שמח תשמח

אין די טעג ווען ייִדישע קינדער קלאָגן ווײַל זיי קענען נישט אַרויסגיין אויף אַ חתונה, אַ קאָנצערט, ווען אַ שטיקל פלייש איז אַ יקר המציאות פון וואָס חלומט זיך אַ ייִד? פון ארץ־ישראל? צו דעם לייגט מען אַרויף אַן אָראַנדזער שטרײַף אויפן קאַר נישט שטעק שיך אויף די פיס. פון משיח? ווער האָט צו אים צײַט? ער זאָל קומן געזונטערהייט, עני טײַם, אָבער וואָס עס איז נאָר דאָ צו טון דערצו האָט מען שוין געטון. פון תשובה טון ביז אומקומן על־קידוש־השם האָט מען שוין אַלעס פּראָבירט ועדיין בן־דוד לא בא. ממילא אחכּה לו בכל יום שיבא פאַרוואָס נישט אָבער נישט ווי מען וואַרט פאַר אַ באַן אָדער אַ באָס וואָס אַלעס בלײַבט שטיין ווילאַנג ס´קומט נישט אָן נאָר מער ווי אין זימער ווען מען לײַדט פון דער מכּת מדינה (קאָנטרי בלע"ז) און מען באַנקאָרטירט זיך כמעט אַז ס´זאָל מקויים ווערן דער תוכחה פון ואפו עשר נשים בתנור אחד און מען קוקט אויס צוריק אויפן ישיבת כּרך. מען וואַרט טאַקע ס´זאָל שוין אָנקומן לייבאָר דיי אָבער דאָס קאָנטרי לעבן איז אויך נישט אזוי שלעכט. אַזוי איז בײַ משיח ווען ער איז נישט דאָ וואַרט מען טאַקע אָבער דאָס לעבן גייט ווײַטער אָן און לאָמיר זיך נישט נאַרן דער גלות קען זײַן גאַנץ באַטאַמט. ווײַטער ווען משיח וועט קומן? נו, וואַרט אויס וואָס מען וועט דעמאָלסט וועלן. איז אין די טעג פון טרויער חלומן זיך גאַנץ ווייניג פון דער גאולה שלימה. אַ שווים מהיכי תיתי, אַ זויבער העמד איז אָפּגערעדט און פאַר אַ טוש וואָלט מען דאָך געצאָלט כּל הון דעלמא זיך אַביסל אָפּצושווענקן, פאַר זיך ממילא אָבער פאַרן שכן גלימא דעל כּתפי וואָלט מען אים אַוועקגעגעבן אַבי ער זאָל זיך געבן אַ זייף אָפּ. און אַז אַ ייִד בעוונותינו הרבים זייפט זיך יאָ, און טוט זיך יאָ איבער חלומט ער זיך פון גיין אויף אַ חתונה, דער פאַרווײַלונגס פּלאַץ פון כּלל ישראל. ווי נאָך קען אַ ייִדיש קינד וואָס יראת השם נוגע ללבו גיין און ער זאָל קענען שמועסן בהיתר, עפּעס טועם זײַן און ס´זאָל אים נישט קאָסטן אַפּאָר דאָלער? קען עס בלויז זײַן אַ חתונה.

זכור ה´ מה היה לנו און איך דערמאַן מיך אַז אויך איך בין געווען אויף אַ פאַרהײַראַטונג מאָלצײַט. און געווען איז עס נישט דאָ הי נאָר טאַקע אין ארץ־ישראל. און אַז עס איז געווען ארץ־ישראל האָט עס דאָך נישט געקענט עפּעס אַנדערש זײַן ווײַל וואָס האָב איך צו זיכן אין ארץ ישראל װען ס'איז נישט װאַקאַציע, װען איך בין נישט געקומן צו אַ רבי און ס'איז נישט דאָ אַ שמחה? אין דער זאַל זענען געװען נישט אײנס נאָר דרײַ חתונות. קײן עין הרע דער עולם טוט שידוכים, ברוך השם מען קומט זיך צאַם אױף שמחות און נישט חלילה אױף איר פֿאַרשטײט דאָך אַלײן. אױף דעם דרײט זיך דאָך אונזער לעבן. אױך שידוכים, און חתונות און בריתן און קידושים, און בר מצוות און װידער שידוכים. װען דער אײבישטער האָט אַרױף געלײגט הר סיני אױף די ייִדן װי אַ פֿעסל האָט ער פֿון דעם אינגאַנצן נישט גערעדט. ער איז געלאָפֿן צו די ישמעאלים דערציילן װעגן רציחה, צו אַנדרע פֿעלקער זיך רייצן װעגן גניבה און פֿון שידוכים האָט ער נישט דערמאַנט אַ װאָרט. שפּעטער קומט ער צו די בני ישראל און זײ זאָגן נעשה ונשמע אָן צו הערן אַז מען דאַרף זיך פֿאַרדאַרבן זיבן נעכט אױף שבע ברכות יעדעס מאָל אַ שװעסטער מאַכט חתונה אײנס פֿון אירע פֿופֿצן תכשיטימלעך. דאָס מײנט אָבער דער גמרא אַז הדר קבלוה בימי אחשורוש. נאָך די פּערסישע ייִדן האָבן געניסט בײַ אחשורושן פֿון דער משתה שבעת ימים איז אגלאי מלתא למפֿרע אַז זײ קענען אױסהאַלטן שבע ברכותן. דאָס אַז בײַ אחשורוש האָט מען נישט געגעסן זיבן טעג נאָכאַנאַנד שניצל און ביף, טשיקן און ביף, טשיקן און שניצל און געבראָטענע קאַרטאָפֿל און מײערן צימעס אַראָפּ געװאַשן מיט ישן נושנדיקע מים בששון איז שױן אַ קשיא. פּשוט פּשט טױשט זיך אָבער נישט.

בײַ מיר איז נישט אַנדערש. מײַן שװעסטער האָט קױם אַ שידוך געטון מיטן ערשטן קינד און מען שמחהט זיך אין גרױסן. מײַן שװאָגער װינטשט שױן מערטשעם בײַ די אױף שמחות ווי אַ זקן ורגיל און נחת פֿליסט קלעביק װי די ליקערן אױפֿן טיש. צו דער חתונה האָט מען געװאַרט באַלד אַ יאָר װײַל נותנין לבתולה שנים עשר חודש, און אַז די בתולה איז אַלט זיבעצן בײַם שידוך איז כּל־שכּן אַז מען דאַרף װאַרטן זי זאָל זײַן ראוי לביאה. ועל כּולם האָט מען געדאַרפֿט װאַרטן די מחותנתטע זאָל געבױרן בשעה טובה ומצלחת װײַל ס'האָט נישט קײן טעם אונטערצופֿירן װען כּריסה בין שיניה ויש אומרים זי טאָר אפֿילו נישט משום עין הרע ממילא װאָס דאַרף מען זיך אַרײַן לאָזן אין ספיקות? װאַרט מען אַביסל לענגער און מען מאַכט דער חתונה אַביסל שפּעטער. װײַל װאָס איז דען דאָ זיך צו אײַלן? דער שמא יחטפֿנו איז שױן נישט דאָ נאָכן שידוך, דער חתן קען מסיים זײַן נאָך אַ פּאָר מסכתות פֿאַר רחיים בצוארו, דער כּלה קען צוענדיקן איר דיפּלאָמאַ אױף צו װערן אַ לערערן פֿאַר זי פֿאַרברענגט איר פֿרי מאָרגנס ברעכענדיק און װען די חתן־כּלה גײן אַרײַן אין דער ייחוד שטיב קען זיך די מחותנתטע װאָס װעט שױן דעמאָלסט למעשה זײַן אַ שװיגער זיך אָפּקערן אין אַ זײַט צימער און געבן צו זײגן והכּל על מקומו יבא בשלום.

דאָס וואַרטן איז אָבער שױן פֿאַריבער און מען האַלט בײַם קבלת פּנים. אין דער זאַל זענען דאָ יענער נאַכט נאָך חתונות, אױף גאַנץ כּלל ישראל געװוּנטשן, און װיבאַלד איך װײס נישט װוּ איך בין גײ איך אַרײַן בײַם נישט גוטן חתן און איך געב יעדן מזל טוב און מען קוקט מיך אָן און איך קוק זײ אָן און ס'פֿאַלט מיר אײַן אַז איך דערקען דאָ קײנעם נישט מיז זײַן אַז איך טאַנץ אױף אַ צװײטענס חתונה. אױף כּלל ישראל אַזעלכע טעותים. גײ איך מיר אַרױף אַ שטאָק, צװײ און דאָרט זיצט מײַן משפּחה מיט דער חתן בײַ דעם קבלת פּנים און די בחורים זינגן גראַמן 'חתן זאָלסט נישט זײַן מיט דײַן נשמה אַן אכזר/װײַל ס'איז בלױז אַ מתנה על מנת להחזיר' אָדער עפּעס אַזױ. מען מזל טובט זיך אין גרױסן און װיבאַלד מען איז ארץ ישראל טרעפֿט מען ייִדן פֿון דער גאַנצער װעלט, און ס'הײבט זיך אָן אַ װאָס הערט זיך און װאָס מאַכט מען. אױסער די ברוך השמס לייגט עמעצער צו 'קינדער מיט חובות' און אַ צװײטער דערטאַפּט באַלד צי מען קען אים העלפֿן מיט זײַן צװעק און אין דער זײַט שטײן שױן אַנדרע אירע גרײט צו זען צי דאָס איז אַ כּלי מחזיק ברכה און באַלד הױפֿענען זיך אױף די צװעקן װאָס װאַקסן דאָרט בשפֿע טאַקע פֿאַרדעם װײַל תמיד עיני ה' אלקיך בה.

מען װאַרט און מען װאַרט און איך פֿרעג אױף װאָס מען װאַרט, ענטפֿערט אײנער 'אױפֿן מזלדיקע שעה.' ענדלעך פֿירט מען דעם חתן צום חופּה און די אױגן װערן מיר נאַסליך. איז עס אַ ליבשאַפֿט צו ריטיואַל? איז עס אַ פּחד און אַ טרױער װײַל די אָ ליבליכע מינוטן מיזן קומן צו אַ סוף, כּלומר אַזאַ פּחד פֿון מיתה אַז די װאַרעמע מינוטן װעלן באַלד אױסשטאַרבן? אָדער איז עס אַ פּחד אַז נאָכן 'שטאַרבן' נאָך דער מזלדיקע שעה איז פֿאַריבער װעל איך בלײַבן הענגעדיק כּאילו מען האָט פֿון אונטער מיר אַװעקגעשלעפּט דער שטעל פֿון טראַדיציע, און איך װײן ווײַל איך וועל זײַן װי אַ קינד װאָס װײנט נאָך ער קריכט אַרױס פֿון דער װאַרעמער טראַכט? אָדער איז עס װײַל איך װיל זײ זאָלן בלײַבן פֿאַר מיר װי אַ דאַטום פּונקט אַז איך זאָל קענען מעסטן פֿון אײן זײַט װי װײַט איך בין פֿאַרקראָכן אָבער אױך איך זאָל קענען זען אַז ס'איז דאָ װוּ צוריקצוגײן. אפֿשר איז עס גאָר װײַל כּל זמן עס איז דאָרט קען איך מיך אײַנרעדן אַז איך בין ראַדיקאַל אָבער אַז מען נעמט דאָס אַװעק בין איך גאַנץ אַ קלײנע חידוש?

דאָס איז כּולי עלמא מודה אַז װען מען גײט צום חופּה באַװײַזט זיך דער סיסטעם, אונדזער הלוך ילך אין איר פֿולקומן פּראַכט, אין דער אמתער שלימות. דער חתן גײט צו דער חופּה און אינטערװעגענס נײגט ער זיך אַראָפּ פֿון װעג און גײט אַרײַן צום כּלה װוּ זי זיצט אױף איר שטיל אַרומגענומן מיט װײַבער. דער חתן קומט צו גײן געפֿירט פֿון בײדע זײַטן דורך זײַן און איר פֿאָטער װאָס מיט אײן האַנט פֿירן זײ דעם חתן און מיט דער אַנדרע האַנט האַלטן זײ אַ ברענעדיקע לעכט. אַזױ װי ער באַװײַזט זיך װערט בײַ די פֿרױען אַ װאַרע און דער חתן נענטערט זיך צו זײַן באַשערטע. די אױגן הײבן אָן בײַ אַלע צו פֿליסן, די נעזער צו רינען און פון אַלע אַרבלעך שפּראָצן אַרױס טאַש־טיכלעך. די כּלה זיצט מיט אױגן אַראָפּגעלאָזטע, איר קאָפּ אַראָפּגעבױגן, אַ לעבעדיקע מעטאַפֿאָר פֿאַר דער אונטערטעניקײט פֿון איר מין. דער חתן נענטערט זיך, די צװײ פירענדיקע טאַטעס און די מאַמעס װאָס שטײן צו דער כּלהס זײַטן בײַטן זיך בליקן אָבער יעצט װינקט מען זיך נישט, יעצט שמײכעלט מען נישט, יעצט איז מען ערענסט און צום מערסטענס קען מען נאָר װײנען. דער חתן קומט נאָך נענטער, ער זעט זײַן כּלה װאָס ער דערקענט איר פֿון האָבן געזעסן מיט איר אױף צװײ קורצע באַשױען מיט אַ יאָר צוריק און פֿון האָבן געקוקט אױף איר בילד װאָס ער האָט געהאַלטן אונטער זײנע אינטערװעש אין דער ישיבה און פון פֿיל מאָל עס אָפּלײנען בעיון װען קײנער איז נישט דערבײַ געװען האָט ער איר דערקענט. אָבער איר פּנים, אױף װאָס ער האָט געמיזט קוקן אין פֿאַל אַז מען װעט אים אױסנאַרן מעשה לבן, איר לעבעדיקע פּנים דאָס האָט אים װידער אױפֿגעװעקט צו איר אָנװעזענהײט און מיט אַ צידערדיקע האַנט האָט ער אַרױפֿגעװאָרפֿן אױף איר דאָס באַדעק טיכל און זיך באַלד אױסגעדרײט בואי בשלום. אָט דעם װעג אױף װאָס דער חתן שפּאַצירט זעט יעצט אױס גראָד, די לעכער אױף דער דרך ישראל סבא זענען אַצינד אַלע אָנגעפֿילט און דער שאָסײַ איז װי פֿריש אױסגעפּעכט. אױפֿן װעג װי ס'זעט אױס אין די אָ טײַערע מאָמענטן זענען נישט דאָ קײנע פּרשת דרכים און אוודאי נישט קײנע ליסטים מזויינים. אפֿשר איז עס גאָר נישט אַ װעג נאָר טאַקע אַ ציל. דאָ איז מען אָנגעקומן, לכּך נוצרת. װאָס עס איז נאָר איז עס יעצט װי די סטאַדעס שאָף אין שיר השירים װאָס אַלע פּאָרן זיך און קײן פֿאַרװאָרפֿענען איז בײַ זײ נישט דאָ. און אין די מאָמענטן פֿאַרשטײ איך װײניגער װאָס טױג דאָ נישט און אין דער צײַט װיל איך אַרײַן אָבער איך בין אױסגעשלאָסן.

דער חתן שטײט און װאַרט בײַם אָנהײב פֿון אַ לאַנגער קאָרידאָר װי אַ פֿליגער בײַם אָנהײב פֿון דער לױפֿװעג אַז דער חופּה זאָל זיך אױסלײדיקן פֿון דער פֿריערדיקע חתן כּלה, דער עולם זינגט ווײַל פון ניגונים איז קיינמאָל נישט קיין מאַנגל און ענדלעך ויהי בנסוע הארון און דער חתן טוט זיך אָן די פֿליגל און פֿליעט.

עולם, עד כּאן אומרים ווײַל אין די נײַן טעג האַלט מען נישט קיין חופּות ממילא קען איך מיט אײַך ווײַטער נישט גיין, צײַט איז אויך קורץ והמלאכה מרובה. זײַט מיר מוחל אַז ס´שרײַבט זיך עפּעס נישט די טעג און זײַט מתפּלל אַז אי"ה ווען דער וועלט וועט צוריקגיין לאיתנה הראשון נאָך די ימי הנופש זאָל מקויים ווערן תתחדש כּנשר נעוריכי און נהרא מכּיפּיה מתברך.