יום שני, אוקטובר 26, 2015

האיש מקדש ז’ (חלק א’)

לכאורה וועט דאָס זיין דער לעצטער פּאָסט אויפן שווערער סוגיא פון האיש מקדש. ווינטשט מיר נישט מזל טוב ווייל מען וועט נאָך אַרויסלאָזן אַ קול אַז איך האָב אַ שידוך געטון און דערנאָך ווען עס וועט זיך אויסשטעלן אַז לא לחיים ולא בתולה וועט מען מרנן זיין אַז מען האָט אָפּגעלאָזט דעם שידוך און פון דעם קען נאָך ווערן צרות צרורות. איז טוט אַ טובה און לאָט געמאַך. ווינשט מיר נישט מערשטעם בקרוב, שטופּט מיר נישט מיט אַ, "נו, ר' קטלא, איך מיין עס איז שוין צייט," און קומט מיר נישט ווי דער שוואָגער זאָל זיין געזונט מיט כּמו־פּסיכאָלאָגיע אַז למעשה חלש איך שוין אויף אַ לחיים און אַ מחותן, אַ רינגל מיט אַ טענצל נאָר פשוט איך האָב מורא. מורא פאַרן נעקסטן שריט אין לעבן, אַריבערגיין פונעם ברעג פון פאָטערשאַפט צום צווייטן זייט פון שווער־ און זיידעשאַפט און וווּ אין דערמיט רוישן די ווילדע כוואַליעס פון שידוכים, מחותנים, שנירן, קייטערערס און בדחנים.

איז לאָמיך מסביר זיין. ווען איך האָב אָנגעהויבן מיט די שטיקלעך פון 'האיש מקדש' בין איך געווען אין אַן אַנדערער צושטאַנד ווי היינט. מיין זון איז געווען יינגער און איך בין געווען גרינער אינעם גאַנצן נושא, די שדכנים האָבן געמיינט אַז מען האַנדלט מיט נאָך עפּעס אַ פלוני אַריין צו רוקן מיט א בת פּלוני ואני אמרתי בשלוי בל אמוט לעולם. נישט מיין זון און נישט זיינע עלטערן זענען געווען אינטערסירט אין דעם שידוך סיסטעם פון בליץ־דייטינג ביים טיש וווּ מען עסט אויף שבת מיט דער טיר אָפן אַ שפּאַרע צו פאַרמיידן חלילה אַ שאלה פון ייחוד נאָר אף על פי כן אַז דער וועלט זאָגט חתן בחור איז עס עושה רושם.דעמאָלסט האָבן מיר נישט געוואָלט אָבער אויך נישט געוויסט ווי דער סיסטעם גייט צו.

אַ שדכן האָט דעמאָלסט גערופן און אין זיין טאָן האָט מען געהערט אַ צינישקייט און לייכטשעצונג וואָס האָט געזאָגט אַז אויבער־חכמים ווי איך איז אַ באַזונדערער פאַך וויאַזוי צו באַהאַנדלען. מבין הדברים האָב איך געהערט אַזוי: דו ביסט פּונקט אַזאַ גאַטשעלאַבע ווי אונז אַלע צי עס געפעלט דיר צי נישט. כלל ישראל דאַרף פלייש ביי די אַכצן ולא תאמר בלבבך אַז דער עקסטערע האַלבער יאָר אין ישיבה וועט אויסמאַכן אין זיין תלמוד־חכמשאַפט און זיין ידענשאַפט. איך האָב פארשטאַנען פון זיינע רייד דאָס וואָס איך האָב געהערט פון אַנדערע, אַז אַזוי גייט עס ביים ערשטן. טאַקע ווי דער שוואָגער זאָגט אַז 'סיז שווער אַז דער קליינער וואָס קוים נעכטן האָט מען אים אַריינגעזינגן ביים בר־מצווה פּשעטל און מיט אַ טאָג פריער איז ער געווען געקייטלט מיט פּדיון־הבן בּלינג גייט שוין באַקומען זיין חתן זייגער. אָבער, פירן זיי נישט אַלעמאָל אויס, כך היא דרכה של תורה, אַזוי טוט דער וועלט און וועסט אַזוי אויך טון איז ממילא דאָוינט ווייסט יור טיים אַנד דזאָסט געט אָן וויד איט.

איז לאָמיר זיך שטעלן אויף דעם שטראָז פון תורה און כדי נישט אויפצוהאַלטן דער פאַרקער וועלן מיר אַראָפּגיין אויף אַ מינוט אין אַ זייט געסל און באַטראַכטן דער הערלעכער פּאַנאָראַמא אין וואָס מען שטויסט זיך אַלץ אָן אויף דער תורהדיקע רייזע. רעדנדיק מיט פריינד און נאָך מער איבערהערנדיק וואָס חברטעס דערציילן מיין פרוי זעט עס מיר אויס גאָר אַ מאָדנער שאָסיי. אַ וועלט פון רוצה ואינו רוצה. מען מאַכט חתנים פון די זונען אין טעכטער פון זיבעצן יאָר ולמעלה און קיינער וויל עס נישט. כּלומר אַזוי. זיבעצן איז קיינמאָל נישט זיבעצן נאָר באַלד אַכצן, אין צוויי טעג, צוויי וואָכן, כּמעט אַכצן, שיער נישט, סמוך ונראה אָבער אַבי זאָגט נישט אַרויס דאָס וואָרט זיבעצן, און כל־שכן נישט אויפן בחור. זיבעצן איז פאַר די פאַנאַטישע, פאַרפרומטע, רבישע אייניקלעך, כאַניאָקעס, נעבעכס וכל צרוע וכל זב וואָס חלשן אָפּצופּטרן די קינדער. מה שאין כן די כּמעט־ניקעס זענען מער מעסיק, געלאַסן, בראָד מיינדעד, האָבן געזען דער סאָוינד אָוו מיוזיק ווען זיי זענען געווען קינדער (כאָטש זייערע אייגענע קינדער האָבן דאָס אויך נישט געטאָרט). בקיצור זייערע קינד איז נישט ממש אַזוי אַלט ווי אויפן פּאַספּאָרט און איז סתם אַזוי אויסערגעווענלעך מאַטשיור.

איי איז דאָך אָבער שווער אַז סוף־סוף קען מען דאָך נישט איגנאָרירן דעם פאַקט אַז ווי אומוועלנדיק די עלטערן זענען האָבן זיי דאָך למעשה יאָ אויסגעפירט דעם שידוך. איז אויף דעם דאָ דעם אור־אַלטן תירוץ אַז ממש מען זעט בחוש אַז אַ שידוך איז מן־השמים. נאָך חודשים וואָס די שדכנים לויפן נאָך די עלטערן האָט מען קוים יענער וואָך דערציילט דעם בחור צום ערשטן מאָל אַז מען רעדט אים שידוכים, צו פרי צו דערציילן טויג נישט ווייל צו וואָס זאָל מען אים סתם צומישן, און דער בחור האָט געזאָגט בתום לבו אַז ער וויל נישט ווייל ער דאַרף נאָך צוענדיקן אַ פּאָר מסכתות.

און די עלטערן אַליין האָבן אויך נישט געוואָלט ווייל וואָס איילן זיי זיך דען. אמת, זיי האָבן אַ רייע קינדער בחורים וגם בתולות זקנים עם נערים הינטער אים און אים געפונען אַ בעט אפילו בלויז אויף בין הזמנים איז אויך אַ פּראָבלעם, אָבער דאָך. עפּעס אַזוי אויפן נוסח פון אַ בעל־תפילה ווען מען שיקט אים צו צום ערשטן מאָל און ער איז מסרב אַז עס זאָל נישט אויסזען אַז ער וויל צופיל, און ווייל אַזוי פּאַסט זיך, און ווייל דאָס ערוואַרט דער גבאי, און ווייל ער איז הייזעריק, און ווייל ער וויל נישט דער עולם זאָל פון אים מיד ווערן. געט אים אָבער נאָר אַ קליינער שטיפּ און פון דעם הייזעריקן ווערט נולד אַ הילכיקן לכו נרננה, און אַזוי אויך די עלטערן. מען שטיפט זיי אַביסל אונטער און באַלד ווערט עוד ישמע בערי יהודה. די מזל טובס פליסן אַריין, דער טעלעפאָן הערט נישט אויף קלינגן, יעדער זאָגט האָוי נייס און מען איז אַ מחותן צום טיש. ווייל אַז דער שדכן געט אַ שמייכל צולאָזט זיך דאָך אַ יידיש האַרץ און ווען ער הערט אויף שמייכלען ווערט ביטער ווי גאַל. סוף סוף מיינט מען דאָך נאָר דער גוטס פון די קינדער איז וועגן זייטיקע נגיעות פון די עלטערן אַז מען זאָל נישט זאָגן אַז זיי האָסט מער געוואָלט נאָך ווי דעם בחור איז פאַרדעם זאָל מען זאָגן ניין?

איז אויף דעם דאָ אַ פּסוק מה' יצא הדבר און דער וואָס לייקנט איז סתם ווילנדיק בלינד. מען לעבט עס מיט טאָג טעגליך, איין מינוט זעט מען יענעם ביי מנחה מעריב כאחד האדם, שמייכלט, זוכט אַ צינדער פאַר די עמוד ליכט, בינדט זיך דאָס גאַרטל, מאַכט אַ ברכו נאָך עלינו און צען מינט שפּעטער מזל טוב ער האָט אַ שידוך געטון. נישט אַנדערש ווי דעם מיט וועם מען איז נעכטן געגאַנגן אין מקווה און דערנאָך מיט אים זיך באַגעגנט אין גראָסערי ווי ער האָט זיך איינגעטענהט איבער זיין חשבון און היינט הערט מען אַז ער איז אַנידערגעפאַלן ללא רוח חיים. נאָר וואָס דען מיטן באַשעפער קען מען זיך נישט קריגן, על כרחך אתה חי, על כרחך את מת, על כרחך קלינגט דער טעלעפאָן און על כרחך ברעכט מען טעלער. פאַרפאַלן, כך היא דרכה של תורה.

אויף ממשיך צו זיין…

יום ראשון, אוקטובר 25, 2015

ביקשו מלאכי השרת לומר שירה

שפּינאָזאַ האָט געזאָגט אַז גאָט איז אַלעס און אַלעס איז גאָט און דער בעל שם טוב האָט געזאָגט בכל דרכיך דעהו, גאָט איז אין אַלע מעשים. עס קען זיין אַז עס איז אַ גראַמאַטישער מחלוקת: לפי שפּינאָזאַ איז גאָט אין די זאַכווערטער און לויט דער בעל שם אין די ווערבן. אפשר זאָג איך נישט גוט נאָך נאָר סייווי בין איך דאָס נישט אויסן.

יענער וואָך איז געווען ראש חודש, זמן כפרה לכל תולדותם, און ביי שחרית, אָנגהויבן ביי די הללויהס און אַריינגעצויגן אין דער הויכער שמונה עשרה, האָט איך מיך געקלערט אַז, פּוּנקט ווי גאָט, געפונט זיך אויך פּאָעזיע אין אַלעס. יעדער איז ביכולת עס צו זען, למעשה זען עס וויינעקר, נאָך ווייניקער דערזען און בלויז יחידי סגולה קענען עס פאַנגן אויף צו פאָרעמען און פאַראייבקן. אָמאָל זוכט מען מיט ליכט כאָטש פאַר אַ צווייטן איז אַלעס ליכטיק, אַמאָל מעג עס ליגן ביי די הענט, פאַרבלענדט אפילו די אויגן אָבער קוים וואָס מען וויל דערטאַפּן שפּרינגט עס אַוועק ווי קוועקזילבער. איינער איז בלינד אפילו אַז ער קלאַפּט זיך אָן אין דברים העומדים ברומו של עולם און ביי אַ צווייטער איז דאָ געזאַנג אויך אין הבל הבלים.

אויף אויסצופּריוון מיין טעאָריע האָב איך מיך אומגעקוקט דאָרט ביים דאַווענען. איך האָב מיך געטראַכט לאָמיך זען וווּ די שירה וזמרה געפונט זיך דאָ אויפן אָרט. איך האָב געוואָלט זען צי אין מיינע ד' אמות ממש אָדער כאָטש אינעם שטיבל קען מען אויך מקיים זיין וכולם פותחים את פיהם בקדושה ובטהרה.

קוק איך מיך אום און אויפן וואַנט הענגט אַ לוח ווואָס יעדער בלאַט טראָגט אַ וואָך און איטליך שורה אַ טאָג. יעדער וואָך מישט מען איבער, דעם פאַרגאַנעם וואָך ריקט מען פון הינטן און מען הייבט ווידער אָן ביים אָנהייב פונעם נייעם בלאַט. דער פּאָעזיע פון צייט וואָס דרייט זיך מיט די בלעטער, די נומערן ציען זיך פון איין וואָך צום צווייטן אָבער דאָס נייע בלעטל איז פריש, דאָס קען אַיעדער זען אָבער דאָך פעלט אַ נותן טעם צו מאַכן דערפון אַ ליד און אויסצאַפּן דער מוזיק פון דער וואָכענליכן דריי.

איך קוק מיך ווייטער און איך זע נאָך פּאָעזיע אויפן קרומען באַרעמטען חרם הקדמונים נישט אַרויסצונעמען ספרים פונעם בית המדרש געשריבן אויף בייזער פּאַפּיר און הענגט אונטער אַ טשוואָק באַדעקט מיט אַ פאַרקנייטשטן היטל. דער ארון קודש איז מער נישט געקליידערט מיט דער ווייסער פּרוכת נאָר צוריק צו בורגאַנדי רויט מיט גרינע און געלע פּלאַסטיק אויפן קרוין פון גאָלדענע פעדעמער, העכער דעם עמוד גיסן זיך ברכות פון משיב הרוח ומוריד הגשם יעלה ויבא ותן ברכה און ברכי נפשי און אין יעדער אות דערטאַפּט זיך עפּעס, די פּאָעזיע שווימט פאַר די אויגן נאָר עס בלייבט אותיות פּורחות באויר.

עס הערט זיך אַ קרעכץ פון די זאַוויסן ביי אתה חונן ווי אַ שנאָרער קומט אַריין און כאַפּט זיך אָן די קעשענעס די מטבעות זאָלן נישט שטערן די מתפללים. אַ קוויטש ביי שמע קולנו וואָלט געווען צו סענטימענטאַליש, אָדער ליצנות. אַ געשריי ביי סלח לנו צו פרום, אָדער פאַלטש. און אַז מען האָט נישט געהאַלטן ביי אתה חונן איז האָט זיך פאַרדעם פּאָעזיע איר אייגענעם אמת.

די אויסגעטרוקענטע הושענות דרימלען העכער דער ארון קודש, דאָס קיישעטל ארום דער איין־פיסיקער לולב לענט זיך אָן אויפן לא תנאף פון די לוחות, עפּעס הערט זיך אין דעם חזנס געכאַפּטן וואָכעדיקן הללו ניגון, מען שפּירט עס אין דעם אבלס נוסח וואָס רוהט היינט לכבוד ראש חודש, מען איז עס טועם אין דעם בעל היאָרצייטס פייכטער לעקעך.

פעלזן באַשיצן קראָליקלעך אין ברכי נפשי און איך זוך מיך ווייטער אין די כבשים בני שנה תמימים. טאַקע יגעתי ולא מצאתי נאָר תכתב זאת לדור אחרון אַז איך האָב געזוכט, עפעס האָב איך געזען, נאָך ווייניקער האָב איך דערטאַפּט כאָטש געוואָלט און געפּריווט האָב איך.

יום חמישי, אוקטובר 01, 2015

עת לקרוא ועת לדבר

יו״ט באשטעל איך מיך געווענדלעך א צייטונג. אמאל צאל איך צו און מען ברענגט עס מיר אהיים, אמאל צאל איך פאר יום טוב אדער איך גיי צו דארט וואו איך בין באקאנט און איך נעם אויף בארג. ווי משה רבינו איידער ער האט געהרגעט דעם מצרי, ויפן כה וכה וירא כי אין איש, גנבע איך מיך אריין אין געשעפט, איך קנייטש איין דער צייטונג אין ביזעם און איך גיי ארויס געשפאנט מיט אראפגעלאזטע אויגן. אז די פרוי וואס קומט אויפוואשן און ריין מאכן קומט אריין אויף יום טוב בעט איך איר זי זאל מיר ברענגן און לעצטענס גייט פאר מיר איינער פון מיינע זונען וואס אים נייגערט אויך וואס עס טוט זיך אויף דער וועלט.

אויסער דעם אז מען איז איינגעשפארט איבער יום טוב און מען וויל מיטהאלטן מוז מען אויך האבן עפעס פריש צו לייענען. פאר און נאכן דאווענען, ווען מען לענט זיך אן נאך די סעודות, ווען מען ווארט אויפן שווער אויף דער סעודה ווייל ביי זיי שטעלט מען זיך האלב צען און זיי זאגן אלע יוצרות, און זיי האבן סתם ליב צו שלעפן. און מען דארף אויך עפעס מסיח דעת צו זיין פון בבוקר יאמר מי יתן ערב, ווען קומט שוין מוצאי און דאס רעדל פון דאווענען, עסן, שלאפן און גרעפצן וועט נעמען אן עק.

איז אבער אויך דא נאך א חשבון. אז מען קומט אין שיל פרעגט דער עולם צי עס איז דא נייעס און אויפן צווייטן טאג יו"ט נאך מען האט שוין אלעס דורך געקייט פרעגט מען דאס גאר אפט איז וויל מען נישט אנטוישן. איך בין נישט פון די וואס זענען מקהיל קהילות ברבים, אזוינע נייעס טרעגערס וואס קענען נאכזאגן מלה במלה טראמפס לעצטע פיקחות און דערנאך זיך דינגן איבער זיין פיסק אויף שרויפן. אבער אעפ”כ אז יידן פרעגן איבער א קאווע אין סוכה ווען אינעווייניק זינגט מען ממקומך וואס עס טוט זיך אויף דער וועלט איז גוט צו האבן אן ענטפער.

עס איז דא ביי אונז א ייד וואס זיין וועקערזייגער וועקט אים מיט די נייעס סיי אין מיטן וואך און סיי שבת און יו"ט האט ער אבער א טבע אז ער האט מורא צו דערציילן. אז מען פרעגט אים ברבים ווייסט ער נישט און ער לויפט אוועק. נישט איעדער איז פעהיג רעדן צו אן עולם וואס ווי לענגער מען רעדט וואקסן ארום די מענטשן און דער געדרענג ווערט שטערקער. און אז דער עולם ווערט צו גרויס קומען די גבאים און שרייען, נו שלמה מילך מאכטס נישט קיין קופקעס.

ווייטער אז מען פרעגט אים ביחידות הייבט ער אן בראשית ברא. איך פרעג וואס זאגט דער ראדיו און ער זאגט מיר וואס ער האלט איבער אלעס פון סיריע, דער מיטל מזרח, אבאמא, רוסלאנד, אוקראינע און די שבעה כוכבי לכת.

א שטיקל איפכא מסתברא בין איך אויך אין איך האב ליב אליין צו לייענען ווי איידער אנדערע זאלן מיר זאגן. איז ליין איך מיר אפ מיינס און אז איך קום אין שיל און הער מעשיות מיט בערד קען איך אריינהאקן לא כך היה מעשה און נאט אייך די פאקטן. און אצינד אויף אוכל נפש קענט איר צוקאכן צימעס וויפל איר גלייכט.

דארף מען אבער וויסן וואס צו דערציילן. אן עקסידענט צי א רציחה ווייסן אנדערע בעסער, אויף געבורטן און פטירות מוז מען גייו אין מקווה, ארץ ישראלדיקע נייעס שוין ענדערש אבער אויף דעם זענען אויך דא צו גרויסע מבינים. און אז מען דערציילט מוז מען אויך אויסהערן די רחמנא לצלנס און ימח שממס איז מיר לייכטער מיט דעם נישט אנצוהייבן.

איז אבער דא פאליטיק און אינטערנאציאנאלע נייעס און די רעפובליקאנער און דעמאקראטן און דער פויפסט און פוטין און פארשטייט זיך אליין וואו האלט וואל סטריט און אויל און גאלד וכו'

וואס טוט מען אבער אז דער נייעס איז אז מען האט געפונען וואסער אויף מארז? איך בין אין די זאכן א גאנץ קנאפער ידען כאטש איך ווייס אז מארז איז ווייט און רויט און וואסער איז א יסוד פון לעבן. אבער פארזיך זיך שטעלן אין שיל ווען מען פארקויפט רביעי פאר צענדליקע 'טויזנט' און זאג איבער וואסער אויף מארז. דער וועט זאגן, נו איז וואס, א צווייטער, אז מען קען זיך אויף זיי נישט פארלאזן, א דריטער אז דאס איז אפשר די מים העליונים פון די ששת ימי בראשית, א פערטער אז זיי האבן נישט מיט זיך וואס צו טון און אויף דעם וועט זיך איינער וויצלען אז ער קען בעסער טון מיט דער געלט וואס דאס קאסט און דערנאך פרעגט איינער, וואס איז מארז און איצט גיי הייב אן.

ווייטער דורשי רשומות וועלן זאגן אז עס איז מרומז אין שמחת בית השואבה און ניסוך המים וועט שוין איינער צולייגן אז נאסא ווערט נאס. די דורשי רשומות וועלן אבער ערענסט ווערן אז עס איז נישט קיין חכמות און ווער ווייסט חס ושלום וואס דער ליקוי לבנה פון דער ערשטער נאכט סוכות באדייט. און אין גמרא שטייט שוין, טאקע אין מסכת סוכה, אז ישראל מונים ללבנה און פון דארט קען מען ברענגן היסטאריע וואס האט אלץ פאסירט נאך אזוינע געשענישן. און צו דעם קומט דער געלערנטער יאט אז מאדים איז א סימן פון בלוט און אפשר טאר מען ניטאמאל גלייבן איבער וואסער.

איז דעריבער לייכטער צו זאגן אז פוטין און אבאמא האבן זיך געטראפן. דער זאגט אבאמא איז א בהמה און פוטין איז א חברהמאן. א ציוניסט רעדט אריין אז ארץ ישראל וואלט עס שוין לאנג ערלעדיקט, און נאך איינער אז טראמפ וועט שוין גוט צופיקסן פוטינען און ווען איינער ווארפט אריין הילערי שיסט מען פאר געלעכטער.

דערווייל שרייט איינער השם השם און די רייכערער לייגן אראפ די נאך ברענענדיקע ציגארעטלעך וואס די קינדער כאפן שפעטער דערפון שיריים. און דער עולם לייגט זיך ארויף דער טלית אויפן קאפ און גייט אריין איבערדערציילן דער פרישער נייעס בין גברא לגברא.