יום שלישי, מרץ 29, 2011

שערי דמעות לא ננעלו ג': תורה וגדולה במקום אחד

טאָמער איז דאָס אַלעס צו שווער און דו ביסט נישט פעיִק אַזוי ווייט זיך אָפּצושיידן, ווי אַן עבד עברי זאָגסטו אהבתי את אשתי ואת בני לא אצא חפשי און ביסט מוכן אפילו פאַרדעם צו האָבן אַ צובויערטן אויער, זאָג איך דיר 'וועלקאָם טו זע קלאָב'. אין דעם קען איך רעדן ווי אַ זקן ורגיל. דאָ שפּיר איך מיך אַ הויפּט מחותן און וואָס איך וועל זאָגן לעב איך איבער טאָג טעגליך. און איך בעט דיר שוין איבער אַז איך בין עטוואָס צו פּראַקטיק. עס איז פּשוט אַז דאָ בין איך אַ בקי בכל מכמוניה איז גלייך איך זאָל נישט זיין אַ זה נהנה וזה לא חסר. און אַז דו האַלסט ווייטער ווי איך שרייב איז אויך נישט אַ ברכה לבטלה און זאָלן אַנדערע געניסן.

ראשית כּל זענען די ווענט נישט אַזוי שמאָל ווי מען מיינט. און אפילו אַז יאָ דאַרף מען זיך אויסלערנען זיי אויסצוציען. נישט סתם זיך אָנצולענען ווייל חסידישע פיס טראָגן שווער זייערע געוויכט נאָר צו שטיפּן אויף זיי צו פאַרברייטערן. עס זעט אויס אַז דו האָסט שוין אַריינגעביסן אינעם עץ הדעת איז זעסטו דאָך אַז דער באַשעפער איז דיר נישט געקומען זוכן, אַיֶכּה, און מען האָט דיר נישט אונטערגעהאַקט די פיס. אַז דו וועסט דערלאַנגן אַ שטיפּ וועסטו זען די ווענט זענען געמאַכט פון גומי און די וועכטערס ביים טויער שלאָפן מיט ליידיגע געווער. קענסט גיין און קומען וויפיל דו ווילסט נאָר מיט צוויי תנאים: זאָלסט נישט מיטשלעפּן אַנדערע און זאָלסט נישט צילן אויף זיי. און מאַך אויך נישט דעריבער צו אַ גרויסן טומעל. דו ווייסט דאָך אַליין אַז די לוחות הראשונות האָבן נישט מאריך ימים געווען על שנתנו בפומבי.

ווי איך האָב פריער געשריבן דיין ראשית חכמה זאָל זיין זיך פאַרשרייבן וואָס שנעלער אין אַ לערן פּראָגראַם. פאַרלאָז דיך נישט אויף דיינע ישיבה יאָרן אָנצוהייבן ווייטער פון וווּ דו שטייסט. קום נישט ווי אַ חכם אַז דריי יאָר אין ישיבה איז אַזוי פיל ווערד ווי אַ הויך־שול דיפּלאָמע און דו קענסט אַלעדיקן מען זאָל דיר אָננעמען ווי נאָר. יאָג דיך נישט, דאָס לעבן איז לאַנג גענוג. מיר האָבן זיך געאיילט און מקדים געווען נעשה לנשמע און ליידן נאָך ביז היינט. וועסט מיט די צייט טרעפן אין דיין תורה אַ שוויות אָבער דאָס איז פאַר שפּעטער. דערווייל טו ווי ר' עקיבא ביי די פערציק און הייב אָן ביי תורה צוה און שמע בני.

אַז וועסט אָנקומען אין קאָלעדז וועסטו באַלד זען נאָך זיצן אַפּאָר טעסטס און פאַרהערס וואָס די תשובות אויף די שאלות זענען נישט 'לרש"י אסור, לתוספת מותר' ווי דיין חשיבות וועט וואַקסן ביי דיר אין די אויגן. נאָך אַפּאָר בויגנס פון דיינע אייגענע ווערטער און דיין אייגענער מיינונג וועט שוין נישט זיין ונהי בעינינו כחגבים. דיין קאָנפידענץ וועט זיך הייבן מעלה מעלה און דו וועסט דיך שפּירן אַ גבר בגוברין. וועסט באַקומען אַ גרייד און וועסט דיך דערמיט רימען נאָך מער ווי אַ בר מצווה בחורל מיט זיין אייגענער נאָמען אויסגעשטיקט אויפן פאָרענט פון זיין נייע תפילין באַרטל אין אַ גלאַנצערדיקער פּלאַסטיק. וועסט האָבן דער געפיל אַז האָסט עפּעס ערלעך פאַרדינט וואָס איז עובר לסוחר אפילו אין נישט יידישע זיפּ קאָדס. מעשה ידיו להתפאר נישט ווייל דיין טאַטע איז אַ גביר אָדער ווייל דו ביסט אַ מתמיד און מען וויל דיר נישט אַנטוישן. וועסט געווויער ווערן וואָס דאָס מיינט האדם נדון לפי מעשיו און אַז אָפּגעבן דין וחשבון מיינט נישט שטיין פאַר אַ משגיח מיט ציטערטיקע גלידער.

אין אָנהייב וועט דער נייער שפּילצייג פון טראַכטן זיך שפּירן זייער מאָדנע. אַ טיטשער קומט אַריין אין אַ קלאַס פון פילאָזאָפיע און גיט אַ פרעג 'וואָס האַלט איר? האָט מען אַ 'מיינד' צי נישט?’ און דו וועסט ביי דיר קלערן, וואָס הייסט וואָס איך האַלט? נשמה שנתתה בי. אַז איך האַלט אַז נישט וועט די נשמה עפּעס נעלם ווערן? און אַז עס איז נישט דאָ אַ נשמה וואָס איז דער מותר האדם מן הבהמה? וועסט דיך אָבער צוגעוויינען אַז אַ גוטע קשיא צווינגט נאָך נישט אַ תירוץ.

תלמידים און תלמידות וואָס במושכּל ראשון וועסטו זיי אפשר אָנקוקן ווי 'ביליגע גויים' וועלן זאָגן זייערע מיינונגן און וועסט טראַכטן, פרישע בויך סברות. אַסאַך וייסן זיי. און נאָך יעדער האָט געזאָגט זיינס וועט דער טיטשער דערציילן פון דייקאַר ווי ער איז געזעסן ביי זיין שרייב טישל בלויז מיטן בעקיטשע און אַ ליכטל מיט אַ בויגן און אַ פּענע און געטון אַ קלער. נישט חובת האדם בעולמו נאָר צי עס איז בכלל דאָ אַן אדם און אַן עולם. און מען וועט עס נישט איבערזאָגן מיטן ניגון פון ר' עקיבא אייגרס אַ וועלטס קשיא נאָר מען וועט פרעגן וואָס דער עולם האַלט. הערסט: מען זאָגט נאָך אַ ראשון און דו האָסט אויך אַ מיינונג. ונתח אותו לנתחיו מיינט נישט שטיין בלייבן נאָך אַ קלער צי עס איז אַ דאורייתא צי אַ דרבנן, נאָר אַז אַלעס איז מונח בספק און אפילו דער עד שיבא אליהו.

וועסט דיך אפשר שעמען פון דיר אַליין. איבער דעם האָב איך איבערגעלאָזט אביי ורבא צו קלערן אַזעלכע שטותים? וועסט צוריק קומען אין בית מדרש און וועלן דערציילן דיינע חבירים דיינע חידושים און זיי וועלן דיר אָנקוקן ווי אַ חסר דעה. 'פרישע דאגות' און זיי וועלן באַלד צוריק גיין צו זייערע פלפולים איבער דער שנעלסטער וועג צו וואָדבערי קאָמען. וועסט עס מוסיף זיין צום ליסטע פון זאַכן שהשתיקה יפה להם און וועסט בלייבן איינער אַליין צו קלערן איבער דיינע קלערונגן. נישט צי זיי זענען כּשר נאָר צי דאָס מיינט נישט דער פּסוק וילכו אחרי ההבל ויהבלו.

אַז וועסט שטודירן ליטעראַטור וועט דער זעלבער פּאַסירן ווען מען וועט דיר הייסן שרייבן אַ פּאַפּיר איבער האַמלעטס שגעון. בין איך משוגע צו שרייבן איבער אַ משוגעת פון אַ מענטש וואָס לא היה ולא נברא? עס וועט דיר אפשר נישט איינפאַלן אַז כי היא חכמתכם ובינתכם מיינט אויך לערנען פריש יעדער יאָר ספר בראשית מיט אַלע מפרשים און זאָגן שבת אינדערפרי לדוד בשנותו את טעמו. צו דעם וועסט דו דיך אויך צוגעוויינען.

אַז דיין זעלבסט זיכערהייט וועט זיך הייבן וועסט דו שוין געפונען וויאַזוי צו גיין צו העכערע און בעסערע קאָלעדזעס. דיין פרוי וועט זען אַז איר מאַן איז נישט אַראָפ פון וועג ווייל ער האָט אויפגעמאַכט אַ ביך געשריבן פון לינקס צו רעכטס און זי וועט זיך מיט דיר שטאָלצירן. דיינע עלטערן און קרובים ווי פרום זיי זאָלן נישט זיין וועלן זיך אויך רימען אפילו אַז זיי וועלן עס דיר נישט קענען זאָגן. זיי וועלן פּאַטשן די הענט אָן צו זען דער סתירה אַז זיי שעפּן נחת פון עפּעס אַנדערש ווי האָרערווען אין ייאוש שלא מדעת.

עס וועט נישט לאַנג געדויערן און דו וועסט שטיין מיטן פלאַכן קאַפּעליטש פון אַ גראַדואַנט און די אַרומיקע וועלן זיך ניטאַמאָל קענען פאָרשטעלן ווי אַ האַרץ קען אַזוי איבערפליסן פון דער נצחון פון אַן אַיקס ישיבה בחור ביני עמודי פון אַקאַדעמיעס פון חכמת יוונית. פון נרות בחצרות קדשך פייערט מען חנוכה אָבער דיין פּערזענדליכער יום טוב וועט זיין פון קדשך בחצרות יון. האָפענטלעך וועסטו קענען דערציילן דיין פרוי און אפשר אַ פּאָר נאָנטע חבירים אָבער ערוואַרט נישט קיין כּבוד דערויף. מען וועט אויף דיר אַרויפקוקן אָבער מען וועט דיר אויך אָנקוקן מיט לינקע אויגן, מען וועט דיר אַוועקמאַכן, 'מען קען שוין מיינען', אפילו ווען מען ראָט זיך מיט דיר, מען וועט שעפּן נחת פון דיינע שטרויכלונגן. דו וועסט אָבער טאַנצן והקב”ה מצילנו מידם.

אויסער שטודירן וועסטו געפונען דער שיינער וועלט וואָס דו זוכסט. אַנטלויף צו דער מעט און קוק אויף רעמבראַנטס ‘אַריסטאָטל מיט אַ ביוסט פון האָמער’ און פאַרשטיי וואָס דאָס מיינט אַ תלמיד המחכּים את רבו. זע ווי דער רבי איז נישט דער כביכול און דער תלמיד מיז זיך נישט פאַרשטויבן אין זיינע פיס. דער גרויסער תלמיד מעג אפילו איבעשטייגן דעם קלענערעם, טויטן רבין. לערן מדרשים און סיפּורי צדיקים אין שאַגאַלס ‘איך און דער דאָרף’. קוק אויף דער צורה פון אַ צדיק אין על גרעקויס סאַן דזעראָם. זע אין קונסט וואָס דאָס מיינט ע' פנים צו אַ וועלט. ווי אַ מענטש איז אויך בכּוח צו זאָגן יהי אור און נעשה אדם. ליין פּאָעזיע, און ליטעראַטור, גיי אין טיאַטער און זיי שייקספּיר און אַרטור מילער, טענעסי וויליאַמס און סאַמיועל בעקעט, און ליין און ליין און ליין נאָך מער. ליין אויך אונזערע ריזן ווי שלום עליכם, פּרץ, ביאַליק, אייזעק בבל און קאַפקאַ און ליין אויך טשעכאָוו און טאָמעס האַרדי. דער וועלט איז פאַר דיר אָפן און קיינער שליסט דיר נישט אויס.

די קינדער קענסטו אויך מיטנעמען. איך האָב נאָך נישט געהערט מען זאָל אַהיים שיקן אַ יינגל פון חדר ווייל זיין טאַטע האָט אים געפרעגט ווי קען זיין אַז דוד המלך האָט געשריבן על נהרות בבל? ווייז אים אַ זאַפטיקער אבן עזרא וואָס זיין רבי קען ניטאַמאָל דער עברי דערפון. אַז די צייטונגן רעקלאַמירן חלילה נישט איבערצוצאָלן די גויטעס לערן מיט זיי דער רמב"ם סוף הלכות עבדים און זאָג זיי נאָך אַ שטיקל מורה. עס איז שווער צו פאַררעכטן דער וועלט אָבער די אייגענע קינדער איז מען דאָך באַפוילן ושננתם לבניך. וועסט שנעל זען ווי וויסנשאַפט איז אָנשטעקעדיק. לערן זיי אויס אַז דער מדרש שטייט נישט אין פּסוק און ווערטער מיינען נישט פּשטים. און אַז זיי וועלן צוריקענטפערן וועסט דו בעסער פאַרשטיין קוב"ה חדי בפלפולי דאורייתא.

אין אָנהייב וועסט דו דיך אפשר שפּירן נאַקעטיק נישט קענענדיק דער וועלט, דער שפּראַך, דער קולטור. אָבער אין אַ קורצע צייט וועסטו זען אַז אַלע דערגיין צום זעלבן וידע אדם. אַלע ווילן בעסער פאַרשטיין דער וועלט וואָס מיר לעבן דערין און יעדער יחיד זיך אַליין אין דער מיט. נישט לשם אַ תשובה נאָר בעסער צו פאַרשטיין די שאלה.

דער ערגסטער איז אַז דו וועסט זיין אַליין. וועסט איינזאַפּן אַסאַך און וועסט דאָרשטן זיך צו טיילן מיט אַ צווייטן ואין קונה. ווי די אנוסים אין דער אינקוויזיציע וואָס האָבן געזוכט גרינס אויף ערב פּסח צו געפונען נאָך אַ ייד, וועסט דו פרעגן פאַר חשודים פּאַרעווע שאלות אויף אויסצומעסטן די תשובות צי ער איז משלנו. עס וועלן זיין זמנים וואָס וועסט פּגרן פאַר אַ חברותא און וועסט בעסער פאַרשטיין דער וואָרט אויף קנה לך חבר, די פּענע זאָל דיר זיין אַ חבר. בלויז איר קען מען אַלעס דערציילן, אַנטוישונגן און הצלחות, ירידות און עליות. זי הערט אַלעס אויס און נעמט עס איין און גיט נישט קיינע עצות.

עס וועלן אָבער אויך זיין זמנים וואָס עולמך תראה בחייך. דו וועסט שפּירן דעם טעם פון תורה וגדולה במקום אחד און אַז מען קען יאָ טאַנצן אויף צוויי חתונות. טעמים פון אונזערע קולטור אין אַ זיסער לכה דודי, והוא שעמדה ביים סדר טיש, סיפּורי צדיקים און אַ וואַרעמער ניגון, משפּחה, שמחות און ברידערלעכע פריינדליכקייט אָבער אויך די טעמים פון אַ ברייטערן קולטור פון מוזיק, קונסט און ליטעראַטור. ועל כולם דער תענוג פון אַן אמתע נחלה בלי מצרים וווּ מען מעג דענקן און שרייבן וויאַזוי עס געפעלט. אפילו אַז דו וועסט זיין אַליין אין דיינע מחשבות ביסטו נאָך אַלץ אַ חלק פונעם כּלל אָבער אָן זייערע שעבוד. זיצענדיק ביי קבלת שבת צי ביי אַ שוועסטער קינדס אַ מצווה טאַנץ פאַרזונקן אין דיינע מחשבות וועסטו פאַרשטיין ר’ נחמנס ווערטער אַז מען קען פּראַוון התבודדות אין אַ צימער פול מיט מענטשן.

טאָמער אף על פי כן, נאָך דאָס אַלעס מיזט דו האָבן אַ וועג ווייזער, עמעצער וואָס רעדט נישט אין אַבסטראַקטן נאָר דירעקט וועל איך דיר רעקאָמענדירן איין ביך וואָס איז מעין אַ סעקולאַרע חובת התלמידים. טאַקע נישט אַ מוסר ספר אָבער סוף סוף אויך אין דער קאַטערגאָריע פון ביכער וואָס מען נאַשט יעדער וואָרט ווייל מען דאַרף הערן פון אַ צווייטן. אין אַזאַ צייט בין איך מציע רילקעס בריעוו צו אַ יינגער דיכטער.

ובזה אברך על המוגמר. זאָלסט טרעפן צופרידנהייט אין וואָס דו קלייבסט דיר אויס און געדענק אַז אומעטום קען מען זיך שאַפן אייגענע ד' אמות וווּ דאָרט איז מען אַליין בעל הבית.

מיסטער פאַרוויינטער: חזק ואמץ, עלה והצלח און הזורעים בדמעה ברנה יקצורו.

המצפה להרמת קרן ישראל בכליון עינים

ק"ק

יום שלישי, מרץ 22, 2011

שערי דמעות לא ננעלו ב': הלוך ונסוע הנגבה

אַז דו שפּירסט נאָך אַלץ אַז דו ווילסט זיך פון אונז אָפּשיידן און דו מיזט אונז פאַרלאָזן האָבן חז"ל אויך דיר אינזינען געהאַט. הבא לטהר מסייעין אותו, הבא לטמא פותחין לו. די טירן זענען פאַר דיר אָפן און בדרך שאדם רוצה לילך מוליכין אותו.

טרם אכלה לדבר, איך קען נישט דיר און נישט דיינע אומשטענדן אויסער די פּאָר ווערטער וואָס דו האָסט מכריז געווען ברשות הרבים. דיין פרוי און דיינע קינדער קען איך נאָך ווייניקער און די שאלה פון 'זאָל איך בלייבן צי זאָל איך גיין' איז פאַרשטייט זיך נישט אַזאַ וואָס איך קען ענטפערן. וואָס איך שרייב איז אויפן סמך אַז לך־לךָ איז געוואָרן אומפאַרמיידלעך און סך הכּל געב איך דיר אַביסל צדה לדרך.

אַכּלל האַלטסטו דו נאָך די חשבונות, נמנו וגמרו, דיין האָב־און־גוטס שטייט צאַמגעפּאַקט און דער מזבּח פאַרגיסט שוין אויך טרערן. אין אַזאַ פאַל לאָז דיך נישט שאַנטאַזשירן פון עמאָציאָנעלע טענות איבער די פרוי און קינדער. די פיינע מענטשן וועלן קומען מיט טענות אַז דו שפּילסט דיך מיט דיני נפשות, באַשולדיקונגן אַז ביסט מאבד די קינדער בידים, מוסר רייד אַז דו ביסט בלינד צום עצה היצר און 'ממש מע זעט בחוש ווי אין אדם חוטא אלא אם כן נכנס בו רוח שטות'.

קוק דיך אום וועסט דו זען אַז די זעלבע וואָס וועלן דיר צאַמשעלטן פאַר ברענגן אַן אומגליק אויף דיינע קינדער וועלן נישט צוויי מאָל טראַכטן פון זיי צוגנבענען פון דיר באישון לילה אַז זיי וועלן הערן דו ווילסט זיי אויפציען עטוואָס אַנדערש פון וואָס זיי האַלטן איז יידיש. זענען זיי נישט די זעלבע וואָס שטאָלצירן אויף אַ מסירת נפש פון את בניו לא ידע ואת אחיו לא הכיר? זיי מאַכן ווייניק חשבונות פון די קינדער וואָס וועלן אַרויסקומן פון אַ צאַמגעפּאָרטן שידוך צווישן אַ לא עלינו און אַ לא עליכם. 'וואָס דען איז פּשט קשה זיווגו של אדם כקריעת ים סוף?' ווען אַ בעל תשובה רוקט זיך אָן מיט זיינע קינדער ווייל איבערנאַכט האָט ער איינגעזען דער 'ביוטי' אין אונזער לעבנסשטייגער איז קיינער נישט באַזאָרגט אַז די קינדער וועלן ווערן 'קאָנפיוזד'. נעם אָבער אַרויס אַ חסידיש יינגל און לייג אים אַריין אין אַ 'ישיבה' וווּ קינדער גיין ראַמלאָזע יאַרמולקעס און מען שפּילט זיך מיט אַ באַל ביי הפסקה און באַלד ווערט כּלל ישראל פעדאַגאָגן און קינדער פּסיכאָלאָגן פון דער העכסטער שורה. דער טאַטע איז אַן אויבער חכם, די מאַמע צעדרודעלט און 'ברוך שפטרני, ווער דאַרף זיי דען?'

עס וועט דיר אוודאי שווער אָנקומען און כּל שכּן פאַר זיי. אָבער עס איז אויך נישט לייכט וווינען מיט אַ מאַן וואָס שטייט אויף יעדן אינדערפרי און אַנשטאָט צו זען אַ פרישער טאָג פון געלעגנהייט און באַנייאונג ציילט ער נאָך אַ טאָג פון אַן לעבנס אורטייל. אויפצווואַקסן מיט אַ טאַטע וואָס טאָג טעגלעך וויינט ער איבער שלא עשני גוי אַנשטאָט זיך פרייען איבער מתיר אסורים.

מיין אויך נישט אַז מיט בלייבן וועט דיין צער און פּיין צוליב דיינע קינדער נעלם ווערן. צוצוקוקן ווי דו בידים ברענגסט אויף דיינע באַליבטע טעכטער אין אַ סיסטעם וואָס איז נאָר אינטערסירט אין זיי פאַרשקלאַפן מיט צניעות און זיי חתונה מאַכן וועט דיר געבן נישט ווייניק עגמת נפש און ווייטיק. די קינדער וועלן שפּירן אַז דו האַלטסט נישט טייער זייערע אָנשטרענגונגן צו קאָלירן די צעפּ פון אַ מיידל מיט אַ בעזעם אין דער האַנט. וויפיל דו וועסט מאַכן אַן אָנשטעל פון התפעלות וועסט דו דיין פאַראיבל נישט קענען באַהאַלטן און ביודעין צי בלא יודעין וועלן זיי עס וויסן. ווי מיין טאָכטער זאָגט מיר, 'אַז עס געפעלט דיר נישט, שיק מיך נישט אַהין.'

דו פאַרשטייסט אַז דו דאַרפסט זיין פאַרווייטיקט איבער זיי. איז פאַרשטיי אויך אַז אַמאָל דאַרפן אַנדערע צוליב דיר ליידן. נישט במזיד, נישט בפּשיעה נאָר אַלץ אַ דבר שאין מתכוון. דאַטס לייף. מיר שיצן זיך פון די ווייטיקן פון דער וועלט מיט דעם וואָס מיר זענען מקריב די תענוגים און איבערלעבונגן פון לעבן. לאָמיר שוין זאָגן אַז מיר פאַרמיידן זיי על פי רוב צי אויף קלענערע פּראָצענטן איז עס טאַקע דערפאַר ווייל מיר מיידן אויך אויס דער רייכקייט און שיינקייט פון לעבן. עס קען פרילינג נישט זיין אַז עס איז פריער נישט געווען ווינטער, און אַז אין האַרבסט טוען זיך די ביימער אויס פון זייערע בלעטער איז עס ווייל עס קומט נאָך געניסן פון אַ זימער. מיר האָבן נישט פאַרברעכן פון הייסבלוטיקייט און פּאַסיע פאַרדעם ווייל ווייניק זענען ביי אונז חולת אהבה. אַז עס זענען ביי אונז דאָ ווייניקער אַפיירס איז עס ווייל מען לאָזט אונז נישט ליבן אַן ערשטן מאָל גלוסט זיך נישט צו גיין זוכן דעם זעלבן טעם אַ צווייטן מאָל. די טרחא פון מי שטרח בערב שבת יאכל בשבת איז הא גופא אַז ערב שבת מיז מען הונגערן. דער וועלט איז זיך אויך מטריח נאָר אַ טרחא ווען ערב שבת זעטיקט מען זיך מיט היפּש מער ווי טועמיה.

לאָמיר זיך נישט נאַרן. אויסער דיינע גאַנץ נאָנטע צו וועם דו האָסט אַן אחריות וואָס לאָזט דו שוין איבער? צא מן התבה וווּ עס זעט אויס אַז דער וועלט איז פאַרפלייצט. קום אַרויס פונעם תיבה וועסטו באַלד זען אַז ווי יענע תיבה איז איין שטאָק מיסט און נאָך אַ שטאָק פול מיט בהמות. אמת, עס זענען דאָ ביי אונז אַסאַך יחידים וואָס זענען אַן אינספּעראַציע און מיר קענען מיט זיי שטאָלצירן. מיר האָבן אָבער אַ פירערשאַפט וואָס אַז זיי זענען נישט שאַרלאַטאַנען אָדער אידיאָטן זענען זיי ביידע. אונזער רשות הרבים איז אינטעלעקטואַליש, גייסטעריש און מאָראַליש באַנקראָט. נישט נאָר מיר זענען נישט אַן אור לגויים נאָר מיר שעמען זיך צו דערציילן אפס קצהו וואָס ביי אונז גייט פאָר. איך וויל נישט געבן דגמאות ווייל נישט דאָס בין איך אויסן, נאָר אויף אַ טאָג וואָס מיר האַנדלן מיט בלויז טפשות מיז מען זאָגן הודו לה' אַז מען איז נישט געגאַנגן שרייען אין די גאַסן לכּבוד עפּעס אַ פרישן רוצח אָדער מאַנס. און פון דעם האָט מען מורא זיך צוגעזעגענען. כּאילו אונזערע זיידעס האָבן אויף דעם אויסגעשטרעקט זייערע העלצער און דאָס מיינט דער פּסוק, כּי לא תשכח מפי זרעו.

יונגערמאַן, זאָלסט אָבער אויך וויסן אַז הרבה עשו כר' שמעון ולא עלתה בידם. דער פאַקט איז אַז מיר זענען ערצויגן אין אַ סיסטעם פון כּיס בתוך כּיס און חותם בתוך חותם וואָס איז אַ סאָרט פּסיכאָלאָגישער בריתך שחתמת בבשרינו. עס ליגט באַגראָבן טיף און אונזער תוך און עס אַנטלויפט זיך נישט אַזוי לייכט ווייל זיך נעמט מען שטענדיק מיט. איך טרעף מיך אַסאַך מיט אַזעלכע וואָס האָבן אונז פאַרלאָזט און כאָטש זיי זענען ווייט און הויך אָנגעקומן נאָך אַביסל רעדן און אויספרעגן קומט שנעל אַרויס דער פייער. דאָס איז נישט דער פּינטעלע ייד וואָס חלשט נאָך איר מקור, ווי מען רעדט אונז איין, נאָר פּשוט ווייל פון דער היים קען מען נישט אַנטלויפן. און וואָס שמעלער די ווענט וווּ מען איז ערצויגן איז אַלץ שווערער פון זיי אַרוסצוקריכן. די צרה איז פיל פאַכיק פאַר די וואָס לייקענען פאַר אַנדערע צי פאַר זיך אַליין איבער זייערע אָפּשטאַם און דער כּוח פון איר השפּעה אויף זייער לעבן.

אַז דער לך־לךָ וועט דיר קאָסטן מסירת נפש קומט עס נישט צו צו לעבן ווי אַ קינד שגלה מעל שולחן אביו. שטיין אויפן מערב זייט פונעם פיגוראַטיוון וויליאַמסבורגער בריק ופניהם למזרח וועסט דו דיך שפּירן ווי משה רבינו: מנגד תראה את הארץ ושמה לא תבוא. פיזיש קענסט דו אַריבער קומען אָבער עס איז מער נישט דיין היים. מיר זענען נישט אַזוי שנעל מוחל די וואָס מאַכן אויף אונז בואי בשלום און וועסט באַלד שפּירן ווי מען שפּייט דיר אויס. קינדער צייגן אויף דיר ווי אויף אַ גוי, ערוואַקסענע רעדן מיט דיר דווקא אויף ענגליש, היימישע וועלן זיך שושקן ‘דאָס איז טאַקע ברוך לייב’ס זין?’ און רעדן מיט דיר וועלן די שמייכלערס פון דער קירוב אינדוסטרי.

די עלנטקייט פולט זיך נישט לייכט אָן ווייל ערגעץ אַנדערש וווינט מען נישט ביי יענעם אין די ד' אמות. הבא לטהר מסייעין לו, ווייל אין סדר טהרות איז דאָ אַ הצלה און חברים, משוררים און משמחים, משביע און גמ"חן. אָן אַ שיעור פיינע מענטשן וואָס שטעלן אונז צו הויפנס פון מתן שכרו בצדו אַז מען זאָל גלייבן אַז תורה מגני ומצלי. אָבער הבא לטמא איז בלויז פּותחין לו. נישט ווייל אין יענע קוואַרטירן האַלט מען אָפן טירן, כאָטש דאָס אויך. דאָרט ערוואַרט מען זאָלסט אויף דיר אַליין אובאַכט געבן און אַז נישט איז לעזאזל. די לעמפּ וואָס ציען אַהין ברענען טאַקע גאַנצע מעת לעתן און זען אויס ווי אַ נחלה בלי מצרים אָבער די מענטשן האַלטן זיך אין איין טוישן. רוב אַרבעטן און האָבן אַ היים און אַ בעט וווּ אַראָפּצולייגן די מידע גלידער. דאָס קומט נישט צופיס און אַז מען קען זיך עס נישט אַליין שאַפן בלייבט מען הענגן. דאָס איז לייכט צו פאַרגעסן ווען מען קומט פון אַ געזעלשאַפט וווּ מען 'געט זיך אַן עצה' און מען קען צו דעם גיין אויף הכנסת אורחים, דאָ שבת אין דער פרי, און אין דעם שיל פאַרברענגן רוב טאָג און אַ האַלבער נאַכט.

אַז עס חשקט זיך דיר נאָך אַלץ צו גיין ווינטש איך דיר הצלחה. עס וועט וויי טון, עס וועט בלוטיקן, אַנדערע וועלן פאַרווייטיקט ווערן און דאָס וועט ווידער וויי טון. אָבער ווי ניטשע האָט געזאָגט דאָס וואָס הרגעט נישט מאַכט שטערקער. עס וועט זיין אַ שטראָז וואָס דו האָסט דיר אַליין געוועלט, קלעפּ וואָס דו האָסט דיר אַליין דערלאַנגט, און אַז דו וועסט אַרויסקומען לעבעדיק אויפן צווייטן זייט וועלן די יסורים דיר זיין ווי אַ שן ועין וואָס באַפרייען אַ קנעכט און וועסט האָבן דיין לעבן אין דיינע אייגענע הענט.

תומת ישרים תנחם אַנד איי וויש יו וועל.

אויף ממשיך צו זיין…

יום שלישי, מרץ 15, 2011

שערי דמעות לא ננעלו א': את קולך שמעתי

אַן אָפענע בריוו צו 'פאַרוויינטע אויגן'

את קולך שמעתי בתוך הגן ואירא. איך האָב געלייענט דיין בריוו אין דער פאָרווערטס און איך וויל פאַרזיכן דיר צו ענטפערן. ראשית כּל וויל איך דיר זאָגן אַז ווען איך האָב מיך געטראָפן אָדער ווען איך טרעף מיך אין דיין מצב מיט אַזעלכע מחשבות האָב איך דער ווייניקסטער ליב אַזוינער ווי איך וואָס קומן און זאָגן מבינות כּאילו מיר זענען שוין דאָרט געווען, האָבן עס מיטגעמאַכט און האָבן אַ דעה צו זאָגן איבער יעדער וואָס האָט ספיקות און זוכט עפּעס אַנדערש אין לעבן. פונדעסטוועגן, ווי איך בין עלטער געוואָרן און איך האָב מיך אויסגעלערנט אַביסל אַנדערע צו געטרויען האָב איך געזען דער נוצן פון אויסהערן וויאַזוי אַנדערע געבן זיך אַן עצה מיט די זעלביקע פּראָבלעמן. ממילא נעם אָן וואָס איך זאָג ללבן הסוגיא ולברר הענינים און בבחינת דרוש וקבל שכר ולמעשה כל אחד יעשה שאלת חכם.

לאָמיך אָנהייבן מיט זאָגן אַז עס איז נישט דאָ אַ לעזונג. דאָס לעבן איז נישט אַ סדר מיט אַ היסב בעט וואָס אויב מען גייט דורך קדש ורחץ און כּרפּס קען מען דערנאָך זאָגן נרצה און זיין באַוויליקט. ממילא די וואָס קומען מיט חלומות אַז ביי אונז ליגט דער אמת און אַז דו וועסט דיר בלויז אויפמאַכן די אויגן וועסט דו שוין זען, אַזעלכע זאָלסטו פאַרמיידן לחלוטין. איך האָב מיר אָבער אויך איסגעלערנט אַז ווי שלעכט מען קען זיך ביי אונז שפּירן, אַז די טוירן זענען פאַרשלאָסן און אפילו די פענסטערס לאָזט מען נישט אויפמאַכן קען מען זיך אַלץ צוגרייטן אַ קאַמערל, אַ ד' על ד' וואָס אפילו אַז מען קען דאָרט אויך נישט פריי אָטעמען ווערט מען כאָטש דאָרט נישט פאַרשטיקט.

איז וועל איך אָפּזאָגן מיינע פּאָר ווערטער און ווי אַ ראש ישיבה פלעגט זאָגן אַז זיין דרשה האָט געפּועלט בלויז אויפן מעריב נאָכן דרשה האָט זיך עס אויך געלוינט.

איך האָב אַרויסגענומן פון דיין בריוו אַז דו פאָרסט שוין אויפן שטראָז וווּ דו זעסט אַ וועלט פון שיינקייט, וווּ אויף יעדן ווינקל שפּראָצט אַן עץ הדעת אָבער וואָס מען לאָזט דיר דערפון נישט טועם זיין. דו זוכסט זיכערקייט און וועגווייזערס אויף דיין נייער וועג וווּ די וואַקלסט דיך צי בכלל ווייטער צו גיין. דו זוכסט אויך תשובות צו שאלות. מעג מען קישן אַ צווייטן פרוי ווען מען האָט אַן אייגענס צי נישט? איז עס מענטשליך איבערלאָזן פיינע אומשולדיקע טעכטער אָדער וויי טון פיינע עלטערן צי איז עס געמיין?

איך האָב פאַר דיר נישט גוטע נייעס. עס זענען נישט פאַראַן קיינע תשובות, בלויז שאלות. דער לעבן קומט נישט מיט אַ קיצור און אַ חיי אדם, פאַר דיין וועג איז נישט דאָ אַ מאַפּע אין אַ מסלת ישרים אָדער ארחות צדיקים, און אין דער גאָרער וועלט זענען נישט דאָ קיינע פּוסקים פון איסור והיתר און חיוב און פטור. אוודאי זענען דאָ אַדוואָקאַטן איבער געזעצן, דאָקטוירים איבער מעדיצינישע ענינים, ארכיטעקטן איבער וויאַזוי צו בויען וכדומה. די זענען אָבער נאָר פאַר מצבים אינעם לעבן און נישט פאַרן לעבן אַליין. איבער את הדרך אשר ילכו בו ואת המעשה אשר יעשון איז נישט דאָ קיין מדריך, קיין משפיע, קיין רבי, קיינע ספרים. גאָרנישט.

איידער דו ווערסט מיואש אַז דו זעסט נישט אַן אויסוועג האָב איך אויך פאַר דיר אַביסל בעסערע נייעס. לא בשמים היא ולא מעבר לים היא כי קרוב אליך הדבר מאד בפיך ובלבבך לעשותו. די תשובות וואָס דו זוכסט ליגן ביי דיר און בלויז ביי דיר אַליין. דאָס הייסט דו קענסט שרייבן בריוו אָן אַ שיעור און אויסהערן אַזעלכער ווי איך און אַנדערע. דו קענסט קויפן גאַנצע פּאָליצעס זעלבסט-הילף ביכער און צאָלן פּסיכאָלאָגן און פּסיכאָטעראַפּיסטן אָבער צום צום סוף וועסט דו שטענדיק אָנקומן צו דער זעלבער. דו מיסט אַליין ענטפערן די תשובות, באַשליסן וואָס דו ווילט טון מיט דיין לעבן און קיינער קען און וועט עס פאַר דיר נישט טון. וועסט שטענדיק אָנקומען צו דאָרט וווּ דו האָסט אָנגעהויבן, ובחרת בחיים: אין לעבן מיז מען זיך אַליין קלייבן.

נאָך אַזאַ הקדמה אויפן כּלל איז עטוואָס לייכטער צו פאַרזוכן צו אַדרעסירן דיינע פּרטיתדיקע שאלות. דו ביסט אין אַ קלעם וואָס נאָר דער וואָס גייט עס דורך קען עס פאַרשטיין. דו ביסט אין אַ געזעלשאַפט וואָס זעט אויס ווי מצרים וואָס לא ברח עבד מעולם, פון וווּ מען קען נישט אַרויס. האָסט אויך אַן אחריות צו דיין פרוי, צו דיינע טעכטער, צו דיינע עלטערן, משפּחה, חבירים און אפשר אפילו צום גראָסערי קאַסירער און צום מקווה ייד וואָס שמייכלן און גרוסן דיר. דיין פרוי און קינדער זענען אויף דיר אָנגעוויזן, דיינער עלטערן האָבן דיר נישט שלעכטס געטון, דו נאַשסט פון דער וואַרעמקייט פון דער ברייטערע געזעלשאַפט וואָס האָט דיר אַלץ יחיד נישט געשעדיקט און עס קומט זיך זיי נישט צו ליידן אָדער האָבן עגמת נפש איבער דיין רצון וואָס האָט פאַר זיי און ביי זיי נישט קיין פּלאַץ.

דו קלערסט אפשר אַז דיינע מחשבות זענען נישט ענינים וואָס עס ווענדט זיך אין זיי לעבן אָדער טויט מה שאין כּן דיינע קינדער וועלן ווערן האַלבע יתומים, דיין פרוי אַן עלענדע גרושה און אַלעס איבער דיינע מחשבות, און נייע השקפות. אפשר אין תוך תוך ביסט דו אויך באַאיינפלוסט פון דיין אויפציונג און דו קוקסט אַראָפ אויף דיר אַליין אַז דו ביסט אַזוי ווייט פאַרקראָכן אַז דו זאָלסט וועלן מקריב זיין דיינע אייגענע קינדער אויפן מזבח פון דיינע תאוות. אַז דו פעלטשסט נישט בלויז אין דיין איצטיקע משפחה נאָר אויך אין די צווייגן און בוים וואָס איז כּלל ישראל. אַז מיט דיינע קושיות און קריטיק ביסטו אַ נותן יד לפושעים און ביסט נישט בעסער פון משומדים און מלשינים פון אַמאָל.

מצד אחר איז לייכט זיך איינצורעדן אַז ערגעץ אַנדערש זענען נישט דאָ קיינע ראַמען. אונזער ערציאונג וואָס זאָגט אונז אַז 'אַ גוי פּאָפט און פרעסט' כּאילו ער איז בכלל נישט פאַרצוימט כדי אונז צו פאַרעקלען פון זיי, מאַכט זיי אויך אויסזען פאַר דער וואָס קוקט זיך אום ווי אַ גן עדן התחתון וווּ מען קען טון מה שלבו חפץ. אָבער ווי שלמה המלך זאָגט גם זה הבל ורעות רוח. אמת, זיי קענען גיין אין טיאַטער און מיזן נישט אַרויסלויפן איידער מען צינדט אָן די לעמפּ, זיי קענען עסן ווען זיי זענען הונגעריק אָן באַקוקן די קליינע אותיות, און זיי קענען זיך אָנטון ווייניק אין וואַרעמע וועטער און נאָך ווייניקער אין 'הייסע' וועטער. אָבער נאָך דאָס טועם זיין אַביסל וועסט דו זען אַז איבעראַל זענען דאָ צוימען כאָטש אַ היפּש ביסל ברייטער.

אַז דו וועסט גיין שטודירן, און דאָס לעניות דעתי דאַרף זיין דיין ראשית חכמה, וועסט דו מיזן קומען אין קלאַסן און אַריינגעבן דיינע אַסיינמענטס צום צייט אָן אַ פשעטל פון אַ רבינו תם'ס זמן. אַז דו וועסט גיין אַרבייטן וועסט דו נישט קענען פאַרפעלן מיט אַ תירוץ פון שה”י פה”י אָדער פאַרשפעטיקן ווייל עס איז ראש חודש צי אַ יומא דפגרא. און אַז דו וועסט ווערן פאַרליבט מיט אַ צווייטע פרוי וועסט דו קענען קושן אַ דריטע פרוי אויף די באַקן זיך צו גריסן אָדער באַדאַנקן אָבער איבער ישקני מנשיקות פיהו וועט דיר דיין נייע פרוי נישט אַזוי שנעל מוחל זיין. זי וועט דיר אפשר נישט באַשטיינערן איבער ייחוד אָבער נאָך אַ פּאָר מאָל וועט זי אויך קרומען מיט די אויגן.

דער חילוק איז נאָר אַז ביי אונז איז בין אדם למקום הייליק און בין אדם לחבירו געראָטן אָבער מען ווערט איבער דעם נישט אויס ייד. ביי זיי איז בין אדם לחבירו דער עיקר, און בין אדם למקום איז נכלל אין בין אדם לעצמו - אַ רשות היחיד וווּ דו אַליין ביסט בעל הבית. אַז דו ווילסט קענסטו זיצן אויבן אָן און זינגן מה ידידות און קיינער וועט דיר נישט שולדיק זיין די נשמה. און אַז עס שמעקט דיר נישט זעץ דיך פון אונטן און נאַש אַרבעס ווען אַנדערע זינגן נאָך שלום עליכם און קיינער וועט נישט שרייען, 'נו, קידוש'.

ווי שלמה המלך זאָגט, כל אשר תמצא ידך לעשות בכחך עשה און דו טו וויאַזוי דו פאַרשטייסט.

אויף ממשיך צו זיין…