שװימן און קנופּן ציצית

פֿון די אײנציקסטע פֿאַרװײַלונגן װאָס די חסידים פֿאַרגינען זיך און זײערע קינדער צו טאָן אינגאַנצן אָן שולד געפֿילן, איז שװימן. נישט װײַל מען קען זיך חלילה דערטרענקן׃ פֿאָרזיכטיקײט איז בדרך כּלל נישט קײַן חסידישע פֿאַך. אײנס װײַל 'עס פּאַסירט דאָך קײנמאָל נישט' און צװײטנס װײַל 'און אַז עס װעט פּאַסירן מײנסט דו װעט עס מאַכן אַ חילוק? אַז ס'איז באַשערט איז באַשערט.' דערפֿאַר זענען פֿײַער אַרױסגענג זאַכן װאָס מען האָט נאָר אין זינען װען ס'קומען אינספּעקטאָרס, און אױך נאָר די שׂונאי ישראל פֿון זײ, רײנקײט איז אַזאַ פּריאָריטעט אַז געלבזאָכט (העפּעטײַטעס בלע"ז) איז אַן אָפֿטער גאַסט און פֿיל מאָל אַן אײַנװױנער אין אונזערע קהילות, און כּינים זענען דאָ בײַ אונז מער װי בײַ מכּת מצרים.

שװימן איז אָבער אַ יחסן װײַל די גמרא זאָגט חייבֿ אדם ללמד את בנו לשוט. דערפֿאַר זען אַסאַך אײַן אַז אַ קינד דאַרף זיך לערנען שװימן און אַן ערװאַקסענע מעג אױך כאַפּן אַ שװים אָן דערמיט הײסן אַ יוצא דופֿן. נאָך אַ מזל אַז די תורה זאָגט ואכלת ושבעת װײַל װען נישט װאָלט מען אױסגעגאַנגן פֿאַר הונגער. און ס'טוט מיר װײ צו טראַכטן װאָס װאָלט פּאַסירט װען די תורה זאָל נישט זאָגן ודבק באשתו.

אַז די קינדער זאָלן גײן שװימן אין שול שעהן איז אָפּגערעדט אַז ס'איז נישט דאָ װאָס צו רעדן. ס'איז קױם דאָ צײַט צו דאַװענען און לערנען חומש, משניות, גמרא, קיצור, ארחות צדיקים און אַ האַלבע שעה ענגליש אױך. דערפֿאַר נעמן זיך עלטערן צאַם און מאַכן גרופּעס. װיבאַלד אַז שװימן רירט אָן אין קדושה ענינים און דער לערער איז אַ גױ האָבן די באַשליסערס באַשלאָסן אַז ס'מוז זײַן אַן עלטער עומד על גביו. מצידי איז דער לערער באַגלײבט אָבער װאָס זאָל איך טאָן אַז די אַנדרע פֿאַרלאַנגן. און אַזױ האָט דער מסבב כּל הסבות צוגעברענגט אַז יענער מיטװאָך איז געװען מײַן װאָך צו גײן מיט די קינדער.

איך האָב מיך מיטגענומן אַ בוך צו לײנען, 'אַנז׳עלעס אַשן'. איך האָב אױך גענומן אַ זעקעל װוּ איך זאָל עס קענען אײַנפּאַקן אַז נישט יעדער װאָס קומט אַרײַן זאָל קענען געבן אַ קוק, 'װאָס לײַנט יענער אַפּיקױרעס?' אַזױ װי איך קום אַרײַן קומט אַרױס אַ פֿאָטער פֿונעם פֿריערדיקן חבורה און דרײט די ציצית אױף אַ טלית קטן װאָס ער האַלט אין מיטן קנופּן.

*******************************

איך מוז מודה זײַן אַז ס'האָט מיר אַ שטאָך געטאָן. נישט װײַל איך האָב געװאָלט קנופּן ציצית׃ לא מיניה ולא מקצתיה. אָבער מצד שני טו איך עס אױך נישט אין גאַנצן אױסשליסן. אַז איך דערװײַטער מיך במחשבה, בדיבור און אַביסל במעשה פֿון חרדישקײט איז עס נישט װײַל איך האַלט אַז זײ לעבן אין אַ טעות. אַ טעות קען נאָר זײַן אַז ס'איז דאָ אַן אמת און היות ס'איז נישט דאָ קײַן אמת קען קײנער נישט לעבן אין אַ טעות.

די טראַדיציע װי רײַך עס זאָל נישט זײַן קען עס אָבער נאָר עקזיסטירן מיט אַ פּרימיטיװקײט און אַן אינטערטעניגונג פֿון מוח. אַז איך בין דערמיט אױפֿגעצױגן געװאָרן האָב איך דערמיט אַ שייכות און איך װײס אַז ס'ליגט דערין אַ טעם, כאָטש נאָר װי כרײן פֿאַר אַ װאָרם. דער טעם און דער בענקעניש צו מײנע אומשולדיקע יאָרן װען דעם רבינס טיש איז געװען דער צענטער פּונקט פֿונעם װעלט און תורה איז בײַ מיר געװען די בעסטע סחורה װעלן מיר קײנמאָל נישט איבערלאָזן. און כאָטש אפֿילו דעמאָלסט האָב איך געצװײפֿלט, האָב איך אָבער געשטרעבט צום פּינטעלע אמת װאָס איך האָב געמײנט עס איז צו דערגרײכן.

זײַן ציצית קנופּן האָט אױך אין מײַנע אױגן עפּיטאָמיזירט דער התגברות פֿון יחידיש לעבן איבערן ציבוריש לעבן װאָס קאַראַקטעזירט ייִדישקײט. װי מער דער ציבוריש לעבן שטאַרקט זיך און אונזער צײַטן און אַ ייִד אָן אַ צדיק, אַ רבי, אַ גדול הײסט שױן כּמעט נישט אַ ייִד, אַזױ װערט דער ציבוריש לעבן מער פֿעהיג אױסצונוצן און אױסצומעלקן די צאן קדשים. און אַזױ האַלט עס טאַקע הײַנט אַז דער ציבוריש לעבן איז דעקאַטענט און דער רעליגעזער פֿירערשאַפֿט גײסטעריש און מאָראַליש באַנקראָט. דער בור ברשות הרבים װאָס דער פֿירערשאַפֿט גראָבט אױף איז דער גורם אַז דער רשות היחיד װערט אױך אַ גריב. דערפֿאַר איז דער בענקעניש צו ציצית קנופּן אַ בענקעניש צו אַ סימבאָל פֿון אַ רײַכע אָטנאָמישע ייִדישקײט װאָס איז אומאָפּהענגיק אין אַ פֿירערשאַפֿט און װענדט זיך אױפֿן יחיד. נישט נאָר דער יחיד געטרױט זיך אַלײן נאָר ייִדישקײט געטרױערט אים אױך און זעט אין אים, און נישט אינעם עסקן און אינעם צדיק, דער שומר פֿונעם עתיד.

ס'ליגט אָבער אין דעם נאָך מער. דער חלק המעשׂה פֿון ייִדישקײט װאָז ליגט אין דרײען די תפֿילין, שאָקלן דעם לולב, האָרכן דער שופֿר, זיצן אין סוכה און אַזױ װײַטער ליגט אױך אין דרײען די ציצית. פֿוּון אױבן אױף קען דאָס אױסזען װי אַנטי אינלעקטטואַליש און רײן מצוות אַנשים מלומדה. בפֿרט צו אַזױנע װי איך װאָס דער קאָנטראַסט צװישן דער חלק המחשבה און דיבור צי מעשה לאָזט אונז לכאורה מיט אַ דאָפּלטן תיובתא. הלמאי אַז איך גלײב אַזױ װײניג שטעל איך מיך אַװעק יעדען טאָג און טשעפּשע מיט די ליפּן, און היט שבת און לײג תפילין, און עס כּשר?

װי געװענדלעך האָבן דערצו חז"ל אַ תשובֿה. זײ דערצײלן אונז אַז גאָט שטערט עס גאָרנישט. אדרבה, ער זאָגט הלוואי אותי עזבֿו ותורתי שמרו. הלוואי, זאָגט דער באַשעפֿער, װאָלטן זײ מיר איבערגעלאָזט אָבער מײַן תורה פֿאַרהאַלטן. נו, באַשעפֿער, איך האָב פֿאַר דיר גוטע נײַעס׃ איך האָב דיר מער װײניגער געשאָנקן דײַן װוּנטש. דיר האָב איך כּמעט אינגאַנצן איבערגעלאָזט און דײַן תורה טו איך כּמעט אינגאַנצן אײַנהאַלטן. און װאָס איך טו נישט אײַנהאַלטן איז אין דער זעלבער פּראָפּאָרציע װי איך האָב דיר נישט איבערגעלאָזט.

אין די אני מאמינס גיט מען אײַך אַ אַבסאַלוטן פּרעראָגאַטיװ׃ גלײבט װיאַזױ איר װילט, אַז איר װילט דווקא לאָזט דעם באַשעפֿער איבער אינגאַנצן. אָבער זײַנע געזעצן האַלט אײַן. זײַט ממשיך דער טראַדיציע און טראָגט װײַטער דעם פֿינק און, יאָ, קנופּט װײַטער די ציצית.