לאחרונה האָט שלום בערגער אויף זיין בלאָג זיך באַנומן מיט דאָס ענין פון ווערטער ביכער פון ייִדיש און דער פאַקט אַז ווען אַ שפּראַך נוצער זוכט אַ וואָרט אָדער ווייסט נישט דער באַדייט פון אַ וואָרט גייט ער אָדער זי צו אַ ווערטער ביך. מאי קא משמע לן? אַ פּשיטא וואָלט יעדער אוודאי געזאָגט. האָט ער זיך אָבער נישט גערעכענט מיטן עם קשה עורף און מיט די כּתות דערין וואָס לעבן למעלה מן הזמן, אינדערויסן פון די געזעצן פון עקאָנאָמיסטן, ענווייראָמענטעליסטן, קרימאַנאָלאָגיסטן און אַלע אַנדער אָלאָגיסטן למינהם. זיי וואָלטן אפשר געלעבט אינדערויסן פון געזעצן פון געזעצשטעלער און ריכטער אויך נאָר דאָרט איז דאָ אַ משנה הוי מתפלל בשלומה של מלכות און אויך, אגב, קען מען איינזעצן. אָבער געזעצן פון עקאָנאָמיקס מה לי ולו? און וואָס פאַרשטיין זיי דען צו ייִדישע פּרנסות פון שדכנות, מצות, סכך, מלומדות, פוד סטעמפּס און סעקשן אייט? איז כּן הדבר הזה מיט די כּללים פון גראַמאַטיק און דקותדיקע חילוקים צווישן איין וואָרט מיטן צווייטן.
ער האָט זיך נישט גערעכנט אַז עס זענען דאָ שיכטן פונעם פאָלק (דאָס וואָרט ´פאָלק´ אַליין איז ריחו נודף) וואָס ווען זיי ווייסן נישט וואָס אַ וואָרט מיינט קוקן זיי אין רש"י, און אַז רש"י אַליין האָט געדאַרפט זיך באַנוצן מיט אַ פראַנצויזיש וואָרט איז דאָך רש"י הקדוש פאַרדעם געווען רש"י. ער האָט מעלה געווען די נצוצות פון אַ שפּראַך וואָס כּידוע האָבן צדיקים געזאָגט אַז מען שפּירט דערין תאווה און גילוי עריות. און דאָס איז געווען נאָך איידער מאַדאַם באָוואַרי און ברידזעט באָרדוי האָבן געאָטעמט אין דער שפּראַך וואָס פון דעם אַליין קען מען זען דער ווייטער בליק פון צדיקים. על כּל פּנים נאָך נישט פאַרשטיין רש"י ווייסט מען שוין צוויי ווערטער נישט אָבער מצוות לימוד התורה האָט מען אַלץ יוצא געווען. מען קען קוקן אין המתרגם און אפשר וועט דער דייטש זיין גענוג דומה צו יידיש אַז מען זאָל קענען וויסן פּירוש המלות. לימוד התורה איז עס נאָך אַלץ און אַז לפום צערא אגרא האָט מען זיך שוין נאָך מער געמוטשעט איז דאָ נאָך מער שכר אַוועקגעלייגט פאַרן יום שכּולו טוב.
האָט ר´ שלום לעצטענס געשריבן וועגן מעדיצינישע ענינים און וויאַזוי מען גרייט זיך קעגן אַן אָנפאַל פון שַחֶפֶת קַדַחַת ודַלֶקֶת לא עלינו ולא עליכם, טפו! זאָל דער פון אויבן אונז שומר ומציל זיין. אַכּלל וועם זאָל עס שטערן? פאַר אונזער ייִדן האָבן מיר דאָך דעם רמב"ן ´ומה חלק לרופאים בבית עושי רצון ה´´ און דאָס וואָס גדולי ישראל גיין צו טאָפּ דאָקטוירים דאָס איז אחיזת עיניים וי"א זיי גיין נאָר צו דאָקטוירים וואָס ברענגן מיט זיך מיט מלאך רפאל. עס איז צו באַמערקן אַז מלאך רפאל קלעבט זיך אָן אין אייווי ליג גראַדואַנטן און נישט אין ר´ חיים קאַניעווסקיס באַבעס סגולות, אָבער מיר קענען דאָך נישט פאַרשטיין מלאכים און הנסתרות לה´ אלקינו.
ער האָט זיך נישט גערעכנט אַז עס זענען דאָ שיכטן פונעם פאָלק (דאָס וואָרט ´פאָלק´ אַליין איז ריחו נודף) וואָס ווען זיי ווייסן נישט וואָס אַ וואָרט מיינט קוקן זיי אין רש"י, און אַז רש"י אַליין האָט געדאַרפט זיך באַנוצן מיט אַ פראַנצויזיש וואָרט איז דאָך רש"י הקדוש פאַרדעם געווען רש"י. ער האָט מעלה געווען די נצוצות פון אַ שפּראַך וואָס כּידוע האָבן צדיקים געזאָגט אַז מען שפּירט דערין תאווה און גילוי עריות. און דאָס איז געווען נאָך איידער מאַדאַם באָוואַרי און ברידזעט באָרדוי האָבן געאָטעמט אין דער שפּראַך וואָס פון דעם אַליין קען מען זען דער ווייטער בליק פון צדיקים. על כּל פּנים נאָך נישט פאַרשטיין רש"י ווייסט מען שוין צוויי ווערטער נישט אָבער מצוות לימוד התורה האָט מען אַלץ יוצא געווען. מען קען קוקן אין המתרגם און אפשר וועט דער דייטש זיין גענוג דומה צו יידיש אַז מען זאָל קענען וויסן פּירוש המלות. לימוד התורה איז עס נאָך אַלץ און אַז לפום צערא אגרא האָט מען זיך שוין נאָך מער געמוטשעט איז דאָ נאָך מער שכר אַוועקגעלייגט פאַרן יום שכּולו טוב.
האָט ר´ שלום לעצטענס געשריבן וועגן מעדיצינישע ענינים און וויאַזוי מען גרייט זיך קעגן אַן אָנפאַל פון שַחֶפֶת קַדַחַת ודַלֶקֶת לא עלינו ולא עליכם, טפו! זאָל דער פון אויבן אונז שומר ומציל זיין. אַכּלל וועם זאָל עס שטערן? פאַר אונזער ייִדן האָבן מיר דאָך דעם רמב"ן ´ומה חלק לרופאים בבית עושי רצון ה´´ און דאָס וואָס גדולי ישראל גיין צו טאָפּ דאָקטוירים דאָס איז אחיזת עיניים וי"א זיי גיין נאָר צו דאָקטוירים וואָס ברענגן מיט זיך מיט מלאך רפאל. עס איז צו באַמערקן אַז מלאך רפאל קלעבט זיך אָן אין אייווי ליג גראַדואַנטן און נישט אין ר´ חיים קאַניעווסקיס באַבעס סגולות, אָבער מיר קענען דאָך נישט פאַרשטיין מלאכים און הנסתרות לה´ אלקינו.
בכלל זאָרגן מיר זיך נישט צופיל אויף שלומס פחדים ווייל מיר האָבן דאָך הצלה און שומרים און ביקור חולים און רב פירער עד כּדי כּך אַז מיר דאַרפן אפילו נישט געזונט פאַרזיכערונג און מיר זענען געשוווירענע רעפּובליקאַנער און זאָל הילערי ווייניקער דרשנען וועגן העלט קער און צוריק גיין צום צאנה וראנה. על כּל פנים זאָרגט ער זיך אָבער יאָ און ער שרייבט דעריבער. ער איז אַ דאָקטאָר און ער וויל זיך מיט אונז טיילן זיין וויסנשאַפט. דעם וואָס עס געפעלט זאָל לייענען און דער וואָס וויל נישט זאָל קרענקן געזונטערהייט.
זענען דאָך דאָ אירע וואָס די צוויי אויבערשטע ברירות זענען זיי צו ווייניק. זיי ווילן גם לי גם לך לא יהיה. איך וויל שרייבן בלויז וועגן די הייסע נייעס פון דער קבלת פּנים פונעם פאַרגאַנגענעם וואָך און דער פרויען אָקזילירי פונעם קומנדיקן וואָך ממילא שרייב דו אויך אַזוי. נעמן זיי זיך צו זיינע ביינער ווי בלויז אַ חסיד קען. אַז עשרה קבין זידלעריי ירדה לעולם האָבן די חסידים גענומן עלעף אַלעדיקט דורך אַ פעדעראַלע פּראָגראַם פאַר פיקטיווע ישיבות. אָבער אַלץ ווען מען זאָל בלויז אָפּשפּעטן שלום בערגערס ייִדישיזם החרשתי, וואָלט איך מיר געהאַלטן דער נאָז. וועם עס געפעלט קען ד´זוינען אין (עולם! מיר זענען דעספּרעט צו הערן פונעם עזרת נשים אין אַ ייִדישן בלאָג) און ווער עס האַלט אַז די ייִדישיסטן זענען מאָדנע בריות תבא עליו ברכה. זאָל יעדער האַלטן ווי אים געפעלט.
איז אָבער געקומן אַ חכם פון דער מה טובו און פּתח בדרך ארץ און גע´רעב´ט ´מיטן גרעסטן מאָז דרך ארץ´ וסיים באשר יצר און אויסגעשיט וואָס המנס ווייב וואָלט זיך אפילו איינגעהאַלטן. אין אַזאַ פאַל איז מיר שווער צו שטיין אין דער זייט.
המשך יבוא בלי נדר ובעזר השם יתברך ויתעלה...
2 תגובות:
I apologize for writing in English, but I don’t have Hebrew fonts installed on this machine; Vehi rachim yechaper.
Great post as usual.
I congratulate you for standing up to a colleague and decent-educated Jew. You have a mandate to speak in at least my own name.
Unfortunately, the Chasidic culture, kdei lehoitzi m’libom, never valued proper spelling, syntax, or pronunciation—besides krias shema where faces are contorted to pronounce the Beis Yosef’s Eyn.
Comments on Sholom’s blog are censured by himself. Go ask him why he needs control over commenting when he lets such trash through—or maybe we have not seen the worst yet.
ק"ק אַ דאַנק! כ'שאַץ דאָס אָפּ ממש זייער שטאַרק.
ר' געפֿילטע: צענזור חלילה. ס'איז אַן אופֿן צו רעדוצירן ספּעם. אויב איר פֿאַרשרײַבט זיך ווי בלאָגספּאָט הייסט, וועל איך ניט ענדערן אויף קיין האָר וואָסער מי-שברכס מע וויל מיר ניט געבן.
הוסף רשומת תגובה