום ועריה אין תכריכין
דער חכם, דער רשע, דער תם, דער ש'לשאול
דאָס בין איך
וואָס גייט עטס מיר נאָך
וואָס האָבן מיר געהאַט
וואָס מיר האָבן פאַרלוירן
זוכן ברעקלעך
און געפונען גאָרנישט
מיט אַ נאַרישע ליכט
ס'יז פּוסט ס'יז ליידיק
צאַמגעקוועטשט אַרום אַ לערער פּיצה שאַכטל
שוין נישט דאָ חמץ
אָבער גיי געפון יאָשקעס טשוואָק
און הענג זיך דערמיט
ביים לעצטן וועטשערע
וווּ אַלע דאַרפן זיצן אויבן אָן
קוקט מיר אָן
קדש
ווען דער טאַטע קומט אַהיים
איך קום נישט
איך האָב ביי כּל חמירא
מבטל געווען דער אפיקומן
הונגעריקע קומט, פרעסט
מיין פּלאַץ איז ליידיק
אויפן אָנגעבלאָזענער קושן
ס'יז הפקר ווי דער וועלט
דער מצה טאַש האָט נישט קיין קרייצער
די כּוסות האָבן דערטראָנקן דער טייג
און זי האַלט נישט ביים יערן
אָבער גיי זוך
דאָס וואָס איז נישט דאָ
נעם דער פעדער
פלי אַוועק
דאָ איז עס נישט
ווער פאַרברענט
ווער פריי, בלייב פרום
טונק, שפּאַלט, זאָג
צו גאל ישראל וועסט דו נישט אָנקומען

האיש מקדש ב’: ולקחת אשה לבני

איך האָב שוין איין מאָל געשריבן וועגן מיין זין וואָס קומט שוין אָן צום פּרק. כאָטש איך קלער דעריבער ווייטער צו שרייבן בין איך אָבער דערווייל שטיל ווייל עס איז נישט דאָ וואָס צו שרייבן. ליידער אַזוי, ער איז שוין אַכצן די לעצטע פינף חודשים און קיין איין שדכן האָט נאָך נישט גערופן. נישט קיין איינס.

מיינט איר דאָך אוודאי אַז מיר זענען פון די אסורים לבא בקהל, די נעבעכדיקע משפּחות וווּ עס זיצן חמש עשרה צרות וצרות צרותיהן, ואין קונה. אַלטע מוידן מיט אור־אַלטע בחורים וואָס מען צוכאַפּט נישט און מען קען נישט פּטור ווערן אפילו פאַר אַ דירה אין הר־נוף. אַז מען זיצט ביי אונז יעדן אָווענט אַרום דער טעלעפאָן און ווען עס קלינגט לויפט זיך צאַם דער גאַנצער פאַמיליע, און איך הייב אָן מאַכן מיט די הענט יעדער זאָל אַוועק גיין איידער איך כאַפּ דעם קאָרדלעס און לויף אַריין אין מיין צימער און פאַרקלאַפּ דער טיר און מיין פרוי שרייט פון מזרח ביז מערב אַז יעדער זאָל שטיל זיין. אַז מיין זין רופט אָן פון ישיבה און פרעגט זיינע געשוויסטער צי עפּעס טוט זיך ווייל טאָמער וועט ער מיר פרעגן וועל איך אים ענטפערן עטוואָס ווי מען ענטפערט פאַר אַרבעטערס ווען זיי פרעגן צי די שמועות פון דאַנקונגן זענען אמת, 'דו זיץ און לערן און ווען עס וועט עפּעס זיין וועסט דו שוין הערן.' האַ, אַזוי קלערט איר, וואָס? איז לעבט אייך ווייטער מיט אייערע חלומות. אָבער לאָמיך איך אייך נישט אָנרייצן און נאַט אייך דעם ריינעם אמת.

דער טעלעפאָן קלינגט טאַקע נישט אָבער מאידך זענען מיר בכלל נישט אינטערסירט. באמת נישט. טאַקע נישט. און אַז איר גלייבט אַלץ נישט שים נא ידך תחת יריכי. אָבער וואָס דען? לאָמיר זיך נישט נאַרן ווען ס'יז ממש לא עלתה על ליבי וואָלט איך דאָך נישט געשריבן. איז די מעשה אַזוי.

וויפיל עס אינטערסירט אונז נישט איז ער אָבער שוין גענוג אין די יאָרן אַז איך האָב שוין באַמערקט אַז קיינער האָט נאָך נישט גערופן. און גענוג אין די יאָרן אַז יעדער מאָל עס איז דאָ אַ שמחה ווינטשן שוין מיין שווער און מיין טאַטע, ‘שוין באַלד ביי דיר, וואָס. ווי אַלט איז שוין ל.? נו, מערטשעם, שוין נישט לאַנג.' עס איז אַביסל אַ חילוק ווייל ביי מיין שווער גייט עס מיט אַן ערנסטע ברכה וויבאַלד זיין גאַנץ לעבן האָט ער געשפּאָרט אויף 'חתונה מאַכן די קינדער' און אַז ער קען שוין נישט חתונה מאַכן די אייגענע זאָרגט ער זיך אויף יענעמס. מה שאין כּן, ביי מיין טאַטע איז מהיכי תיתי, עפּעס צו ברענגן אַ שמייכל ביים לחיים. איר זאָלט מיר אָבער נישט גלייבן ווייל אַז איר וועט פרעגן מיין פרוי וועט זי זאָגן 'ביקאָז איטס יור סייד' און לאָמיר נישט אָנהייבן מיט דעם.

על כּל פנים יעדער איז מסכּים אַז ער שטייט שוין שמונה עשרה און ער איז ווי מען זאָגט אַ בחור אין די יאָרן. וועלכע יאָרן? וואָס הייסט, וועלכע? זיינע קוזינען וואָס זענען געבוירן נאָך אים ווערן שוין חתנים און כּלות און ווען אַ שכנס אַ זין איז אַ חתן געוואָרן האָט מיין פרוי געזאָגט 'באָט הי וואַז באָרן טו וויקס ערליער'. דער שכנס זין האָט שוין אפילו חתונה געהאַט און מען האָט אונז גערופן צום סעודה און ער האָט געווינטשן איין מאָל ביים תנאים, און נאָך אַמאָל ביים אויפרוף און אַ דריטן מאָל ביים חתונה, יעדער מאָל באַזונדער מיט אַ שמייכל, 'אָאָאָ ברוכים תהיו, מערזעשעם ביי ל.'.

דערווייל איז אָבער אַוזי דער מצב. ער לערנט נאָך אין ישיבה וווּ ער האָט נאָך אַ יאָר, פון דאָרט וועט ער אפשר גיין אין נאָך אַ ישיבה און פון דאָרט אפשר גאָר אין אַ דריטע ישיבה. פאַרוואָס אַזויפיל ישיבות? שווער צו זאָגן אָבער וואָס האָב איך אַריינצורעדן. איך האָב אים געפרעגט ווען ער וועט גיין אין קאַלעדז זאָגט ער אַז נישט פאַר דער חתונה. וואָס האָט ‘הרי את’ צו טון מיט אַ פרעשמאַן? ווייס איך אויך נישט אָבער אַזוי זאָגט ער. ער האָט מיר אַמאָל געזאָגט אַז איך זאָל זיכער מאַכן אַז איך זאָל נישט נתפרסם ווערן ווי דער בעל הבלאָג איידער ער האָט חתונה איז קען זיין אַז ער האָט מורא אַז קאָלעדז קען אים אויך שאַטן צום שידוך.

עס זענען אָבער לעצטענס געווען צוויי אינצידענטן וואָס האָבן מיר אויפגעוועקט און מיר געמאַכט זיך וווּנדערן צי אפשר דאַרף איך זיך לאָזן ווייניקער ווויל גיין אויף אַמאַזאָן און אָנהייבן אַביסל צו שפּאָרן. צום ערשט איז מיין ניכטער אַ כּלה געוואָרן און איך האָב גערופן מיין שוועגערן זאָגן מזל־טוב. הייבט זיך באַלד אָן און וואָס איז מיט ל.? זאָג איך, מינימום פינף יאָר. 'חלילה!' זאָגט זי, 'אל תפתח פה לשטן.' ענטפער איך, 'אַז דאָס איז דער שטן, הרחב פּיך ואמלאהו.'

דאָס איז נאָך אָבער בחסד. איך בין געווען ביים בעקעריי יענער וואָך און עס איז אַריינגקעומען אַ מאַמע מיט איר טאָכטער. אַ נישקשה מיידל, גוט פאָרמירט, נישט די העכסטע אָבער אַ באַחנטן פּנים. איך האָב אָנגקוקט די מוטער צו זען ווער די סחורה איז און איך האָב מיך דערמאַנט אַז מיין שוועגערן האָט איר דערמאַנט צו מיין פרוי. 'אָנגעטראָגן' איז צו אַ שטאַרק וואָרט נאָר אַזוי אַראָפּגעלאָזט אַ נאָמען צי זי וואָלט נישט אפשר געווען פּאַסיק. אַז איך האָב געזען במה דברים אמורים האָב איך ווידער זיך געגעבן אַ דריי אויס צו כאַפּן אַ בעסערע בליק.

די 'זאַך' איז געשטאַנען ביים קאַנטאָר און געבעטן אַ ברויט מיט ווייס איך וואָס. אַז זי האָט נאָר אויפגעמאַכט דאָס מויל איז איר שיינקייט און חן פאַרשווינדן. וווּ איך האָב פריער געזען שלאַנקע פיס זענען יעצט געווען פיס וואָס קענען נישט שטיין גלייך אָן זיך אָנצולענען און אויסטון אַ שיך ביים וואַרטן. וווּ פריער זענעןן געווען פילע ליפּן איז יעצט געווען אַ מויל מיט אַ פאַשטאָמפּעטע צינג. און דאָרט וווּ איך האָב געהאַט געזען שיינע האָר פון הינטן האָט זיך יעצט באַוויזן אַ באַרג סיני פון פאָרנט כמנהג בנות ישראל.

אַרויסגייענדיק האָב איך מיך צושמייכלט צו זיך אַליין. עס איז ביי מיר דער ערשטער מאָל וואָס אַנשטאָט צו פאַנטאַזירן איבער אַ מיידל פאַר מיר מעסט איך איר אָפּ פאַר מיין זין.

רבותי, מיר האַלטן שוין אַסאַך טיפער אינעם מסכת ווי מיר האָבן געמיינט און מען האָט שוין אָנגהויבן פאָרצולערנען דעם פּרק מיט תוספות.

כּחתן יוצא מחופתו

אַ דערציילונג אויף אויפצופאַסטן און זיך דערקוויקן די נשמה והיה לכם למשיב נפש!

כּחתן יוצא מחופתו